Η ένωση της Ευρώπης είναι το κατ' εξοχήν σύγχρονο ιστορικό κίνημα, ανεξάρτητα των όποιων δυσκολιών αναφύονται στην προσπάθεια ολοκλήρωσή της για λόγους ευεξήγητους...
Στην εξέλιξη, ωστόσο, του ιστορικού γίγνεσθαι πολλές φορές ετέθη το ζήτημα της ένωσης ή της κατάτμησης των μεγάλων γεωγραφικών ενοτήτων. Θα έλεγε κανείς πως η ιστορία επαληθεύει την επαναστατική -τόσο επαναστατική ώστε να συμπίπτει με τη Βίβλο - θεωρία του Σύμπαντος του Αγγλου αστρονόμου Martin Ryle.
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι το σύμπαν ξαναδημιουργείται κάθε κάμποσα δισεκατομμύρια χρόνια από τη διάσπαση ενός κεντρικού πηρύνα ύλης, που διαμορφώνεται σε χιλιάδες Γαλαξίες, οι οποίοι απομακρύνονται συνεχώς με ιλιγγιώδη ταχύτητα μέχρι ενός σημείου, από το οποίο επιστρέφουν πίσω για να καταστραφούν σε μια πύρινη ένωση, από την οποία θα επέλθει πάλι η διάσπαση, δηλαδή η νέα δημιουργία.
Μεταξύ συνεχούς και ασυνεχούς, μεταξύ της δημοκρατικής κατάτμησης και της αυτοκρατορικής ενότητας, κυμάνθηκε ο κόσμος τον οποίο καλούμε πολιτισμένο, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Αλλοτε το αίσθημα της ανεξαρτησίας κι άλλοτε η ανάγκη της προστασίας δια της αναχωνεύσεως σ' ένα ευρύτερο σύνολο κινούσε την ψυχή των λαών ή τα βήματα της ιστορίας. Και αν βασική μορφή εξέλιξης, όχιμόνο της πολιτικής, αλλά και της κοινωνικής, που είναι το θεμέλιο της πρώτης, είναι η πορεία από τις φατρίες στις αυτοκρατορίες δια των βασιλειών, όπως τη ζωγράφισαν τόσο ωραία ο Moret και ο Davy, η εξέλιξη αυτή δεν είναι ούτε συνεχής, ούτε ομοιόμορφη.
Υπάρχουν στιγμές εναλλαγής που φαίνονται να κόβουν το νήμα. Μα το ποτάμι τρέχει κάτω από τα φαινόμενα και ξαναβγαίνει πιο πέρα σαν καινούργια πηγή. Στη σύγχρονη εποχή - και για να μην κάνουμε μακρινές διαδρομές στη οστορία, ας την ορίσουμε από τη Γαλλική Επανάσταση στην εδώθε - το νήμα φάνηκε πως κόπηκε με το "φούντωμα" των εθνικισμών. Μετά τις ακρότητες της Συμβατικής Συνέλευσης, στην οποία απεκρούστηκαν οι προτάσεις οργάνωσης του κόσμου σε ομόσπονδη ένωση, διότι θεωρήθηκε ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο ενιαίο κράτος, γεννήθηκε από τις περιστάσεις και ιδίως από την ανάγκη εξάπλωσης των αρχών της επανάστασης, ανάγκη αυτοσυντήρησης στην ίδια τη Γαλλία.
Ενα κύμα εθνικού εγωισμού και επιτάχυνε τη θεμελίωση στους διαφόρους λαούς υποβάθρων εθνικής συνείδησης. Και ήταν αυτός ο λόγος και όχι οι αρχές της Γαλλικής Εαπανάστασης, που υπέσκαψαν, από τις αρχές του 19ου αιώνα, τα θεμέλια των ευρωπαικών θρόνων και γκρέμισαν τις ανεθνικές αυτοκρατορίες. Οταν ο Γκαίτε παριστάμενος στη μάχη του Βαλμί άκουσε για πρώτη φορά τη γαλλική κραυγή "ζήτω το έθνος", αντιλήφθηκε ότι άρχισε μια νέα περίοδος στην ιστορία του κόσμου. Γιατί η κραυγή αυτή δεν σήμαινε "ζήτω η χώρα μου", αλλά "ζήτω στα ιδανικά για τα οποία πολεμώ".
Και ας μη λησμονείται η φράση του Εγελου: "Τα έθνη , σπαρασσόμενα από τις διαιρέσεις τους στο εσωτερικό, αποκτούν με τον εξωτερικό πόλεμο την εσωτερική σταθερότητα". Το χαρακτηριστικότερο της εποχής αυτής του "βρασμού" των ιδεών είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι κυμαίνονται μεταξύ αντιφατικών πεποιθήσεων. Τούτο, άλλωστε, είναι φαινόμενο παγκόσμιο και αιώνιο. Στις εποχές του κορεσμού και της απάθειας, το φαινόμενο είναι εμφανέστερο. Τι άλλο σημαίνει η έννοια του "ρεύματος" στις παραμονές των εκλογών; Οι πολίτες κυμαίνονται. Και όσο μεγαλύτερη είναι η αγωνία της διακύμανσης, τόσο χειρότερα για τον τόπο.
Γι' αυτό σημαίνει ότι η απογοήτευση είναι τόσο μεγάλη, ώστε να χάνεται η έννοια της σύγκρισης μεταξύ καλού και κακού. Ο Φίχτε είναι ένα παράδειγμα της περίπτωσης. Ξεκινώντας από την απολογία της επανάστασης με την "Ελευθερία της Σκέψης" του, φτάνει στην προτίμηση προς το κλειστό σχεδόν σοσιαλιστικό κράτος με το "Εμπορικό Κράτος", για να ξεσπάσει σ' ένα άκρατο αποστολικό εθνικισμό, που αποτελεί άλλωστε την πρώτη εκδήλωση του γερμανικού εθνικιστικού παροξυσμού, με το "Λόγον του προς το γερμανικό έθνος".