Σίγουρα είναι προιόν της ύλης. Η Φυσική ή η Φυσιολογία δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν την ποιότητα αυτού του προιόντος. Ούτε διατάσεις έχει, ούτε βάρος.
Η παρουσία της όμως είναι αισθητή. Υπάρχει επομένως στον κόσμο ένα φαινόμενο που είναι απροσδιόριστο. Είναι προφανώς άυλο. Ολα τα φαινόμενα, και τα πιο λεπτότερα στη φύση, όπως είναι τα ηλεκτρομαγνητικά, έχουν εξηγηθεί και προσδιοριστεί. Το άυλο αυτό προιόν βγαίνει από ένα υλικό υπόστρωμα.
Να, η πηγή και η αιτία των δύο κοσμοθεωριών. Η μία πήρε για σύμβολο το προιόν και η άλλη το μηχανισμό. Κατά τεχνητό τρόπο δημιουργήθηκαν δύο απόψεις. Η μία πιστεύει ότι γκρεμίζοντας και πείθοντας ότι το υλικό υπόστρωμα, που μας φέρνει κοντά στην κοσμική αλήθεια, επιβάλλει και συγκεκριμένο τρόπο συμβίωσης. Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία της δεύτερης, το άυλο προιόν βρίσκεται εγγύτερα στην αλήθεια. Και τούτο έχει ως συνέπεια ένα άλλο είδος συμβίωσης. Είναι δύσκολο να αφομοιώσει κανείς το βαθύτερο νόημα των συσχετίσεων τούτων. Το σπουδαίο είναι ότι η κάθε μία αρνείται την υπόσταση της άλλης.
Τούτο αποτελεί τη μεγαλύτερη πλάνη και για τις δύο. Και όμως, ο πρωτόγονος που είχε πιστέψει περισσότερο στην ύπαρξη του άυλου προιόντος είχε αναμφίβολα περισσότερο δίκαιο. Ο μεταβολισμός αυτός είναι δύσκολο να παρακολουθηθεί. Η Φυσιολογία ανέλευσε με πληρότητα τον μηχανισμό της πέψης, της κυκλοφορίας και των λοιπών ζωικών συστημάτων. Δεν αναφέρει τίποτα για το ουσιωδέστερο σύστημα, για την παραγωγή της σκέψης. Η επιστημονική σκέψη, από την άλλη πλευρά, απορρίπτει χωρίς δισταγμό κάθε υπερβατική ιδέα, καθετί που δεν βρίσκεται πάνω στην αφή της ύλης.
Είναι η μεγαλύτερη ατέλεια που παρουσιάζει ο θετικισμός. Και η αδυναμία του αυτή τον έχει πλέον υποβιβάσει στη συνείδηση των αξιών. Η παραγωγή της σκέψης είναι θετικό γεγονός. Είναι ενέργεια με σαφή χαρακτηριστική παρουσίας και έντασης. Το νοητικό σύστημα περιορίζεται στη χώρα του εγκεφάλου και παύει να υπάρχει όταν αφαιρεθούν τα αρμόδια τμήματα του οργάνου αυτού. Πως παράγεται όμως; Η μετατροπή αυτή αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρώπινης διανόησης. Το φαινόμενο της ζωής ίσως εξηγηθεί μία ημέρα, η δημιουργία όμως της σκέψης παρουσιάζει πολύ μικρότερες πιθανότητες. Το ενδιαφέρον τώρα συγκετρώνεται στους παραγόμενους συλλογισμούς και όχι στη λειτουργία της μηχανής, που πρέπει να μοιάζει με είδος γραφομηχανής, που με τη χρήση των πλήκτρων καταγράφει ό,τι θέλει εκείνος που γράφει και όχι η μηχανή, όσο και αν φαίνεται αυτόματη.
Οι αρχές της λειτουργίας του νοητικού μηχανισμού μπήκαν ήδη στη σφαίρα του πειραματισμού με την παρακολούθηση των νεύρων, αν και το φαινόμενο των αισθήσεων, των αισθημάτων και των σκέψεων, δεν στηρίζεται μόνο στη λειτουργία του νευρικού συστήματος, αλλά συνδέεται και με τη λειτουργία των αδενικών εκκρίσεων, των νευρικών παλμών και άλλων ίσως αγνώστων παραγόντων, που όλοι μαζί παράγου αυτό το θαύμα που διαφέρει από άτομο σε άτομο και δίδει σε κάθε άτομο ιδιαίτερη ψυχονοητική υπόσταση. Η πιο πάνω άρνηση του κύρους της γνωσιοθεωρίας υποχρεώνει την κατάθεση ενός συστήματος συλλογισμών, που θα δικαιολογούν τη δράση, τις αποφάσεις των ανθρώπων για να γνωρίσουν, να διδάξουν,να πορευτούν...