Πάσχα ορθόδοξο. Και το χριστιανικό μήνυμα είναι ο καθρέπτης του αιώνιου στο χρόνο. Οσο εμβαθύνει κανείς στον κόσμο του, τόσο διαπιστώνει, αρκεί να είναι καλοπροαίρετος, πως δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Η ορθόδοξη έκφρασή του (ας δηλωθεί ευθύς εξ' αρχής πως δεν υπάρχει καμία διάθεση υποτίμησης ή πολεμικής των άλλων χριστιανικών ομολογιών) ιστορικά "τελειώθηκε" με την ευτυχή, εκλεκτική και εμπνευσμένη συνάντηση δύο παραγόντων: Του ευαγγελικού πνεύματος και της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
του Στέλιου Συρμόγλου
Κύριος μοχλός βέβαια της Ορθοδοξίας είναι το ευαγγελικό πνεύμα και μήνυμα, ό,τι αποκαλούμε θεία Αποκάλυψη, η οποία μηνύθηκε στους ανθρώπους με τη θεία Ενσάρκωση. Ο σαρκωμένος λόγος του Θεού, ο "χαρακτήρ της υποστάσεως αυτού", κατά τον Απόστολο Παύλο, διασαρκώνει τον αιώνιο Θεό στο κοσμικό είναι, διαχέοντας μυστικά το θέλημα του πατρός με τη διδαχή του και με την πράξη του. Εμβαυύνοντας στα λόγια του Λόγου, πιστοποιούμε πως βασίζονται στην αγάπη, την οποία και διεκφράζουν ως άρρητη Κένωση, ως Προσφορά, ως Θυσία, ως Μαρτύριο, ως Ανάσταση, ως Κατάργηση, δηλαδή του θανάτου και ως Ελευση της αιώνιας ζωής. Κατανοούμε ήδη γιατί ο λόγος της Κενώσεως δεν είναι φιλοσοφικό ή ηθικολογικό φληνάφημα, αλλά άσπιλο Νεύμα το οποίο απεκδύεται ζωηφόρα την Κένωση, ως Πλήρωμα, ως "Χάρις αντί Χάριτος".Γνωρίζουμε από το ευαγγελικό μήνυμα πως αυτή η "αναστοιχείωσις" του ανθρώπου γίνεται με την ένσαρκη αγάπη, ζωτικό σημείο της οποίας είναι ο σαρκωμένος Λόγος. Το Πνεύμα εκφράζεται ένσαρκο, χωροχρονικά δηλαδή αυτό σημαίνει πως το Αχώρητο χορηγείται όχι στις συνθέτουσες του ορθού λόγου, αλλά στο απόλυτο έγκατο του ανθρώπινου είναι, το οποίο πλάστηκε "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν" του Θεού.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε πως, σύμφωνα με το ευαγγελικό πνεύμα, πλήρωμα του ανθρώπου είναι ο θεάνθρωπος, ιδεατό του δηλαδή αρχέτυπο στην αιωνιότητα. Αυτοί οι πολύτιμοι θησαυροί του ευαγγελικού πνεύματος βρήκαν την ιδανική τους έκφραση στη διδασκαλία των Ελλήνων Πατέρων της Ορθοδοξίας, οι οποίοι γνώρισαν κατά βάθος την ελληνική φιλοσοφία. Χρειαζόταν, λοιπόν, οπωσδήποτε το ευαγγελικό μήνυμα την ελληνική φιλοσοφία, για να εκφρασθεί ιστορικά;
Θα είμασταν ειδωλολάτρες αν πιστεύαμε πως χωρίς την ελληνική φιλοσοφία, χωρίς την εκλεκτική της αποδοχή, το πνεύμα του Χριστιανισμού δεν θα καρποφορούσε ιστορικά. Ωστόσο, η ορθόδοξη έκφραση του διαμέσου των Ελλήνων Πατέρων το "προσέδεσε" σε σημαντικές σκεπτικές κατηγορίες, τις οποίες παρήγαγε ο ανθρώπινος λόγος, που χειραγωγούνταν από το φως της φυσικής Αποκάλυψης. Η ελληνική φιλοσοφία αποτελεί την ύψιστη έκφραση του ανθρώπινου λόγου, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση της Αλήθειας.
Στην ελληνική φιλοσοφία απολήγουν μεγάλες αναζητήσεις της παγκόσμιας διάνοιας, η οποία αναζητεί τη σοφία. Ηδη, λοιπόν, το χριστιανικό μήνυμα, εκφρασμένο στα ελληνικά από τους Ελληνες Πατέρες, προσλαμβάνει την ορθόδοξη διάστασή του και καταξιώνεται οικουμενικά, αφού πια οπλίζεται με τα κράτιστα δώρα της παναθρώπινης εκζήτησης. Η οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας οφείλεται αφ' ενός μεν στην Αποκάλυψη, αφ' ετέρου δε στο διαχρονικό της δεσμό με τον εεληνικό λόγο. Δεν υπήρξε καμία ελληνοποίηση του χριστιανικού μηνύματος, ούτε ποιοσδήποτε εκχριστιανισμός της φιλοσοφίας, όπως τόνισαν ορισμένοι επιφανείς κατά τα άλλα ερμηνευτές.
