Είναι αναμφίβολα άδικο να θεωρούνται οι Έλληνες υπανάπτυκτοι. Είναι όμως έτσι; Αν δούμε την έννοια σε σύγκριση με τα σύγχρονα κράτη και τις σύγχρονες ανάγκες, η απάντηση είναι ναι και πάλι ναι. Κι ανεξάρτητα από την επιφανειακή εικόνα της Ελλάδας των τελευταίων 15 περίπου χρόνων, πρίν την εξαθλιωμένη σημερινή της κατάσταση, που υπήρχε ένας επίπλαστος ρυθμός ανάπτυξης, χωρίς να έχουν εκσυγχρονιστεί ποτέ οι δομές της. Αν, βέβαια, συγκρίνουμε τη χώρα με μερικά κράτη της Ασίας και της Αφρικής, τότε και με τη τωρινή της κατάντια είναι υπερανάπτυκτη.
του Στέλιου Συρμόγλου
Πόσο άδικο όμως είναι αυτό; Υπάρχει παραγματικά περίφημο λαϊκό υλικό....Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Υπάρχει ένας περσικός μύθος που χαρακτηρίζει γραφικά την έννοια της υπανάπτυξης. Αναφέρει ο μύθος ότι κάποτε, σε μια χώρα των χιλίων και μιας νυχτών, υπήρχε ένα βασίλειο, όπου ο πολιτισμός είχε φτάσει στο απόγειο της ανθρώπινης τελειότητας..Ο βασιλιάς ήταν δίκαιος. Οι αξιωματούχοι ακέραιοι, οι στρατηγοί ποιητές, οι σοφοί μεγαλοφυείς, οι ιερείς άγιοι, οι έμποροι θεμιτά πλούσιοι, οι γυναίκες ωραίες και ενάρετες. Ο λαός, τέλος, ευτυχισμένος. Μια μέρα, όμως, ο βασιλιάς έδιωξε έαν δερβίση που ήθελε να του προφητεύσει το μέλλον. Και τούτο γιατί ήταν καμπούρης, άσχημος και με την παρουσία του χαλούσε την αισθητική αρμονία του παλατιού. Ο δερβίσης θύμωσε και τον καταράστηκε: "Το βασίλειό σου επί δύο αιώνες θα στερηθεί του μέλλοντος", του είπε...
Η προφητεία δεν έγινε αμέσως αντιληπτή. Εντούτοις, επαληθεύτηκε. Ο δερβίσης από το ύψος του Αραράτ έκτισε γύρω από την Περσία ένα αόρατο τείχος, που άφηνε μεν τους ανθρώπους να περνούν, εμπόδιζε ωστόσο να μπούν οι ιδέες, οι επιστήμες και η πρόοδος. Έτσι, πέρασαν δύο αιώνες. Και το 1925 ο Σάχης Ριζά Παχλεβή ο Μέγας, γκρέμισε το τείχος. Μα πως να καλυφθεί το κενό των διακοσίων χρόνων αμέσως;
Αυτός είναι ο μύθος. Ισχύει και για την Ελλάδα, μα λίγο αλλιώτικος. Δεν είναι μόνον οι τέσσερις σχεδόν αιώνες της δουλείας, που στέρησαν του μέλλοντος την Ελλάδα. Ούτε η έλλειψη της κυκλοφορίας των ιδεών. Είναι κυρίως η ψυχολογία που αναπτύχθηκε μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους και που συνετέλεσε στην...ανέγερση του τείχους στην εξέλιξη! Αντί του Αλαντίν του περσικού μύθου, στην Ελλάδα πλανιόταν επί εκατό τόσα χρόνια η σκιά του Νασρεντίν Χότζα. Στην κατάσταση της Ελλάδας ήταν πολλές χώρες στις αρχές του 19ου αιώνα. Ήταν, ίσως, σε πολύ χειρότερη θέση. Διανοείται κανένας σε τι χάλια βρισκόταν η Βουλγαρία και η Σερβία το 1821; Κι ακόμη η Νότια Ιταλία, παρόλο το φωτισμένο μεσαίωνα που πέρασε επάνω της... Κι όμως, η Ελλάδα με το πέρασμα των χρόνων εμφανίστηκε πιο καθυστερημένη απ' όλους αυτούς, που ξεπερνούσε όταν ετινάχθη ο τουρκικός ζυγός.
