"Ήναψαν τας λαμπάδας κι εξήλθον όλοι εις την ύπαιθρον να ακούσωσιν την Ανάστασιν. Γλυκείαν και κατανυκτικήν Ανάστασιν εν μέσω των ανθούντων δένδρων, υπό ελαφράς αύρας σειομένων ευωδών θάμνων και των λευκών ανθέων της αγραμπελιάς..."
του Στέλιου Συρμόγλου
Αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα αύριο για τους Ορθόδοξους χριστιανούς και σκέφτηκα να κάνω ένα διάλειμμα μερικών ημερών από την καταγραφή όσωνεκτυλίσσονται στο τόπο μας. Με τα ευρέα στρώματα των δυστυχούντων πολιτών και το μεγάλο δράμα της ανικανότητας και της "παγιωμένης" πλέον απάτης της πολιτικής ηγεσίας να μην επιτρέπουν ελπίδες για Ανάσταση της χώρας. Ο οικονομικός και κοινωνικός παράγοντας μετέβαλαν τα θεμέλια της πολιτικής δημοκρατίας. Αν και δεν κυβερνούν τους λαούς οι αριθμοί, αλλά η ψυχή, απεδείχθη τα τελευταία τρία χρόνια, ότι οι πολιτικοί ταγοί ούτε ψυχή διαθέτουν, ούτε και αιδημοσύνη...
Για τον Παπαδιαμάντη όμως ο λόγος...Ψάλτης της Πασχαλιάς ο Παπαδιαμάντης, μας πρόσφερε ευαίσθητες σελίδες σχετικές με την πασχαλινή πανδαισία και τη λειτουργική λαμπρότητα, όπως εμβιώνονταν από τους Ελληνες των αρχών του 20ου αιώνα. Ολοι γνωρίζουμε πως η πένα του Παπαδιαμάντη είναι γλαφυρή, λυρική, συγκινησιακή, βαθιά ανθρώπινη κκαι έντονα θρησκευτική. Η θρησκευτικότητα του μεγάλου διηγηματογράφου είναι ίσως κάποτε παγανιστική, εμπνευσμένη περισσότερο από τη λαική ευσέβεια και λιγότερο από το πνεύμα της Αποκάλυψης, παρά την πλήθουσα μαρτυρία των λειτουργικών κειμένων της ορθόδοξης παράδοσης.
Ο Παπαδιαμάνυης ωστόσο είναι βαθύς χριστιανός, γνήσιο τέκνο της Ορθοδοξίας και γνώστης των αρχών της. Αναθρεμμένος από τη λαική ευσέβεια, υπήρξε λογοτεχνικός της υμνωδός αλλά και μάρτυρας. Τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του θα συναρπάσουν, οι πασχαλινές του διηγήσεις θα λαμπρύνουν τις συνειδήσεις και θα αναβαπτίζουν τις φθαρμένες μας υποστάσεις στα νήματα της πίστης, της αγάπης και της ελπίδας.
Ο πασχαλινός Παπαδιαμάντης αρκείται στην επιφάνεια, αλλά ταυτόχρονα υπαινίσσεται το πνεύμα της Ανάστασης. Οι "παιδικές πασχαλιές" που μας μεταφέρουν στην εξοχή υπό το φως της πάλλουσας φύσης και των έξοχωναποχρώσεων της άνοιξης, αιωνίζουν το πνεύμα της παιδικότητας, μυούν στα μυστικά των θρησκευτικών συγκινήσεων.
Εμβαθύνοντας έτσι στα πασχαλινά διηγήματα του Σκιαθίτη διηγηματοράφου, εισδύουμε στο πνεύμα της Ανάστασης όχι ως απλοί θεατές ή αναγνώστες, αλλά ως ζώσες συνειδήσεις που εκζητούν το απόλυτο και την πληροφορία της ζωής της αιώνιας στην ένσαρκη και έγχρονη κατάσταση. Προβάλλει πρώτα ο περίγυρος, η ανοιξιάτικη φύση, η χαρά, το πανηγύρι των λουλουδιών, τα "ανθούντα δένδρα", οι "σειόμενοι θάμνοι", ο μυστικός ψίθυρος του παντός.
Ετσι, η θρησκευτική συνείδηση ενωτίζεται το μυστήριο της Παρουσίας του Θείου, του Απεριχώρητου. Ωστόσο, και στις έκπαγλες παγανιστικές ελλάμψεις όλων των λαών, υπάρχουν παρόμοιες πληροφορίες που στάθηκαν στην αφετηρία ποιητικών, φιλοσοφικών και ευρύτερης προοπτικής πνευματικών εμπνεύσεων και δημιουργιών. Σ' αυτό το επίπεδο, ο Παπαδιαμάντης συνεχίζει την παράδοση των διηγούμενων και αναδιηγούμενων την ιερή μαγεία την οποία ασκεί η Μητέρα Γη στη διαμόρφωση του θρησκευτικού βιώματος.
