Διαβάζοντας τον τίτλο του άρθρου θα υποθέσατε ότι αναφέρομαι στην Ελλάδα, όπου, τα τελευταία χρόνια, η παραγωγικότητα είχε παραχωρήσει τη θέση της στη φυγοπονία και στη γευσιλαγνεία του φραπέ στα καφέ της αργοσχολίας ανά την επικράτεια...
του Στέλιου Συρμόγλου
Οχι ακριβώς. Δεν αναφέρομαι στην Ελλάδα... Τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Δεν το βλέπετε; Γιατί αν δεν το βλέπετε είστε εξαιρετικά δύσπιστοι έως και κακόπιστοι. Δεν βλέπετε ότι από τον πρωθυπουργό μέχρι τον έσχατο πολίτη καταβάλλεται εργώδης προσπάθεια ανασύνταξης και ανάταξης της οικονομίας; Σήμερα μάλιστα ο πρωθυπουργός εναγκαλίστηκε τον κυβερνητικό του εταίρο,τον Βαγγέλη Βενιζέλο, και έσπευσε με τέτοια ζέστη να "επιθεωρήσει" το εργοτάξιο στην Ολυμπία οδό, για να σηματοδοτήσει την έναρξη της πορείας της ανάπτυξης.Τον φιλόπονο πρωθυπουργό συνόδευαν και τα τηλεοπτικά συνεργεία, ώστε με τα κατάλληλα πλάνα να καταπειστεί το φιλοθεάμον κοινό για την διαφαινόμενη έξοδο από το τούνελ της οικονομικής κρίσης. Και να ήταν μόνο ο φίλεργος Αντώνης Σαμαράς; Ολα άλλαξαν...Οσοι εργάζονται, γαιτί οι πολλοί δεν εργάζονται ή μάλλον "εργάζονται" αναζητώντας εναγωνίως εργασία, μπορεί να μην έχουν αλλάξει τις βασικές τους συνήθειες που ταυτίζονται με τη φυγοπονία, ιδιαίτερα στο ευρύτερο Δημόσιο, αλλά και σε μεγάλες εταιρίες του ιδιωτικού τομέα με προβληματική οργανωτική υποδομή, ωστόσο εναρμονίζονται με το "σύνθημα" για την επανεκίνηση της οικονομίας και την αύξηση της παραγωγικότητας. Θεωρητικά τουλάχιστον...
Είμαστε, άλλωστε, προ της καλοκαιρινής άπνοιας και οι Ελληνες της αναμενόμενης ζέστης, με τον αφυδατωμένο προβληματισμό, και υπό την επήρεια του καλοκαιρινού ελληνικού κάλλους, που κατά την επικούρεια αντίληψη είναι μια "ποίηση τελείωσης", δικαιούνται να εντρυφήσουν στο διονυσιακό πνεύμα και να παραμείνουν αδιάφοροι θεατές των δρώμενων...
Δεν αναφέρομαι λοιπόν στην Ελλάδα. Σκέφτηκα ότι καθώς το θερμόμετρο ανεβαίνει και η καλοκαιρινή ραστώνη είναι αναπόφευκτη, να κάνουμε έναν περίγυρο ιστορικό και κοινωνιολογικό στη "χώρα της τεμπελιάς" γενικά.
Υπάρχει κάπου στο χώρο του ονείρου ένας τόπος (Ο ζωγράφος Pieter Brueghel, ο πρεσβύτερος, προσπάθησε να του δώσει πραγματικές διαστάσεις σ' έναν πίνακά του), όπου οι περισσότεροι από εμάς θα θέλαμε να είχαμε κάποτε ταξιδέψει. Ενας τόπος παραμυθένιος, που ο ουρανός του βρέχει μεθυστικής γεύσης κρασί, οι στέγες των σπιτιών είναι σκεπασμένες από εδέσματα και η ζωή των κατοίκων εξαντλείται στο φαί, την ηδονολατρία, τον ενδυμίωνο ύπνο και το χορό. Αναφέρομαι βέβαια στη "χώρα των κηφήνων" ή αλλέως στο "βασίλειο της τεμπελιάς", της τόσο αμφιλεγόμενης και παρεξηγημένης αυτής ανθρώπινης ιδιότητας.