Και δεν έλλειψαν οι ιδέες. Η μικρή Ελλάδα διέθετε μεγάλη αναλογία μορφωμένων ανθρώπων, που δημιουργήθηκαν στη Δύση ή στη Μολδοβλαχία και στις παροικίες του εξωτερικού. Και θα μπορούσε να γίνει μια κοινωνική σύνθεση, που θα έθετε τα θεμέλια μιας ηγέτιδας τάξης. Δεν έγινε τίποτε! Και το πρώτο ζήτημα που ανέκυψε, μόλις άρχισε να γίνεται κοινωνία και να κατασταλάζει ο αχός του πολέμου μετά τη διαίρεση σε καπεταναίους και σε καλαμαράδες, ήταν οι αυτόχθονες και οι ετερόχθονες. Ύστερα δεν έγινε πάλι τίποτε, γιατί απορροφήθηκαν οι Έλληνες με τη σύγκρουση γύρω από τη Μεγάλη ιδέα...Το πρόβλημα εξεταζόμενο εκ των ένδον, είναι πιο πολύπλοκο απ' ό,τι φαίνεται. Κι αυτή η περιπλοκή έκανε τη μεγάλη κυρία της ελληνικής δημοσιογραφίας Ελένη Βλάχου να πεί επιγραμματικά: " Ο Έλλην είναι ανεπτυγμένος όταν είναι υπανάπτυκτος και υπανάπτυκτος όταν είναι ανεπτυγμένος".
Ας εμβαθύνουμε στη σωστή, σωστότατη αυτή ελλειπτική διαπίστωση. Ποιο είναι τοι κύριο στοιχείο της ανάπτυξης ενός τόπου; Είναι πρώτα να γίνει οργανωμένο κράτος. Και για να γίνει αυτό χρειάζεται μια ή περισσότερες ηγέτιδες τάξεις, μια elite. Στη φεουδαρχία ή στη απόλυτη ή στην θεοκρατική μοναρχία, το πράγμα είναι εύκολο. Στη δημοκρατία, όμως, η δημιουργία της elite αυτής είναι δυσκολότερη. Χρειάζεται να υπάρξει μικρός πυρήνας που θα θεμελιώσει την παράδοση και τη μέθοδο της ανανέωσης. Και χρειάζεται η παράδοση αυτή να γίνει κοινό κτήμα όλου του λαού. Και η μέθοδος να γίνει αποδεκτή απ' όλους ως η καλύτερη απ' όλες.
Στη δεύτερη περίπτωση, που είναι η σπουδαιότερη, γιατί αυτή κυρίως στρεώνει την παράδοση, τον κυριότερο ρόλο παίζει η παιδεία και ύστερα οι θεσμοί. Η παιδεία στην Ελλάδα ήταν και εξακολουθει να είναι ο ...μέγας υπανάπτυκτος! Αυτό δεν οφείλεται μόνο στη γλισχρότητα των διατιθεμένων μέσων, ούτε στο ολιγάριθμον του διδακτικού προσωπικού. Οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπήρξε ποτέ κοινή συνείδηση της απόλυτης, της πρωταρχικής αναγκαιότητας. Κι αντί οι ηγετικές τάξεις να αντιδράσουν στη λαϊκή ραστώνη που υποδέχεται ανεξέλεγκτα τον αφορισμό του Πτωχοπρόδρομου "ανάθεμα στα γράμματα, Χριστέ μου, και που τα' υρε", την έκαναν οι ίδιες κτήμα τους και πίστη τους και συνετέλεσαν στον εκμαυλισμό της, με την προσήλωσή τους σε άγονες διαφωνίες και με το άγχος του παροντισμού που τις διέκρινε.
Ο λογιωτατικός καθαρευουσιανισμός κι έπειτα ο πολυποδικός δημοτικισμός απερρόφησαν όλην την ικμάδα και τη δραστηριότητα των μορφωμένων της ελεύθερης ελληνικής ζωής. Και η αδυναμία να συλληφθεί ο Ελληνισμός ως μια ενότητα, που δεν έχει μόνον παρελθόν και παρόν, αλλά και μέλλον, διόγκωνε κάθε φορά το πρόσχημα της οικονομικής μας φτώχειας κι εμπόδιζε κατά κανόνα - λίγες είναι οι εξαιρέσεις - κάθε μακρόπνοη προσπάθεια. Ηγετικές τάξεις που έχουν τέτοιες αντιλήψεις και που δεν αντιδρούν, δεν αξίζουν αυτόν τον χαρακτηρισμό. Κι έτσι η Ελλάδα δεν έχει στέρεες δημοκρατικές δομές. Όμως, φευ! Απέχει μακράν να γίνει σύγχρονο κράτος, με όλους αυτούς που βρίσκονται σήμερα στο πολιτικό προσκήνιο και επιμένουν στη...σωτηρία μας!
