Παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις με επίκεντρο τα κατά καιρούς γεγονότα στη Μέση Ανατολή, αλλά και σε άλλες "εύφλεκτες" περιοχές, οι σκέψεις μου ωθούνται προς τον Ηράκλειτο.
Δεν είναι βέβαια οι "αριστοκρατικαί ιδέαι" του φυσικού φιλοσόφου ως αντίδραση κατά της παρακμής του ελεύθερου πολιτεύματος στην εποχή μας. Ούτε συνδέεται η προτίμησή μου προς τον σκοτεινό Εφέσιο με το θαυμασμό που είχαν γι' αυτόν ο Νίτσε και ο Λασσάλ.
Δύο τόσο αντίθετοι μεταξύ τους μεγάλοι στοχαστές δημιουργούν οπωσδήποτε ένα εκπληκτικό φωτοστέφανο για το αντικείμενο του κοινού θαυμασμού τους, προς το οποίο στρέφονται για πολλά χρόνια και όσοι εκ των οπαδών του διαλεκτικού υλισμού, δεν θέλησαν να περιφράξουν εαυτούς στους αφορισμούς του Κάρολου Μάρξ ή στα αδιέξοδα των αντιθέσεων του Εγέλου. Είναι ίσως η σημασία που έχει προσλάβει στη συνείδηση του σύγχρονου κόσμου ο πόλεμος. Δεν μας εγκατέλειψε ποτέ επί της ουσίας, ανεξάρτητα αν οι πολεμικές συγκρούσεις δεν βρίσκονται στο...κατώφλι της εστίας μας. Γι' αυτό, ο πόλεμος κατέστη κυρίαρχος αρμός των σκέψεών μας.
Ο φόβος μας - διότι έχουμε συνείδηση τι σημαίνει πόλεμος- τον θεοποιεί. Ενα από τα στοιχεία του Θεού με τη γενική, τη φιλοσοφική του έννοια δεν είναι και ο φόβος του ανθρώπου; Η "πολεμολογία" δεν είναι ένα μεγάλο τμήμα της σύγχρονης Κοινωνιολογίας; Οχι πλέον ως έρευνα της φυσικής κατάστασης, που είναι κατά τον Hobbes και τον Locke ο πόλεμος, αλλά ως αποτέλεσμα της προσπάθειας να ξεπεραστεί η φυσική αυτή κατάσταση με την οργάνωση,που οι δύο αυτοί φιλόσοφοι και ύστερα ο Κάντ εδίδαξαν. Και τι άλλο είναι οι προσπάθειες της ένωσης των λαών, της κήρυξης του "πολέμου εκτός νόμου" και παλαιότερα οι σοσιαλιστικές διεθνείς, παρά ένας "απέλπις αγών", για τη σταθεροποίηση του πολέμου.
Αλλα αν μπορεί να γίνει αποθεοποίηση του πολέμου, μπορεί να αγνοηθεί ή να περισταλεί η βία που πολλές φορές αυτή είναι και μοναχή της παράγοντας της ιστορίας; Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έκανε το σημερινό κόσμο. Πως μπορούμε να ζυγίσουμε τον κόσμο αυτόν, χωρίς να έχουμε υπόψη τη καταγωγή του που σφραγίζει τη μέχρι σήμερα εξέλιξή του και το μέλλον του; Γι' αυτό νόμίζω ότι η αναφορά στον Ηράκλειτο προβάλλει και πάλι. Λέγει ο Εφέσιος: "Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς". Ο πόλεμος είναι συντελεστής της ιστορικής εξέλιξης, διότι δημιουργεί καταστάσεις βάσει των οποίων θεμελιώνονται νέες προοπτικές στη ζωή των λαών. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με την εξέγερση των πολιτών ενάντια μιας αυταρχικής και "εργαζόμενης" εναντίον του κοινωνικού συνόλου κυβέρνησης...
Ο πόλεμος εξάλλου αποδεσμέυει ιδεολογικά συμπλέγματα που αποκτούν βαθμηδόν τέτοια δύναμη, ώστε να γράφουν με εντελώς άλλο τρόπο την ιστορία. Και οι ιδέες κυβερνούν τον κόσμο, υπό την έννοια ότι έχουν μέσα τους πολύ μεγαλύτερο δυναμισμό παρά η απλή ισχύς. Την άνθηση δε και την παντοδυναμία των ιδεών ξεκινά πολλές φορές, αμέσως ή εμμέσως ή κατ' απώτερον αντίκτυπον, ο πόλεμος. Ενα βλέμμα στην ιστορία πείθει περί αυτού. Υπάρχει βέβαια και ο εμπειρισμός, η επεισοδιακή αντιμετώπιση της κατάστασης. Είναι πολλάκις εκείνη που εξηγεί την πολιτκή των ισχυρών. Είναι όμως μόνο εμπειρισμός στο βάθος; Υπάρχουν "σταθερές πάγιες" στη διεθνή ζωή; Δηλαδή, η πολιτική των κρατών εκείνων που μπορούν αμέσως και προγραμματικώς, να επηρεάσουν τις διεθνείς εξελίξεις, είναι δυνατόν να χαραχθεί παγίως και για πολλά χρόνια;
Διότι μεταξύ των κρατών σήμερα, όπως και πάντοτε, υπάρχουν δυνάμεις που μπορούν να επηρεάζουν μονίμως τη διεθνή κατάσταση εγγυώμενες μια ορισμένη, καλή ή κακή, τάξη πραγμάτων. Και άλλες δυνάμεις που είναι μεν δυνατόν να προκαλέσουν ριζικές αλλάγες μια στιγμή, λόγω της στάσης τους , δεν έχουν συνήθως άλλη δύναμη παρά να ακολουθούν με μεγαλύτερη ή μικρότερη αυτοτέλεια τους μεγάλους. Το ερώτημα είναι αν οι "ενεργές" αυτές δυνάμεις επηρεάζουν τη διεθνή ζωή με κάποια συγκεκριμένη γραμμή ή καθορισμένο πλαίσιο ή η επίδραση τους είναι επεισοδιακή και αμιγώς εμπειρική.
