Πολλά λέγονται και άλλα τόσα γράφονται για τη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία. Οι απόψεις αλληλοσυγκρούονται και επιδέχονται ενδελεχούς ενίοτε κοινωνιολογικής ανάλυσης. Κάποιες φορές, μάλιστα, το θέμα προσλαμβάνει και διαστάσεις κακότεχνης κωμωδίας και "πικάντικης" αντιμετώπισης... Το σίγουρο είναι πάντως ότι οι όποιες "προοδευτικές" απόψεις και θέσεις διατυπώνονται για το επίμαχο και επίδικο θέμα, ωχριούν μπροστά στην καινοτόμο, ριζοσπαστική και ρηξικέλευθη σκέψη του Πλάτωνα, για τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία.
του Στέλιου Συρμόγλου
Οι ιδέες του Πλάτωνα για τη γυναίκα και τη δραστηριότητά της, για την παιδεία και την ελευθερία της, για την επαγγελματική της κατάρτιση, τη μόρφωση και τη συμμετοχή της στα κοινά, είναι τόσο επίκαιρες και τόσο "προχωρημένες", ώστε αν εφαρμόζονταν στο σύνολό τους, θα άλλαζε το κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό της εποχής μας!..
Γιατί ο Πλάτων θεωρούσε πως και τα δύο φύλα είναι, ανάλογα με τη φύση τους, το ίδιο πολύτιμα για μια δίκαιη πολιτεία. Με την αντίληψή του αυτή ο Πλάτων κηρύσσει ένα είδος επανάστασης για την εποχή του. Και αλλάζει άρδην τη νομική θέση της γυναίκας και την καθολική εκτίμηση της ως μέλους και του οίκου και της πόλης. Ως κόρη, ως μνηστή, ως σύζυγο, ως μητέρα, ως τιτθήν, ως τροφόν, ως γαμπτήν, ως θήλυ, ως θυγατέρα, ως παιδαγωγόν, ως οψοποιόν, ως αοιδόν, ως ιέρειαν, σε κάθε στιγμή και μορφή ζωής παρακολουθεί ο λεπτολόγος πλατωνικός νους τη γυναίκα και αποκαλύπτει την ουσία της γυναικείας ψυχής και την εσωτερική της ενέργεια.
Πρόκειται για μια ειρηνική επανάσταση, που θα οικοδομούσε μια δίκαιη και δικαίως λειτουργούσα πολιτεία, όπου η κοινωνική ανάπτυξη δεν νοείται χωρίς τη δημιουργική παρουσία και την απροσμέτρητη προσφορά και...συναρπάζουσα ομορφιά του θήλεως...
Η επανάσταση δεν έγινε. Γυναίκα, άντρας, σέξ, πολιτική, διπλή αλλοτρίωση της γυναίκας, απαξίωση και μοναξιά, εκμετάλλευση και ανισότητα, εμπορευματοποίηση της γυναικείας ομορφιάς, ταμπού και νεύρωση. Εξακολουθούν να συντηρούν πτυχές από τις πιο καίριες συζητήσεις στη κοινωνία των γυναικών και της εποχής μας. Ο σεξισμός των εξουσιών και των ιερατείων αντιδρά ακόμα βίαια ως βάναυσα (και συνήθως υποκριτικά) όταν του αμφισβητείται το μονοπώλειο του λόγου, το status quo των φύλων, η ιδεολογική μονολιθικότητα του συστήματος. Απέναντι στη μόνη και αμετακίνητη αλήθεια της καθοριστικής επίδρασης των κοινωνικών συνθηκών στο ζήτημα των δύο φύλων, ο προβληματισμός σπρώχνει στα ανώδυνα κανάλια της αναζήτησης της ερωτικής ευδαιμονίας...Σε παγκόσμια κλίμακα, τα "μετερίζια" του σεξισμού και της ηθικής του είναι οι νέες καστικές ιεραρχίες στην εξουσία...
Είναι ένας σεξισμός ογκολιθικός, ψευτο-επαναστατικός, συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης και από την ίδια τη γυναίκα στην προσπάθειά της να αποκομίσει οφέλη ή να επικρατήσει στον περιβάλλοντα κοινωνικό της χώρο. Ένας σεξισμός απέναντι στο γερασμένο και παρηκμασμένο σοσιαλισμό, αλλά και στον καπιταλισμό, που γεμάτοι ρωγμές, αφήνουν να φυτρώνουν λουλούδια πάνω στο λίπασμα της αποσύνθεσής τους...