Δεν φταίει πάντα ο λαός. Αυτός γεννιέται ανεπτυγμένος και γίνεται υπανάπτυκτος. Γεννιέται μ' όλες τις ανησυχίες που συνοδεύουν τον πραγματικό άνθρωπο και υπό την πίεση της εθνικής μας ατμόσφαιρας, παραιτείται από κάθε προσπάθεια...
Φιλεί τον υπήκοον μιμείσθαι τοις άρχουσι... Δεν είναι άδικο;
του Στέλιου Συρμόγλου
Πόσο άδικο όμως είναι αυτό; Υπάρχει παραγματικά περίφημο λαϊκό υλικό....Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Υπάρχει ένας περσικός μύθος που χαρακτηρίζει γραφικά την έννοια της υπανάπτυξης. Αναφέρει ο μύθος ότι κάποτε, σε μια χώρα των χιλίων και μιας νυχτών, υπήρχε ένα βασίλειο, όπου ο πολιτισμός είχε φτάσει στο απόγειο της ανθρώπινης τελειότητας..Ο βασιλιάς ήταν δίκαιος. Οι αξιωματούχοι ακέραιοι, οι στρατηγοί ποιητές, οι σοφοί μεγαλοφυείς, οι ιερείς άγιοι, οι έμποροι θεμιτά πλούσιοι, οι γυναίκες ωραίες και ενάρετες. Ο λαός, τέλος, ευτυχισμένος. Μια μέρα, όμως, ο βασιλιάς έδιωξε έαν δερβίση που ήθελε να του προφητεύσει το μέλλον. Και τούτο γιατί ήταν καμπούρης, άσχημος και με την παρουσία του χαλούσε την αισθητική αρμονία του παλατιού. Ο δερβίσης θύμωσε και τον καταράστηκε: "Το βασίλειό σου επί δύο αιώνες θα στερηθεί του μέλλοντος", του είπε...Η προφητεία δεν έγινε αμέσως αντιληπτή. Εντούτοις, επαληθεύτηκε. Ο δερβίσης από το ύψος του Αραράτ έκτισε γύρω από την Περσία ένα αόρατο τείχος, που άφηνε μεν τους ανθρώπους να περνούν, εμπόδιζε ωστόσο να μπούν οι ιδέες, οι επιστήμες και η πρόοδος. Έτσι, πέρασαν δύο αιώνες. Και το 1925 ο Σάχης Ριζά Παχλεβή ο Μέγας, γκρέμισε το τείχος. Μα πως να καλυφθεί το κενό των διακοσίων χρόνων αμέσως;
Αυτός είναι ο μύθος. Ισχύει και για την Ελλάδα, μα λίγο αλλιώτικος. Δεν είναι μόνον οι τέσσερις σχεδόν αιώνες της δουλείας, που στέρησαν του μέλλοντος την Ελλάδα. Ούτε η έλλειψη της κυκλοφορίας των ιδεών. Είναι κυρίως η ψυχολογία που αναπτύχθηκε μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους και που συνετέλεσε στην...ανέγερση του τείχους στην εξέλιξη! Αντί του Αλαντίν του περσικού μύθου, στην Ελλάδα πλανιόταν επί εκατό τόσα χρόνια η σκιά του Νασρεντίν Χότζα. Στην κατάσταση της Ελλάδας ήταν πολλές χώρες στις αρχές του 19ου αιώνα. Ήταν, ίσως, σε πολύ χειρότερη θέση. Διανοείται κανένας σε τι χάλια βρισκόταν η Βουλγαρία και η Σερβία το 1821; Κι ακόμη η Νότια Ιταλία, παρόλο το φωτισμένο μεσαίωνα που πέρασε επάνω της... Κι όμως, η Ελλάδα με το πέρασμα των χρόνων εμφανίστηκε πιο καθυστερημένη απ' όλους αυτούς, που ξεπερνούσε όταν ετινάχθη ο τουρκικός ζυγός.
