Ο παραδαρμός της εποχής αυτής, που εξακολουθούμε κατ' ευφημισμό να αποκαλούμε "πολιτισμένη" και "δημοκρατική", παίρνει πλέον εφιαλτικές διαστάσεις με την συντελούμενη καταστροφή της κοινωνίας και αντίστοιχα αυξάνει το άγχος του ιστορικού-σύγχρονου Ελληνα.
του Στέλιου Συρμόγλου
Τούτο μπορεί να τροφοδοτείται άμεσα από τον καθημερινό μας βίο, από την πολιτική αβελτερία και τον πολιτικό κανιβαλισμό, από τη μνημονιακή πραγματικότητα και την αντιμνημονιακή φαντασίωση, από την τρικομματική κυβέρνηση, ελλειμματική σε λογική, θάρρος και έμπνευση, παραγωγό δυσεπίλυτων κοινωνικών προβλημάτων, από την προβληματική έως ανερμάτιστη αντιπολίτευση, αλλά και από το αναντίρρητο γεγονός ότι δεν έχουμε χειραφετηθεί από τις διανοητικές μήτρες του παρελθόντος. Στην προέκτασή του όμως συνέχει τον όλο ιστορικό στοχασμό μας.Αποκτάμε συνείδηση της ιστορικής μας ύπαρξης στο βαθμό που έχουμε επίγνωση της εξ' αντικειμένου ανέλιξης του ιστορικού Γίγνεσθαι. Ο ιστορικός χρόνος διαρρέει. Αδιάκοπα διέρχεται το ιστορικό Μέλλον από την αφαιρετικά σχηματισμένη γραμμή του Παρόντος και μετατρέπεται σε ιστορικό Παρελθόν. Η επισώρευση αυτή και η προεξοφλούμενη εξακολούθηση της καταλήγει να κάνει καταθλιπτικό το βάρος της "μακροιστορίας". Το άγχος του "ιστορικού Ελληνα" επιτείνεται ανάλογα.
Πολύ πριν η αναίρεση της αλήθειας ωθήσει το καταλειπόμενό της στο χώρο της αφηγήσεως, η παρατήρηση έχει ξεκαθαρίσει πόσα αντέχουν στην πίεση της μνήμης κι από αυτά, με τη βοήθεια της ανάμνησης, πόσα έχουν έρθει στο προσκήνιο της ζωής. Με τις επισημάνσεις αυτές να μην νομισθεί ότι ο γράφων είναι απαισιόδοξος. Απαισιόδοξος δεν είναι εκείνος που επιμένει να θέσει τον δάκτυλο επί των ήλων. Απαισιόδοξος είναι εκείνος που αποφεύγει κάτι τέτοιο, πιστεύοντας ως άχρηστη την έρευνα. Ο γράφων θέλει να βλέπει πέρα από τη φθορά. Αλλωστε, η φθορά βρίσκεται μέσα στην αφθαρσία, το ναδίρ της πρώτης αποτελεί και ζενίθ της δεύτερης.
Ετσι το αποτέλεσμα προκύπτει μέσα από μια ανατομία, που γίνεται με όλες τις αισθήσεις ξύπνιες, χωρίς την εθνική παραίσθηση του μεγαλείου, σε ώρα όπου όλα φοβούνται να πλησιάσουν ως εκεί όπου ακόμα και το μηδέν είναι πηγή ζωής.
Εσχατολογικές κατασκευές, επίσης, μπορούν να προσφέρουν παρηγοριά σε κλειστά αιρετικά περιβάλλοντα. Ο πραγματικός διανοητής θεωρεί την ιστορία και είναι μέσα σ' αυτή. Κατ' ακολουθίαν ο στοχασμός του είναι γόνιμος, όταν συμμετέχει οργανικά με τις αντιδράσεις του ή και το έργο του, το όποιο έργο του, στο "Πάθος της ιστορίας".
Εξάλλου, η "κρίση" της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, η διόλου μη αποκλειόμενη ολοκληρωτική αυτοκαταστροφή της, με μια ισοπέδωση των κοινωνικών δομών, μπορεί να θέσει κάτω από ισχυρή αμφισβήτηση τον φορμαλιστικό ρασιοναλισμό της Ευρώπης. Παρατηρούμε μια αναζήτηση του παραλόγου. Κι αυτή η αναζήτηση εκφράζει το άγχος του ιστορικού-σύγχρονου Ελληνα.
