Η ασίγαστη φιλοσοφική όρεξη,η αμείλικτη κριτική στάση και τάση του φιλοσοφείν, η κοπιώδης απόπειρα να διατυπώνει η φιλοσοφία μια γενική θεωρία και να φτάνει σε μια ολική γνώση, κυρίως να ερμηνεύσει και έτσι να δώσει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, όλα αυτά καθιστούν το φιλόσοφολογισμό μα από τις αποφασιστικές εκείνες δυνάμεις που επεμβαίνουν δραστικά στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι και διαμορφώνουν τη ζωή.
Η γνήσια φιλοσοφία δεν αποξενώνεται, αλλά θεμελιώνεται επάνω στη ζωή. Αναβλύζει από τις εμπειρίες της, από την αινιγματικότητά της, από τα μεγάλα προβλήματά της και γίνεται κοφτερή συνείδηση για τη ζωή. Ο φιλόσοφος - και όχι μόνο ο ειδικός παρά κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος- θεωρεί κατά πρόσωπο τη γέννεση και το θάνατο, την ελευθερία και τον εξαναγκασμό, την αγάπη και το μίσος, την ευθύνη και την ενοχή, την αλήθεια και την πλάνη, το καλό και το κακό. Βυθίζεται σε αγωνιώδη περισυλλογή και αναζητεί την αιτία τους. Αποφασίζει για την ουσία της ζωής και την αξία της. Η φιλοσοφία γίνεται έτσι ο επιούσιος άρτος της ζωής, ο αναπόφευκτος.
Ομως η φιλοσοφία δεν παρατηρεί ανίσχυρη. Κινεί τη ζωή. Είναι ο ταραξίας της. Ολα τα ιδεολογικά και κοινωνιολογικά ρεύματα που κυριαρχούν στηρίζουν ή κλονίζουν την εποχή μας και καθορίζουν σχεδόν την πορεία της ιστορίας, είναι φιλοσοφικά. Στο κέντρο επίσης των πολιτικών αντιθέσεων βρίσκεται η φιλοσοφία. Ιδιαίτερη βαρυσήμαντη είναι κοινωνική λειτουργία της φιλοσοφίας. Ο Πλάτων είχε ήδη αναζητήσει τον καλύτερο τρόπο οργάνωσης της πολιτείας για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την ίδρυση μιας νέας κοινωνικής ηθικής, βασισμένης στη συνετή και δίκαιη ρύθμιση των ανθρωπίνων σχέσεων με άγρυπνους νόμους και φωτισμένους φύλακές τους.
Η φιλοσοφία με την πειστική της ρώμη αγωνίζεται για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και την ελευθερία του, δηλαδή για την αλήθεια. Η δε σπουδή της φιλοσοφίας αποβλέπει πρώτα στην άρση της πνευματικής αργίας. Οκνηρία και ερίζουσα φλυαρία είναι τα γνωρισματα του ανθρώπου εκείνου που δεν μετέλαβε από φιλοσοφική παιδεία. Από τη νωθρή βεβαιότητα της αυτονόητης γνώσης οδηγεί η φιλοσοφία στη λυτρωτική συνείδηση της καρπερής αμφιβολίας. Το ανθρώπινο "εγώ" ζει το πρόβλημα της έρευνας και το βιώνει ως ένταση ανάμεσα στη γνώση και στη άγνοια. Η αυτογνωσία ή αυτοσυνειδησία είναι μια μορφή εχωτερικής πληρότητας, πολύ ανήσυχη και σκληρή. Εξολοθρεύεται δε μόλις ο αγώνας για τη διαρκή κατοχή της σταματήσει. Την κατεχουμε μόνο υπό την έννοια της ατελεύτητης προσπάθειας.
Κοινωνικό καθήκον της φιλοσοφίας ήταν και είναι να αγωνίζεται για τον άνθρωπο, που ενταγμένος μέσα στα ευρύτερα πλέγματα απειλείται με βιασμό της ελευθερίας του και αποτροπή του εξανθρωπισμού του. Να αγωνίζεται για μια πολιτεία που θα έχει ως πρωταρχικό αγαθό τον άνθρωπο και τα δικαιώματά του και που η ισχύς της θα υπηρετεί το κοινό καλό. Οξεία συνείδηση αυτής της υψηλής και ευγενικής αποστολής είχαν όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι.
Βαθιά είναι η ικανοποίηση που αντλεί ο άνθρωπος από το φιλοσοφικό στοχασμό. Την πλήρωση αυτή εκφράζει με σαφήνεια ο Πλούταρχος "Δίχως τη φιλοσοφία ο καθημερινός βίος είναι μια μελωδία χωρίς ωραιότητα και καθαρότητα". Αρχέγονη μελωδία η φιλοσοφία οδηγεί τη ζωή και τον άνθρωπο σ' ένα είδος εσωτερικής ευδαιμονίας. Γιατί η φιλοσοφία με την ψυχραιμία του λόγου της και την ηθική της σύννοια, την πρακτική της περίσκεψη και την ήπια θέρμη της, ανοίγει τους δρόμους. Ερευν'α και σχεδιάζει συστήματα θεσμών που ασφαλίζουν την ανεξαρτησία και την πρόοδο του ανθρώπου, δίχως βέβαια να τον απανθρωπίζουν. Η αληθινή πολιτική, λέει ο Κάντ, δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς να έχει προηγουμένως υποβάλλει τα σέβη της στην ηθική.