Και δεν έλλειψαν οι ιδέες. Η μικρή Ελλάδα διέθετε μεγάλη αναλογία μορφωμένων ανθρώπων, που δημιουργήθηκαν στη Δύση ή στη Μολδοβλαχία και στις παροικίες του εξωτερικού. Και θα μπορούσε να γίνει μια κοινωνική σύνθεση, που θα έθετε τα θεμέλια μιας ηγέτιδας τάξης. Δεν έγινε τίποτε! Και το πρώτο ζήτημα που ανέκυψε, μόλις άρχισε να γίνεται κοινωνία και να κατασταλάζει ο αχός του πολέμου μετά τη διαίρεση σε καπεταναίους και σε καλαμαράδες, ήταν οι αυτόχθονες και οι ετερόχθονες. Ύστερα δεν έγινε πάλι τίποτε, γιατί απορροφήθηκαν οι Έλληνες με τη σύγκρουση γύρω από τη Μεγάλη ιδέα...Το πρόβλημα εξεταζόμενο εκ των ένδον, είναι πιο πολύπλοκο απ' ό,τι φαίνεται. Κι αυτή η περιπλοκή έκανε τη μεγάλη κυρία της ελληνικής δημοσιογραφίας Ελένη Βλάχου να πεί επιγραμματικά: " Ο Έλλην είναι ανεπτυγμένος όταν είναι υπανάπτυκτος και υπανάπτυκτος όταν είναι ανεπτυγμένος".Ας εμβαθύνουμε στη σωστή, σωστότατη αυτή ελλειπτική διαπίστωση. Ποιο είναι τοι κύριο στοιχείο της ανάπτυξης ενός τόπου; Είναι πρώτα να γίνει οργανωμένο κράτος. Και για να γίνει αυτό χρειάζεται μια ή περισσότερες ηγέτιδες τάξεις, μια elite. Στη φεουδαρχία ή στη απόλυτη ή στην θεοκρατική μοναρχία, το πράγμα είναι εύκολο. Στη δημοκρατία, όμως, η δημιουργία της elite αυτής είναι δυσκολότερη. Χρειάζεται να υπάρξει μικρός πυρήνας που θα θεμελιώσει την παράδοση και τη μέθοδο της ανανέωσης. Και χρειάζεται η παράδοση αυτή να γίνει κοινό κτήμα όλου του λαού. Και η μέθοδος να γίνει αποδεκτή απ' όλους ως η καλύτερη απ' όλες.
Στη δεύτερη περίπτωση, που είναι η σπουδαιότερη, γιατί αυτή κυρίως στρεώνει την παράδοση, τον κυριότερο ρόλο παίζει η παιδεία και ύστερα οι θεσμοί. Η παιδεία στην Ελλάδα ήταν και εξακολουθει να είναι ο ...μέγας υπανάπτυκτος! Αυτό δεν οφείλεται μόνο στη γλισχρότητα των διατιθεμένων μέσων, ούτε στο ολιγάριθμον του διδακτικού προσωπικού. Οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπήρξε ποτέ κοινή συνείδηση της απόλυτης, της πρωταρχικής αναγκαιότητας. Κι αντί οι ηγετικές τάξεις να αντιδράσουν στη λαϊκή ραστώνη που υποδέχεται ανεξέλεγκτα τον αφορισμό του Πτωχοπρόδρομου "ανάθεμα στα γράμματα, Χριστέ μου, και που τα' υρε", την έκαναν οι ίδιες κτήμα τους και πίστη τους και συνετέλεσαν στον εκμαυλισμό της, με την προσήλωσή τους σε άγονες διαφωνίες και με το άγχος του παροντισμού που τις διέκρινε.
Ο λογιωτατικός καθαρευουσιανισμός κι έπειτα ο πολυποδικός δημοτικισμός απερρόφησαν όλην την ικμάδα και τη δραστηριότητα των μορφωμένων της ελεύθερης ελληνικής ζωής. Και η αδυναμία να συλληφθεί ο Ελληνισμός ως μια ενότητα, που δεν έχει μόνον παρελθόν και παρόν, αλλά και μέλλον, διόγκωνε κάθε φορά το πρόσχημα της οικονομικής μας φτώχειας κι εμπόδιζε κατά κανόνα - λίγες είναι οι εξαιρέσεις - κάθε μακρόπνοη προσπάθεια. Ηγετικές τάξεις που έχουν τέτοιες αντιλήψεις και που δεν αντιδρούν, δεν αξίζουν αυτόν τον χαρακτηρισμό. Κι έτσι η Ελλάδα δεν έχει στέρεες δημοκρατικές δομές. Όμως, φευ! Απέχει μακράν να γίνει σύγχρονο κράτος, με όλους αυτούς που βρίσκονται σήμερα στο πολιτικό προσκήνιο και επιμένουν στη...σωτηρία μας!
Δεν φταίει πάντα ο λαός. Αυτός γεννιέται ανεπτυγμένος και γίνεται υπανάπτυκτος. Γεννιέται μ' όλες τις ανησυχίες που συνοδεύουν τον πραγματικό άνθρωπο και υπό την πίεση της εθνικής μας ατμόσφαιρας, παραιτείται από κάθε προσπάθεια...
Φιλεί τον υπήκοον μιμείσθαι τοις άρχουσι... Δεν είναι άδικο;