Η Ορθοδοξία, ως έκφραση της μακάριας συνάντησης του λόγου με το Λόγο, κοσμείται με οικουμενικών διαστάσεων φως. Ηθος και διάνοια πλέκουν στον κόσμο της την Ωραιότητα ως απείκασμα Κάλλους. Και αυτό σημαίνει πως οικουμενικό δεν είναι το από άλλους δεκτό και αποδεκτό, αλλά το ισχύον ως Πνεύμα και ως Ζωή. Ισως ο κόσμος να μην προσέλαβε ποτέ ολοκληρωτιοκά το χριστιανικό μήνυμα, μα αυτό δεν αφαιρεί τίποτε από το τελευταίο. Το χριστιανικό μυστήριο "αεί μένει μυστήριον", γιατί το φθαρτό της ανθρώπινης φύσης έχει πάντα τη δωρημένη ελευθερίατου, έστω και αν στρέφει κατά των πρωταρχών. Κατανοούμε έτσι γιατί ο Χριστιανισμός είναι οικουμενικός. Εκφράζει το απόλυτο άνοιγμα του τριαδικού Θεού προς τον κόσμο. Και αυτό σημαίνει πως διαχέει το απόλυτο έλεος.
Η Ορθοδοξία, ωστόσο, και η παράδοσή της καταρδεύονται από την αναγεννητική πνοή του Παράκλητου. Θα ήταν παράδοξο να εγκλείσουμε την Ορθοδοξία μόνο και μόνο στο Βυζάντιο. Το πνεύμα της είναι αιώνιο και ικανό να εκφράζεται και σε άλλους λαούς με διαφορετική νοοτροπία, είναι πνεύμα οικουμενικό. Μπορούμε να διαπιστώσουμε αυτή την αλήθεια αν ανατρέξουμε στη ρωσική θρησκευτική φιλοσοφία και στους μεγάλους εκφραστές της. Θα δούμε έτσι πως η μυστική δυναμική του ορθόδοξου μηνύματος είναι και αδαπάνητη και ανεξάντκητη. Προσφέρει πάντα νέες εκτιμήσεις υπό το αρχέγονο φως. Φιλοξενεί εύσπλαχνα τις κοσμικές εκζητήσεις του ανθρώπινου λόγου, γονιμοποιεί αέναα τις μυστικές ενοράσεις και την αισθητική ευαισθησία των ανθρώπων.
Η αγάπη, εξάλλου, δεν είναι μόνο αξεπέραστη ως ουσία του Θεού. Οι παρθενικές της διαθλάσεις, οι αρετές, την εγκεντρίζουν αναδημιουργικά σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας, για να αγγέλλουν την ειρήνη, την κατάπαυση, το έλος. Και όμως...Ο κόσμος ταρασσόταν και ταράσσεται από τον τιτανικό σπαραγμό του πάθους, ενώ ομάδες και λαοί κατατρύχονται και αλληλοσπαράσσονται. Ποια είναι η θέση της Ορθοδοξίας μπροστά στο αλγεινό θέαμα της κοσμικής επιφάνειας;
Είναι μήπως ιδεαλιστική κατασκευή ονειροπόλων και ριψάσπιδων; Σε αυτά τα ερωτήματα η θαυματουργός ρομφαία της αγάπης μπορεί να απαντήσει αυθεντικά. Μόνο οι γνήσιοι εκφραστές της αγάπης, οι άγιοι, είναι σε θέση να απαντήσουν έγκυρα, μακριά από κάθε υπερσυναισθηματική έκφραση ή απολογητική στάση. Απαντούν όμως και κάποιοι ταπεινοί εραστές της Ορθοδοξίας και της χριστιανικής πίστης. με τον τρόπο ζωής τους. Με τις αντιδράσεις τους, που η καρδιοφάγα έγνοιά τους για τον άνθρωπο υπαγορεύει, αδιαφορώντας για την πέτρα του κάθε λιθοβόλου.
Η κοσμική ιστορία είναι αλίμονο, αντεστραμμένο κάτοπτρο της θεοφάνειας, ένα κάτοπτρο με ρήγματα πάθους και στεναγμών. Ηδη όμως αυτά τα ρήγματα, τα οποία κατευθύνουν στην Πτώση μιλούν με τη σιωπή του θανάτου ή με τους αμφίβολους θριάμβους των "νικών" τους. Μαρτυρούν τον άλλο κόσμο της φθοράς και του δημιουργημένου στο χωροχρόνο εωσφορικού πνεύματος. Το κακό δεν έχει καμία μεταφυσική κάλυψη. Οσοδήποτε πεισματικό και προκλητικό ως αδικία, ως εγωισμός, ως απληστία, μαρτυρεί έμμεσα την άλλη πηγή, την πηγή των οικτιρμών και της αγάπης, το οικουμενικό έλεος.
Οι προκλήσεις της άρνησης, ο πειρασμός της εκκοσμίκευσης και οι ποικίλες αντιδράσεις της ζωής, έχουν οπωσδήποτε το λόγο τους. Σε αυτή την αναμέτρηση το φως της Ορθοδοξίας επιμένει να καλεί την ανθρώπινη συνείδηση. Η διαφάνειά του έναι άμετρη, το πνεύμα του αιώνιο.