Και αμέσως διερωτάται κανείς, τι είναι η "τεμπελιά" και ποιος ή τι είναι τελικά ο "τεμπέλης". Στην τελευταία αυτή ερώτηση, η πλειονότητα απαντάει, όλοι οι άλλοι εκτός από εμένα!..
Είναι γεγονός, επίσης, ότι όλοι μας είμαστε πρόθυμοι να χαρακτηρίσουμε κάποιον συνάνθρωπό μας τεμπέλη, για λόγους που ανάγονται στη δική μας εκτίμηση. Εχει αποδειχθεί, εντούτοις, ότι όπως κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, έτσι και η σχόλη και η τεμπελιά δεν έχουν πάντα μια καλή πλευρά. Αντίθετα μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις που μπορούν να αναδειχθούν σε αρετές και να επιδράσουν θετικά σε εκείνον που επιδιώκει την εκμάθησή τους.
Μεγάλα ονόματα, εξάλλου, στο χώρο της τέχνης, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν θιασώτες της τεμπελιάς, όπως ο Νροστογιέφσκι και ο Μιχήλ Αγγελος. Κι αν ανατρέξουμε στην αρχαιότητα, θα βρούμε το μεγάλο κυνικό φιλόσοφο Διογένη, που ζούσε πανευτυχής μέσα σ' ένα πιθάρι, το μοναδικό τόπο όπου έβρισκε ησυχία μακριά από τους ανθρώπους και τις αγωνίες τους εναγκαλισμένες με το άγχος και τα ασήμαντα της καθημερινότητας.
Επειδή, όμως, τα παραπάνω μεμονωμένα παραδείγματα δεν αρκούν για να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη του φαινομένου της τεμπελιάς, ας κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, για να δούμε την αξία που είχε η τεμπελιά στις ανθρώπινες κοινωνίες. Στην αρχαία ελληνική κοινωνία, η τεμπελιά αποτελούσε την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στους δούλους και στους Αθηναίους πολίτες. Η τεμπελιά ή "σχόλη" καλύτερα, ήταν προυπόθεση της "σκέψης", του "διαλόγου" και της διακυβέρνησης", δηλαδή των δικαιωμ'ατων εκείνων που ανήκαν μόνο στους Αθηναίους πολίτες. Οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, που δεν ενέπιπτε στις τρείς αυτές κατηγορίες, χαρακτηριζόταν σαν "εργασία" και ήταν υποχρεωτικά "υπόθεση" της τάξης των δούλων.
Σήμερα ίσως μας φαίνεται πολύ περίεργο το γεγονός ότι οι μεσογειακοί λαοί, από αρχαιοτάτων χρόνων, μισούσαν και θεωρούσαν τόσο υποτιμητική την εργασία. Η εξήγηση όμως είναι πολύ απλή και έγεκειται στην κοσμική θεώρηση τόσο των αρχαίων Ελλήνων, όσο και των Ρωμαίων, που ασπάστηκαν τις απόψεις τους. Πίστευαν λοιπόν ότι επειδή οι άνθρωποι εκδιώχθηκαν από την κατοικία των θεών, τον Ολυμπο, και επειδή ζούσαν πια μακριά από την κοινωνία τους, θα έπρεπε , αν μη τι άλλο, να τη μιμηθούν. Ετσι, από καθαρή νοσταλγία της χαμένης θεικής κοινωνίας, έφτιαξαν δικές τους πόλεις, σύμφωνα με τον Ολυμπο πρότυπο, που πάνω απ' όλα χαρακτιριζόταν από το "ραχάτι" και τη τεμπελιά.
