" Ενα θολό ένστικτο μισεί τη φιλοσοφία. Είναι επικίνδυνη. Αν την κατανοούσα, θα όφειλα να αλλάξω τη ζωή μου...Να τα δω όλα υπό ένα καινούργιο φως. Χωρίς τη φιλοσοφία οι πολίτες χειραγωγούνται ευκολότερα, όταν δεν στοχάζονται, όταν έχουν ένα διασκαλεμένο πνεύμα..."
του Στέλιου Συρμόγλου
Η εκτίμηση αυτή ανήκει στον Κ.Γιάσπερς. Και είναι ανεκτίμητη επειδή ανταποκρίνεται στην εξόφθαλμη αλήθεια. Η ασίγαστη φιλοσοφική όρεξη, η αμείλικτη κριτική στάση του φιλοσοφείν, η κοπιώδης απόπειρα να διατυπώσει η φιλοσοφία μια γενική θεωρία και α φθάσει σε μια ολική γνώση, κυρίως να ερμηνεύσει και έτσι να δώσει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, όλα αυτά καθιστούν το φιλόσοφο λογισμό μια από τις αποφασιστικές εκείνες δυνάμεις, που επεμβαίνουν δραστικα στο ιστορικό γίγνεσθαι και διαμορφώνουν τη ζωή.Η γνήσια φιλοσοφία δεν αποξενώνεται, αλλά θεμελιώνεται επάνω στη ζωή: αναβλύζει από τις εμπειρίες της, απο την αινιγματικότητά της, από τα μέγαλα προβλήματά της και γίνεται κοφτερή συνείδηση για τη ζωή. Ο φιλόσοφος, όχι μόνο ο ειδικος παρά κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος, θωρεί κατά πρόσωπο τη γέννηση και το θάνατο, την ελευθερία και τον εξαναγκασμό, την αγάπη και το μίσος, την ευθύνη και την ενοχή, την αλήθεια και την πλάνη, το καλό και το κακό. Βυθίζεται σε αγωνιώδη περισυλλογή και αναζητεί την αιτία της.
Αποφασίζει για τη ουσία της ζωής και τη αξία της. Η φιλοσοφία γίνεται έτσι ο επιούσιος άρτος της ζωής, ο αναπόφευκτος. Ομως η φιλοσοφία δεν παρατηρεί ανίσχυρη. Η φιλοσοφία κινεί τη ζωή. Είναι ο ταραξίας της. Ολα τα ιδεολογικά και κοινωνιολογικά ρεύματα που κυριάρχησαν και κυριαρχούν, που στηρίζουν ή κλονίζουν την εποχή μας και καθορίζουν σχεδόν την πορεία της ιστορίας, είναι αμιγώς φιλοσοφικά. Στο κέντρο, επίσης, των πολιτικών αντιθέσεων βρίσκεται η φιλοσοφία. Ιδιαίτερα βαρυσήμαντη είναι η κοινωνική λειτουργία της φιλοσοφίας. Ο Πλάτων είχε ήδη αναζητησει τον καλύτερο τρόπο οργανώσεως της πολιτείας, για τη βελτίωση των συθηκών διαβίβασης και την ίδρυση μιας νέας κοινωνικής ηθικής, βασισμένης στη συνετή και δίκαιη ρύθμιση των ανθρωπίνων σχέσεων με άγρυπνους νόμους και φωτισμένους φύλακές της.
Με πνεύμα οξύ διαπίστωσε ότι αν οι νόμοι ατονίσουν, τότε η ελευθερία, το μέγιστο αγαθό, και η δημοκρατία, το άριστο πολίτευμα, απειλούνται από την αλόγιστη χρήση της ελευθερίας και της άρνησης της ελευθερίας των άλλων.
Η φιλοσοφία με την πειστική της ρώμη αγωνίζεται για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και την ελευθερία του, δηλαδή για την αλήθεια. Το μοναδικό υπαρξιακό χρέος των διανοουμένων, είπε ο Χ.Μαν, είναι να αφυπνίσουν το πλήθος των ανθρώπων σχετικά με εκείνους που εκμεταλλεύονται τους πολλούς και τους καταστρέφουν...