Ο διηγηματογράφος Παπαδιαμάντης όμως προχωρεί περισσότερο, γιατί εγγίζει τη συγκεκριμένη μαρτυρία του χριστιανικού πνεύματος, όπως εκφράζεται στον παιδικό κόσμο, στους πιστούς, στους κληρικούς, συτα λειτουργικά κείμενα της Ορθοδοξίας. Και εδώ με την πρώτη ματιά, το προχώρημα δεν είναι ουσιαστικό, αφού η περιγραφή οσοδήποτε πηγαία, έντεχνη καυ υποβλητική, αναπαράγει τα αδόμενα και τα κουόμενα κάθε χρόνο κατά τις ημέρες της λαμπρηφόρας Ανάστασης. Είναι τα πασχαλινά διηγήματα του λογοτέχνη, δημιουργήματα απλών εξάρσεων και συγκινήσεων που αγμοούν τις βαθύτερες εκζητήσεις της θρησκευτικής συνείδησης και μάλιστα κατά τις "στιγμές" της ιερής συνάντησης με τον Αναστημένο.
Ας μην είμαστε υπερβολικά απαιτητικοί. Ο Παπαδιαμάντης είναι ψάλτης της ωραιότητας, όπως την προσέλαβε η ανεπιτήδευτη συνείδηση του κατά την αναστροφή της με το πνεύμα της παράδοσης. Απομένει το πνεύμα της αναστάσιμης πληροφορίας, το μυστικό κάλλος της Ανάστασης, η απόλυτη εγγύητητα με τη ζωή, όπως μας προσφέρεται από τον κόσμο της θρησκευτικής αποκάλυψης. Η έσχατη, όμως, στιγμή της προσωπικής συνάντησης δεν προσφέρεται ούτε με τα εξοχότερα διηγήματα, ούτε με τις πνευματικότερες ακολουθίες, αν δεν εξέλθει πληρωμένη η προσωπική συνείδηση.
Ο Σκιαθίτης κοσμοκαλόγερος άδει, υπαινίσσεται, γρηγορεί και θυμίζει στους αναγνώστες του το μήνυμα του θρησκευτικού μυστηρίου. Η συνέχεια ανήκει στην ευαισθησία των ανθρώπων, στις εσωτερικές τους καταλληλότητες, στην άγρυπνη απαρχή τους, στο αιώνιο και άφθαρτο δηλαδή στοιχείο της αμεσότητάς τους, το οποίο καλείται και ανακαλείται στη θέα και στη θεωρία του συμβαίνοντος.
Οσο η ιστορικότητα φθείρει και διαφθείρει τις εσώτατες πληροφορίες της συνείδησης, εξαιτίας του έγχρονα φυσιούμενου Εγώ, τόσο απλές υπονμήσεις του ισχύοντος είναι ικανές να οδηγήσουν στην Ανάβλεψη και στην Ανακοίνωση. Αυτό είναι, εξάλλου, το πνεύμα της πασχαλινής πανδαισίας. Ο αχός των προχριστιανικών μυστηρίων πληροφορούσε αμυδρά μα έντονα, πως η ανθρώπινη φύση είναι δαιμόνια, δαιμονιώδης, ουράνια. Το χριστιανικό μυστήριο, ιδωμένο στην έσχατη έκφρασή του, στην Ανάσταση του Χριστού, πληροφορεί και αποπληροφορεί, φωτίζει την ιστορία των ψυχών ως ιερή πληροφορία και ταυτόχρονα ανάγει στην αιώνια θέα και κοινωνία, ως θεήλατη αποπληροφορία.
Ανάγει στον ακοίμητο "τόπο" της διαρκούς επιφάνειας και αποκάλυψης, μα συνάμα κατάγει στη χώρα των στεναγμών και του άγχους, ως έγχρονη μαρτυρία του Υπερούσιου. Δεν αρνείται την έγκοσμη κατάστασή της, αλλά προχωρεί περισσότερο. Πληρώνει το έγκοσμο και το έγχρονο με το υπερούσιο πλήρωμα της Ασπιλης Ζωής. Κομίζει τη μακαριότητα και αιχμαλωτίζει φιλάνθρωπα το πάθος. Πάθος του πάθους η Ανάσταση θα προκαλεί την ιστορική συνείδηση και τις ευθύνες του προσώπου με το απόλυτο πρόσωπο.