Για αιώνες η γυναίκα ταλαιπωρήθηκε και εν πολλοίς εξακολουθεί να ταλαιπωρείται. Η αιδώς της κοινωνίας δεν έχει τα ίδια μέτρα, ούτε από εποχή σε εποχή, ούτε την ίδια στιγμή από πολιτισμό σε πολιτισμό, από κοινωνική τάξη σε τάξη. Η γυναίκα και ο έρωτας υπέστησαν τις μεταμορφώσεις που επέβαλε η ανδροκρατούμενη κοινωνία και η εξουσία. Η επιστήμη δέχθηκε για πολλούς αιώνες την "ηθική" σκοπιμότητα. Η Ιατρική και η Ψυχιατρική έπαιξαν, περισσότερο και από τον άμβωνα, το ρόλο του τρομοκράτη σ' ό,τι αφορά τη γυναίκα και τον έρωτα. Μιλούσαν για την ανατομία των οργάνων του φύλου της γυναίκας και τη λειτουργία τους με περιφράσεις και σχεδόν ζητώντας "συγγνώμη", που αναφερόταν σε θέματα "άπρεπα" και "αηδή". Χρειάστηκε να έλθει η Ψυχανάλυση για να γίνει δεκτή η ύπαρξη παιδικής σεξουαλικότητας. Τον ερωτικό οργασμό της γυναίκας τον αρνήθηκε επί αιώνες η Ιατρική!..
Η ανακάλυψη από τη Βιολογία του ωαρίου και του ρόλου συνεπώς της γυναίκας στην αναπαραγωγή, κρύφτηκε πολύ καιρό με τη συνένοχη σιωπή της Εκκλησίας και της Επιστήμης. Γιατί; Για να μην κινδυνεύσει βαθμιαία να ανατραπεί η ιδιοκτησία του άντρα πάνω στη γυναίκα και τα παιδιά. Η δυτική φιλοσοφία από τον Πλάτωνα ως τον Κάντ, θεμελίωνε τις επιταγές της ηθικής και της θρησκείας, μέχρι τον ανατροπέα Νίτσε. Σπάνια οι φιλόσοφοι, με εξαίρεση τον Πλάτωνα, έριξαν ένα νηφάλιο βλέμμα σ' αυτά τα αντικείμενα, που τοποθετούνται ανάμεσα στην αηδία και το γελοίο, όπου έπρεπε ταυτόχρονα να αποφύγουν την υποκρισία και το σκάνδαλο.
Το "Γυναικείο δράμα", μια φράση πολύσημη και, εξαιτίας της πολυσημίας της, σχεδόν αμετάφραστη, δηλαδή η γυναικεία δραστηριότητα απετέλεσε για τον Πλάτωνα ένα πρόβλημα δύσκολο και γι αυτό το αντιμετώπισε μεθοδικά και συστηματικά. Σ' ένα από τα σπουδαιότερα έργα του, στην Πολιτεία, υπογραμμίζει ο Πλάτων: "Ίσως να είναι προτιμότερον, αφού εξετάσαμε διεξοδικά την ανδρική δραστηριότητα μέσα στην πολιτεία, πρέπει να τελειώνουμε τώρα και το γυναικείο δράμα...".
Ο Πλάτων πίστευε ότι η μεταβολή της θέσης της γυναίκας είναι εφικτή και σκόπιμη μέσα σ' ένα ευρύτερο σχεδιασμό, που θα επηρεάζει βαθύτατα το πεπρωμένο της κοινότητας. Η μεταβολή αυτή είναι δυνατή στο πλαίσιο μιας δίκαιης πολιτείας... Από τον αργαλειό του πλατωνικού νου, βγήκε ένα γιγάντιο έργο. Η διανοητική σαίτα του Πλάτωνα ύφανε, επάνω σε πυκνό στημόνι, πολύχρωμα ψηφιδωτά επιμέρους συγγράμματα. Κι αυτά τα ψηφιδωτά είναι ενταγμένα αρμονικά σ' ένα ενιαίο Όλον. Και απ' αυτό το Όλον, δεν λείπει η γυναίκα!...
Μια ενιαία αναπαράσταση, συνολική θεώρηση και συνθετική ερμηνεία, θα μας απεκάλυπτε ίσως τα μεγάλα θέλγητρα του ύψιστου ζωτικού πλατωνικού λόγου. Το απύθμενο φιλοσοφικό-θεωρητικό και πρακτικό βάθος και το απροσμέτρητο κάλλος του, την εσωτερική του κίνηση, τη μουσικότητα και πλαστικότητα, την ισόρροπη αρμονία, με μια φράση την αθάνατη Αρετή του.