Την αφύπνιση αυτή, όμως, η φιλοσοφία οφείλει με την ηθική της περίσκεψη να την προφυλάξει από οποιαδήποτε βία με την προδρομική της λειτουργία. Λειτουργεί προδρομικά. Εμβολιάζει το δένδρο των "εσομένων", όταν προετοιμάζει μεταβολές αποφασιστικές μέσα στην ιστορία του πνεύματος και την πορεία της κοινωνίας. ιστορία και κοινωνία βηματίζουν στο ρυθμό των φιλοσοφικών ιδεών, από τις οποίες προκύπτουν ύποπτες κάποτε για τον άνθρωπο και την ελευθερία του ιδεολογίες. Ο,τι πρόκειται να εκδιπλωθεί μέσα στη εξελικτική διαδικασία, τον πολιτισμό των λαών, το έζησε περίπου μέσα στο πνεύμα του ο μεγάλος στοχαστής. Οι άνθρωποι της δράσης είναι άλλωστε, όχι σπάνια, τα όργανα των ανθρώπων της σκέψης, ισχυρίζεται ο Χάινε.
Η φιλοσοφία προς τούτοις με την ψυχραιμία του λόγου της και την ηθική τηας σύνοια, την πρακτική της περίσκεψη και την ήπια θέρμη της , θα ανοίξει δρόμους, θα ερευησει ή και θα σχεδιάσει συστήματα θεσμών που να ασφαλίζουν την ανεξαρτησία και την πρόοδο του ανθρώπου, δίχως βέβαια να τον απανθρωπίζουν. Η αληθινή πολιτική, λέει ο Κάντ, δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς να υποβάλλει τα σέβη της στην ηθική.
Χωρίς τη ηθική, θεμελιώδη κλάδο που ονομάζεται πρακτική φιλοσοφία, η διάδοση των αξιών, η γνωριμία των ανθρώπων με αυτές και η τήρηση τους θα ήταν αδύνατες. Η άγνοια πολλές φορές είναι υπεύθυνη για τα ηθικά σφάλματα. "Ουδείς εκών κακός", δίδασκε ο Σωκράτης. Υπήρχαν άλλωστε φιλόσοφοι, οι οποίοι δεν επεδίωξαν απλώς να ερμηνεύσουν, αλλά με τις φιλσοφικές τους απόψεις επιχείρησαν να αλλάξουν τον κόσμο. Και θεώρησαν πρακτική υπόθεση τη φιλοσοφία. Και την έβλεπαν ως μέσον και όργανο διαμόρφωσης της ζωής, τέχνη ζωής.
Βαθιά είναι η ικανοποίηση που αντλεί ο άνθρωπος από το φιλοσοφικό στοχασμό. Την πλήρωση αυτή εκφράζει με σαφήνεια και απλότητα ο Πλούταρχος: "Χωρίς τη φιλοσοφία ο καθημερινός βίος είναι μια μελωδία χωρίς ωραιότητα και καθαρότητα". Αρχέγονη μελωδία η φιλοσοφία οδηγεί τη ζωή και τον άνθρωπο σε ένα είδος εσωτερικής ευδαιμονίας...
Και βέβαια η φιλοσοφία, ανεξάρτητα της απαξιωτικής στάσης των πολιτικών, οφείλει να αναλύει και να αξιολογεί ως κριτήρια, με τα οποία είναι θεμιτή η διεκδίκηση μιας θέσης μέσα στη σύγχρονη κοινωνική συνοδόντωση, την ηθική ποιότητα, την πνευματική ικανότητα και την επαγγελματική απόδοση. Να αποκαλύπτει την απειλή που κρύβει το σύνθημα: Περισσότερη ελευθερία και λιγότερη ευθύνη.
Η φιλοσοφία σήμερα υπεύθυνη απέναντι στο βαρύσημαντο παρελθόν της, οφείλει να αντιμετωπίσει με μεγάλη περίσκεψη τις κοσμογονικές αλλαγές και τη κρίση των καιρών μας: Την απώλεια του μέτρου, την περιφρόνηση αρχών, την πολιτική και κοινωνική αμηχανία του ανθρώπου. Ειδικότερα καλείται να ηνιοχήσει τον άφρονα εγωισμό και να βοηθήσει τον άνθρωπο ως πρόσωπο, που κινδυνεύει να χαθεί μέσα στην ανωνυμία του πλήθους και που απειλείται να μετατραπεί σε απλά βιολογικό ον. Χωρίς εσωτερική, αντικειμενική, πρακτική ελευθερία και μεταφυσική ουσία και δύναμη...
Τόσοι λόγοι, λοιπόν, για να φοβούνται οι πολιτικοί τους φιλοσόφους!