Αν πάντοτε υπάρχει διάκριση μεταξύ ενεργών και αδρανών δυνάμεων στον κόσμο η θεμελίωση της ενεργότητας των πρώτων είναι διαφορετική σε κάθε εποχή. Για να μην καταφεύγουμε σε λεπτομέρειες, μπορούμε να διακρίνομε δύο θεμελιώσεις που αντιτίθενται μεταξύ τους και μια τρίτη που συνθέτει και τις δύο με απόκλιση άλλοτε προς τη μία και άλλοτε προς την άλλη. Η πρώτη είναι η δύναμη. Με μοναδική δικαιολογία την ισχύ της επέβαλε η Ρώμη την Pax Romana. Με την ίδια δικαιολογία ο Χίτλερ επεζήτησε να επιβάλει την Pax Germanica. Αλλο είναι το θέμα αν στις περιπτώσεις αυτές η βία της δύναμης εκμεταλλευόταν τον ρουν της ιστορίας.
Η δεύτερη θεμελίωση είναι πίστη στο ιδανικό. Κατ' αρχήν το ιδανικό είναι ισχυρότερο από τη δύναμη. Δημιουργεί φανατισμό που ξεπερνά όλα τα υλικά εμπόδια. Η εξάπλωσή του Χριστιανισμού ανήκει στην περίπτωση αυτή. Η Pax Cristiana, της οποίας οι "εκτελεστικές χείρες" ήταν οι ηγεμόνες της Δύσης,στηριζόταν στο έναυσμα της πίστης με την ιδέα του Σωτήρα. Η Γαλλική Επανάσταση που ανέτρεψε την κρατούσα κατάσταση στον κόσμο ήταν επίσης ανάλογο φαινόμενο.
Μεταξύ των δύο περιπτώσεων υπάρχει το χώρισμα του διαφορετικού χαρακτήρα. Η πρώτη δύναμη είναι ματεριαλιστική, η δεύτερη εξελικτική. Η πρώτη δύναμη είναι συντηρητική, η δεύτερη παροδική μέθη των μαζών,επιτυγχάνει έστω, εκ των υστέρων, την κοινή αναγνώριση αν είναι σύμφωνη με την επιταγή της ιστορικής στιγμής. Ουδέποτε όμως κεντρίζει τους λαούς σε θυσίες. Η δεύτερη συνδέεται με το έμφυτο θρησκευτικό συναίσθημα του ανθρώπου, στηρίζεται στο παρόν ως αφετηρία και προσβλέπει στο μέλλον. Ενα μέλλον που αρχίζει από σήμερα και εξικνείται πέραν της ζωής...
Στη σύγχρονη εποχή, την εποχή των μεγάλων ενοτήτων, οι ηγέτες του σημερινού κόσμου μοιραίως θα συνθέσουν την ιδεολογία με τη δύναμη. Συγχρόνως όμως πρέπει να αναγνωρίσουν, ότι μόνη η δύναμη, δεν είναι αρκετή. Η δύναμη, καθ' εαυτήν, έχει μόνο βραχύβιο παρόν. Η πολιτική των ενεργών δυνάμεων είναι κατ' ανάγκην εμπειρική. Οταν όμως στηρίζεται μόνο στη δύναμη ο εμπειρισμός, έχει ως μόνο όριο την ικανότητα των φορέων του και την τύχη. Αλλά η δύναμη δεν αρκεί πλέον ως όπλο άσκησης της διεθνούς πολιτικής. Συνεπώς και ο επμειρισμός δεν μπορεί να κινείται παρά σε ορισμένα πλαίσια . Και τα πλαίσια αυτά είναι ιδεολογικά.
Αναλόγως δε προς την ποιότητα των ιδεολογικών πλαισίων, ο εμπειρισμός καθίσταται ευκινότερος ή δυσκινότερος. Η ισορρόπηση μεταξύ ιδανικού, δύναμης και εμπειρίας, πρέπει να στηρίζεται σε σύνθεση και όχι σε επιλογή. Πραγματικός εμπειρισμός είναι εκείνος που στραγγαλίζει την ιδέα για τις ανάγκες της στιγμής!..