Αν μεταφερθούμε τώρα σε πιο συγκεκριμένη μακροιστορική κλίμακα, που κατ' εξοχήν μας ενδιαφέρει ως Ελληνες και Ευρωπαίους: Η αναβίωση του κλασικισμού με την Αναγέννηση και αργότερα στον 19ο αιώνα ο νεοκλασικισμός, συνέδεσε την Ελληνική Αρχαιότητα με τους Νέους Καιρούς διαμέσου του Δυτικού Μεσαίωνα. Αυτή η συνέχεια της ιστορικής κληρονομιάς εικοσιπέντε αιώνων δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Τώρα όμως ακριβώς που ανατρέπονται οι πίνακες των αξιών που τη συνθέτουν, είναι ανάγκη να γίνει η απογραφή του ενεργητικού και του παθητικού, όπως τα παρέλαβαν και τα διασπάθησαν οι κάθε είδους "κληρονόμοι".
Η παρέμβαση του "υποκεμενικού παράγοντος" στη διαδρομή της ιστορίας ανάγεται σε μια πολύ γενικότερη συνάρτηση. Και τούτο ισχύει τόσο καθαυτό, όσο και σε μακροιστορική παλινδρόμηση. Η γνώση της ιστορίας αποτελεί και αυτή συστατικό στοιχείο της ίδιας της ιστορίας, που δοκιμάζεται μαζί της μέχρι παροξυσμού. Το παρωχημένο διαθλάται στις διαδικασίες του χρόνου και αποστάζει την αμηχανία του Ελληνα, του κάθε ανθρώπου.
Φτάσαμε ή κοντεύουμε να φτάσουμε στο μηδέν ως κοινωνία πολιτών, ως Ελληνες. Το στοιχείο αυτό είναι τραγικό και αποτυπώνει ταυτόχρονα το άγχος του ιστορικού Ελληνα. Και εφόσον και η ιστορία είναι μια "τραγωδία", με την έννοια που έχει καθορίσει ο Καύζερλιγκ, υπολείπεται να αναζητήσουμε τη λύτρωση.
Να αναμένουμε απαθείς τι; Οπωσδήποτε δεν θα μας το δώσει ο "από μηχανής Θεός". Δεν μας απομένει τίποτε άλλο παρεχτός να προωθήσουμε το δικό μας εσωτερικό στοχασμό, να ορθώσουμε τη δική μας φωνή, να αναπτύξουμε τις δικές μας αντιστάσεις, ο καθένας με τη δική του όδευση.
Υπάρχουν άνθρωποι που μας προσφέρουν έστω ενδείξεις...Μπορεί να είναι, ανάλογα με το πως θα τις ερμηνεύσουμε, η ολοκλήρωση της πικρίας μας, η βύθισή μας σε περισσότερο άγχος ή κάποιο φως. Δεν μπορούμε να ανεχόμαστε την "ερήμωση" της κοινωνίας, να αντιπερνάμε ανύποπτα τις λειτουργίες των στιγμών του χρόνου, του ιστορικού χρόνου και ως...φυγάδες του ανέλεου σπαραγμού να αναμένουμε τη φάση της χάρης..
Δεν μπορούμε και δεν μας επιτρέπεται... Διαφορετικά θα συναπαντάμε την απουσία μας στην "αποκτήνωση" του ευκαιριακού βολέματος και θα παραμείνουμε εναγκαλισμένοι με το άγχος ως ανίδεοι "κληρονόμοι" μιας ιστορίας. Με την άγνοια του "αμαρτήματος" για την ανοχή των αυτόκλητων προφητών και σωτήρων, που μηχανεύονται το μαρτύριο των σύγχρονων δουλοπαροίκων, ενώ ήχοι κυμβάλων θα κρύβουν τις ήττες μας σαν κοινωνία στη μαρτυρία της πολλαπλότητας των όποιων συμφερόντων.
Και η λαμπρότητα του ελληνικού μεγαλείου θα ταπεινώνεται στα ευκαιριακά κομματικά και προσωπικά σχήματα, με τις αδέσποτες ιστορικές μνήμες να περιφρονούν την απληστία της συντριβής...Και θα βιώνουμε υπό το άγχος την εγρήγορση της κοινωνικής αθλιότητάς μας με την αγνοούμενη ευτυχία της θλίψης. Η κοινωνία είναι ό,τι είμαστε και εμείς...Και με το μάτι της ιστορίας να παραμονεύει αμετάθετο στην κοσμική αφάνεια τη φθορά των Ελλήνων...