Και ο όλος θεωρητικός μόχθος του Πλάτωνα στην "Πολιτεία" του, στον "Τίμαιο", στον "Μενέξενο", στον "Κρίτωνα",στο "Φαίδρο", στον "Πολιτικό", στον "Αλκβιάδη", στην "Απολογία", στους "Νόμους", αποβλέπει στη θεμελίωση της ορθής κοινωνικής και πολιτικής πράξης...
Και η γυναίκα δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από την πλατωνική σκέψη!
του Στέλιου Συρμόγλου
Οι ιδέες του Πλάτωνα για τη γυναίκα και τη δραστηριότητά της, για την παιδεία και την ελευθερία της, για την επαγγελματική της κατάρτιση, τη μόρφωση και τη συμμετοχή της στα κοινά, είναι τόσο επίκαιρες και τόσο "προχωρημένες", ώστε αν εφαρμόζονταν στο σύνολό τους, θα άλλαζε το κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό της εποχής μας!..
Γιατί ο Πλάτων θεωρούσε πως και τα δύο φύλα είναι, ανάλογα με τη φύση τους, το ίδιο πολύτιμα για μια δίκαιη πολιτεία. Με την αντίληψή του αυτή ο Πλάτων κηρύσσει ένα είδος επανάστασης για την εποχή του. Και αλλάζει άρδην τη νομική θέση της γυναίκας και την καθολική εκτίμηση της ως μέλους και του οίκου και της πόλης. Ως κόρη, ως μνηστή, ως σύζυγο, ως μητέρα, ως τιτθήν, ως τροφόν, ως γαμπτήν, ως θήλυ, ως θυγατέρα, ως παιδαγωγόν, ως οψοποιόν, ως αοιδόν, ως ιέρειαν, σε κάθε στιγμή και μορφή ζωής παρακολουθεί ο λεπτολόγος πλατωνικός νους τη γυναίκα και αποκαλύπτει την ουσία της γυναικείας ψυχής και την εσωτερική της ενέργεια.
Πρόκειται για μια ειρηνική επανάσταση, που θα οικοδομούσε μια δίκαιη και δικαίως λειτουργούσα πολιτεία, όπου η κοινωνική ανάπτυξη δεν νοείται χωρίς τη δημιουργική παρουσία και την απροσμέτρητη προσφορά και...συναρπάζουσα ομορφιά του θήλεως...
Η επανάσταση δεν έγινε. Γυναίκα, άντρας, σέξ, πολιτική, διπλή αλλοτρίωση της γυναίκας, απαξίωση και μοναξιά, εκμετάλλευση και ανισότητα, εμπορευματοποίηση της γυναικείας ομορφιάς, ταμπού και νεύρωση. Εξακολουθούν να συντηρούν πτυχές από τις πιο καίριες συζητήσεις στη κοινωνία των γυναικών και της εποχής μας. Ο σεξισμός των εξουσιών και των ιερατείων αντιδρά ακόμα βίαια ως βάναυσα (και συνήθως υποκριτικά) όταν του αμφισβητείται το μονοπώλειο του λόγου, το status quo των φύλων, η ιδεολογική μονολιθικότητα του συστήματος. Απέναντι στη μόνη και αμετακίνητη αλήθεια της καθοριστικής επίδρασης των κοινωνικών συνθηκών στο ζήτημα των δύο φύλων, ο προβληματισμός σπρώχνει στα ανώδυνα κανάλια της αναζήτησης της ερωτικής ευδαιμονίας...Σε παγκόσμια κλίμακα, τα "μετερίζια" του σεξισμού και της ηθικής του είναι οι νέες καστικές ιεραρχίες στην εξουσία...
Είναι ένας σεξισμός ογκολιθικός, ψευτο-επαναστατικός, συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης και από την ίδια τη γυναίκα στην προσπάθειά της να αποκομίσει οφέλη ή να επικρατήσει στον περιβάλλοντα κοινωνικό της χώρο. Ένας σεξισμός απέναντι στο γερασμένο και παρηκμασμένο σοσιαλισμό, αλλά και στον καπιταλισμό, που γεμάτοι ρωγμές, αφήνουν να φυτρώνουν λουλούδια πάνω στο λίπασμα της αποσύνθεσής τους...
