Η συνείδηση του όντος είναι μια είδηση για την οντότητα του κόσμου, που μεταβάλλεται σε αίνιγμα για το νόημα του όντος. Το κοσμικό γίγνεσθαι πληροφορεί τη συνείδηση, μα αυτή η πληροφορία συνιστά ήδη θετικό μήνυμα, γιατί καταφάσκει σε ό,τι θα ονομάζαμε μυστική πρωταρχή. Βέβαια, υπάρχει ο δρόμος της εξαντικειμενίκευσης, που οδηγεί στον "τεχνικιστικό εμπειρισμό" και στις σύγχρονες εκφράσεις του διαλεκτικού και του ιστορικού υλισμού. Ομως, αυτές οι κατευθύνσεις, δεν αναιρούν τον στεναγμό" του πνεύματος και τις πολυδιάστατες μαρτυρίες του (υπαρξιακή φιλοσοφία, λογοτεχνία, τέχνη κλπ).
του Στέλιου Συρμόγλου
Αν επεξεργαστούμε την οντολογική εγκυρότητα της πρωτογενούς μαρτυρίας, αποφεύγουμε και αποκρούομε τον "υποκειμενισμό" και με το πολύτιμο φως των προσωκρατικών κυρίως αγόμεθα στην έννοια της ολότητας, που είναι ο καθρέπτης του ανθρώπινου προσώπου. Ολότητα ομως είναι η "σχέση" του Απόλυτου με το πεπερασμένο. Κι αυτό ακριβώς συνιστά την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. Απαιτείται, ωστόσο, περαιτέρω βοήθεια, γιατί η αρχαία ελληνική φιλοσοφία προανήγγειλε το πρόσωπο, χωρίς να το συλλάβει. Με την Αποκάλυψη και, ιδιαίτερα, με τη σύνθεση των Ελλήνων Πατέρων, η έννοια του Προσώπου κραταιώνεται και μεταφυσικά.Βέβαια, εδώ ανακύπτουν πολλά προβλήματα. Δεν είναι εύκολη κη σύνδεση των απαρχών της ελληνικής φιλοσοφίας με την ανθρωπολογία της ορθοδοξίας και κυρίως με τη διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά. Είναι βέβαιο πως οι Ελληνες Πατέρες χρησιμοποίησαν εκλεκτικά την ελληνική φιλοσοφία, γιατί βρίσκονταν αποκλειστικά στο χώρο της θεολογίας. Για το φιλόσοφο, όμως, τα πράγματα είναι δυσκολότερα και οι δυσχέρειες εμφανέστερες. Η μετάβαση από το κοσμικό γίγνεσθαι του Ηράκλειτου, για παράδειγμα, στην για το πρόσωπο διαδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά, απαιτεί απαρνήσεις, αναθεωρήσεις και άλλη φιλοσοφική οπτική γωνία. Η "ενιαία" θεώρηση του Ελληνισμού μόνο θεολογικά επιτελείται.
Υπάρχει και η "πνευματική αισθαντικότητα του ανθρώπου", η οποία καθορίζει και το ποιόν της γνώσης. Ο στοχαστής αντικρούει με αρκετή επιτυχία τις ιδεαλιστικές και τις ματεριαλιστικές εκδοχές της γνώσης και προχωρεί συνδέοντας το πρόσωπο με τη γνώση. Αλλωστε, εκτός απο τη ζωική αίσθηση, εκτός από την εσωτερική αίσθηση των παραστάσεων, υπάρχει το πρόσθετο στοιχείο της αυτοσυνειδησίας, που δεν προέρχεται από τις αισθήσεις, αλλά είναι μια άμεση είδηση για το "Είναι" του Οντος. Μια άμεση προσωπική αυτοσυνειδησία για ενιαία συνείδηση ενός αντιδίου και του ενός όλου, του "Παντός".
Ομως, ενώ οι αφετηρίες είναι καίριες και ουσιώδεις, ο δρόμος που τείνει να διανοιγεί παραμένει ατελής. Απουσιάζει η θεμελίωση και κυρίως η κριτική συσχέτιση του προεμπειρικού με το εμπειρικό.