Στην ανακάλυψη των γλωσσολόγων, σχετικά με την ετυμολογία της λέξης "εργασία", οι επιστήμονες βρήκαν ότι σε πολλά κείμενα η λέξη χρησιμοποιόταν και για τη νοηματική απόδοση των λέξεων "πόνος", "βάσανο" και "βάρος". Με την έλευση του Χριστιανισμού, η παραπάνω θεώρηση άλλαξε ριζικά. Η εργασία μετατράπηκε σε καθημερινό "έργο του Θεού", το οποίο σκόπευε στην αποπεράτωση της θεικής δημιουργίας. Στα μεσαιωνικά χρόνια η χριστιανική θρησκεία επικράτησε σ' όλο το γνωστό τότε κόσμο. Αλλά, οι ασκητές των πρώτων χριστιανικών χρόνων, μεταβλήθηκαν στην κυρίαρχη τάξη των παπών, η οποία χρακτηριζόταν από έντονες ροπές προς την τεμπελιά και τις εγκόσμιες απολαύσεις.
Ακολούθησε η μεταρρύθμιση του Λούθηρου, ο οποίος διακήρυττε ότι "κανένας δεν είχε δικαίωμα στην τεμπελιά". Ετσι, στράφηκε κυρίως κατά της τάξης των ηγεμόνων και εκείνης των θρησκευτικών λειτουργών...
Η παραπάνω άποψη του Λούθηρου έγινε πραγματικότητα στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης, όταν για οικονομικούς κυρίως λόγους κατακρίθηκε κάθε μορφή τεμπελιάς. Ολοι έπρεπε να δουλεύουν για να μπορούν αντίστοιχα και να καταναλώνουν. Επρεπε λοιπόν να επιτευχθεί η αύξηση της παραγωγής, που προυπέθετε την αντίστοιχη αύξηση του αριθμού των εραγζομένων. Με άλλα λόγια εφαρμόστηκε το καπιταλιστικό μοντέλο, στο πλαίσιο του οποίου οι τεμπέληδες δεν ήταν εύκολο να επιβιώσουν...
Αποτέλεσμα αυτής της κοινωνικοοικονομικής πολιτικής ήταν το γεγονός ότι, περισσότεροι άνθρωποι σήμερα, ενδιαφέρονται να έχουν ελεύθερο χρόνο, αλλά δεν ξέρουν πως να τον αξιοποιήσουν. Ετσι, καταφεύγουν στον προσφιλέστερο τρόπο τεμπελιάς, στην πολύωρη παρακολούθηση προγραμμάτων της τηλεόρασης. Η πλειοψηφία των "τεμπέληδων" ταύτισαν την έννοια της "σχόλης" με την εύκολη λύση που πρόσφερε το τηλεοπτικό "κουτί", με αποτέλεσμα να υποβαθμίζουν τόσο τις νοητικές τους δυνατότητες, όσο κι αυτή την ίδια την έννοια της "τεμπελιάς".
Και, βέβαια, να γίνονται μόνιμα θύματα της προπαγανδιστικής λογικής των κυβερνώντων, ως φιλοθεάμονες κάθε παράστασης που στήνεται για επικοινωνιακούς λόγους, όπως αυτή σήμερα στο εργοτάξιο της Ολυμπίας οδού. Με τους Αντώνη Σαμαρά και Βαγγέλη Βενιζέλο να ολισθαίνουν εναγκαλισμένοι στη δημαγωγία και στα ψευτοχαμόγελα...Και με τις τηλεοπτικές κάμερες των καναλαρχών, οι οποίοι συμπτωματικά είναι και οι εργολάβοι των δημοσίων έργων που επιθεώρησαν οι δύο κυβερνητικοί εταίροι, να απαθανατίζουν τις στιγμές ευδαιμονίας του "κυβερνητικού ζεύγους",όταν αναμεσά μας πληθαίνουν οι "ζωντανοί νεκροί" από την απαρέγκλιτη εφαρμογή των όρων των μνημονίων, θεματοφύλακες των οποίων είναι οι προαναφερόμενοι "επαγγελματίες" της πολιτικής απάτης και της τεμπελιάς...