Για αιώνες η γυναίκα ταλαιπωρήθηκε και εν πολλοίς εξακολουθεί να ταλαιπωρείται. Η αιδώς της κοινωνίας δεν έχει τα ίδια μέτρα, ούτε από εποχή σε εποχή, ούτε την ίδια στιγμή από πολιτισμό σε πολιτισμό, από κοινωνική τάξη σε τάξη. Η γυναίκα και ο έρωτας υπέστησαν τις μεταμορφώσεις που επέβαλε η ανδροκρατούμενη κοινωνία και η εξουσία. Η επιστήμη δέχθηκε για πολλούς αιώνες την "ηθική" σκοπιμότητα. Η Ιατρική και η Ψυχιατρική έπαιξαν, περισσότερο και από τον άμβωνα, το ρόλο του τρομοκράτη σ' ό,τι αφορά τη γυναίκα και τον έρωτα. Μιλούσαν για την ανατομία των οργάνων του φύλου της γυναίκας και τη λειτουργία τους με περιφράσεις και σχεδόν ζητώντας "συγγνώμη", που αναφερόταν σε θέματα "άπρεπα" και "αηδή". Χρειάστηκε να έλθει η Ψυχανάλυση για να γίνει δεκτή η ύπαρξη παιδικής σεξουαλικότητας. Τον ερωτικό οργασμό της γυναίκας τον αρνήθηκε επί αιώνες η Ιατρική!..
Η ανακάλυψη από τη Βιολογία του ωαρίου και του ρόλου συνεπώς της γυναίκας στην αναπαραγωγή, κρύφτηκε πολύ καιρό με τη συνένοχη σιωπή της Εκκλησίας και της Επιστήμης. Γιατί; Για να μην κινδυνεύσει βαθμιαία να ανατραπεί η ιδιοκτησία του άντρα πάνω στη γυναίκα και τα παιδιά. Η δυτική φιλοσοφία από τον Πλάτωνα ως τον Κάντ, θεμελίωνε τις επιταγές της ηθικής και της θρησκείας, μέχρι τον ανατροπέα Νίτσε. Σπάνια οι φιλόσοφοι, με εξαίρεση τον Πλάτωνα, έριξαν ένα νηφάλιο βλέμμα σ' αυτά τα αντικείμενα, που τοποθετούνται ανάμεσα στην αηδία και το γελοίο, όπου έπρεπε ταυτόχρονα να αποφύγουν την υποκρισία και το σκάνδαλο.Το "Γυναικείο δράμα", μια φράση πολύσημη και, εξαιτίας της πολυσημίας της, σχεδόν αμετάφραστη, δηλαδή η γυναικεία δραστηριότητα απετέλεσε για τον Πλάτωνα ένα πρόβλημα δύσκολο και γι αυτό το αντιμετώπισε μεθοδικά και συστηματικά. Σ' ένα από τα σπουδαιότερα έργα του, στην Πολιτεία, υπογραμμίζει ο Πλάτων: "Ίσως να είναι προτιμότερον, αφού εξετάσαμε διεξοδικά την ανδρική δραστηριότητα μέσα στην πολιτεία, πρέπει να τελειώνουμε τώρα και το γυναικείο δράμα...".
Ο Πλάτων πίστευε ότι η μεταβολή της θέσης της γυναίκας είναι εφικτή και σκόπιμη μέσα σ' ένα ευρύτερο σχεδιασμό, που θα επηρεάζει βαθύτατα το πεπρωμένο της κοινότητας. Η μεταβολή αυτή είναι δυνατή στο πλαίσιο μιας δίκαιης πολιτείας... Από τον αργαλειό του πλατωνικού νου, βγήκε ένα γιγάντιο έργο. Η διανοητική σαίτα του Πλάτωνα ύφανε, επάνω σε πυκνό στημόνι, πολύχρωμα ψηφιδωτά επιμέρους συγγράμματα. Κι αυτά τα ψηφιδωτά είναι ενταγμένα αρμονικά σ' ένα ενιαίο Όλον. Και απ' αυτό το Όλον, δεν λείπει η γυναίκα!...
Μια ενιαία αναπαράσταση, συνολική θεώρηση και συνθετική ερμηνεία, θα μας απεκάλυπτε ίσως τα μεγάλα θέλγητρα του ύψιστου ζωτικού πλατωνικού λόγου. Το απύθμενο φιλοσοφικό-θεωρητικό και πρακτικό βάθος και το απροσμέτρητο κάλλος του, την εσωτερική του κίνηση, τη μουσικότητα και πλαστικότητα, την ισόρροπη αρμονία, με μια φράση την αθάνατη Αρετή του.
Και ο όλος θεωρητικός μόχθος του Πλάτωνα στην "Πολιτεία" του, στον "Τίμαιο", στον "Μενέξενο", στον "Κρίτωνα",στο "Φαίδρο", στον "Πολιτικό", στον "Αλκβιάδη", στην "Απολογία", στους "Νόμους", αποβλέπει στη θεμελίωση της ορθής κοινωνικής και πολιτικής πράξης...
Και η γυναίκα δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από την πλατωνική σκέψη!