Ημέρα ευχών για καλό μήνα η σημερινή...Ο χρόνος είναι ο ρυθμιστής της ζωής μας, ο δάσκαλος, ο θεραπευτής, ο πανδαμάτωρ. Αν και προσδιορίζει την ύπαρξή μας, δεν μπορούμε να τον προσδιορίσουμε. Τι είναι ο χρόνος, το γνωρίζουμε.
Αν θελήσουμε να το εξηγήσουμε, δεν γνωρίζουμε. Ενα γνωρίζουμε, ωστόσο, με βεβαιότητα: Οτι ο χρόνος δεν περνάει, εμείς περνάμε!
Ο χρόνος και ο χώρος είναι παντού. Μας περιβάλλουν. Ομως, δεν είναι κάτι απτό, κάτι εκτατό, χειροπιαστό, πρόχειρο ή παρευρισκόμενο, ώστε να μπορούμε να το συλλάβουμε. Παραταύτα υπάρχουν,όπως υπάρχουμε κι εμείς που βιώνουμε το χώρο και το χρόνο και σχηματίζουμε χωροχρονική αντίληψη. Η αντίληψη του χώρου, των αντικειμένων και των φαινομένων που υπάρχουν ή λαμβάνουν χώραν σ' αυτόν, συνοδεύεται από την αντίληψη της διάρκειας. Τα φαινόμενα είναι οι αλλγές, οι μεταβολές μέσα στο χώρο. Κάθε αλλαγή, κάθε γέννηση, κάθε αλλοίωση, αύξηση και φθορά, κάθε μεταβολή και διαδοχή, γίνεται αντιληπτή ως κίνηση.
Η κίνηση και η ροή είναι ο κανόνας της ζωής και της ψυχής. Κίνηση είναι το γνώρισμα του εξωτερικού κόσμου και το χαρακτηριστικό επίσης της συνείδησης. Με την κίνηση και τη μεταβολή, τη ροή και τη διαδοχή, γεννιέται η αντίληψη του χρόνου. Η απόσταση (στο χώρο) και η διάρκεια (στο χρόνο) δεν είναι ποσοτικά μεγέθη και λογιστικά μήκη, αλλά ποιοτικές μορφές, βιώματα της συνείδησης, η οποία επινοεί ποικίλους τρόπους φαινομενικού καθορισμού. Η βαθύτατη σχέση ανάμεσα στην αντίληψη του χώρου και του χρόνου εκφράζεται στην καθημερινή δοσοληψία, παρατηρεί ο μεγάλος φιλόσοφος Μ.Χάιντεγκερ.
Οι καθημερινές φροντίδες, η κιονή δοσοληψία εναλλάσσει δικαιολογημένα τη χρονική διάρκεια και έκταση με τη χωρική απόσταση. Η αγωνία για ένα αγαπημένο πρόσωπο μας φέρνει συνεχώς κοντά του, έστω κι αν αυτό βρίσκεται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά μας. Μηδενίζει τη χωρική και χρονική απόσταση και παροντοποιεί το απώτατο. Μια διακυβέρνηση συμπυκνωμένης αθλιότητας τριών και πέντε χρόνων, φαίνεται μεγαλύτερη από μια 40χρονη συνετή και δημιουργική διακυβέρνηση. Ο ευχάριστος χρόνος "πετάει", ο ανιαρός "σκοτώνει". Ο αντικειμενικός προσδιορισμός του χρόνου είναι δύσκολος. Ο χρόνος που συνέχει τα πάντα είναι ασύλληπτος και απροσδιόριστος. Τον αισθανόμαστε τόσο ώστε να περιττεύει η διαπίστωσή του.
Οπως το Απόλυτο "πληροί" τα πάντα και είναι "πανταχού παρόν", έτσι και ο χρόνος. Η γνήσια μορφή του είναι ο υπαρξιακός χρόνος. Η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη είναι χρονικότητα. Εκείνο που μπορεί να λεχθεί για το χρόνο είναι ότι αυτός "χρονώνεται", βιώνεται. Μόλις αποπειραθεί κανείς να τον καθορίσει, ο χρόνος δραπετεύει. Στην αυστηρότερη γλώσσα της Ψυχολγίας η αντίληψη του χρόνου σχηματίζεται βαθμηδόν και υπηρετείται από τις άλλες λειτουργίες. Στη γλώσσα της Φιλοσοφίας, τώρα, ο ανθρώπινος λόγος στην προσπάθειά του να τον συλλάβει και να τον εξαντικειμενίσει, κάνει το χρόνο αφηρημένη έννοια, άπειρη, χωρίς αρχή και τέλος. Ποια κατεύθυνση έχει η ατελεέυτητη αυτή τροχιά του χρόνου;
Οι πλείστοι νομιζουν ότι ο χρόνος κυλάει από το παρελθόν προς το μέλλον. Μερικοί όμως του δίνουν εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Ο βρετανός φιλόσοφος Μπράντλει αρνείται και τις δύο αυτές απόψεις και προτείνει να "διαγραφεί" το μέλλον ως κατασκεύασμα της ελπίδας και να ψαλιδισθεί το παρόν, το "νυν" στην αγωνία της στιγμής, που καταβιβρώσκεται από το παρελθόν. Ο,τι ονομάζουμε χρόνο, δεν είναι παρά η κινούμενη εικόνα της ακίνητης αιωνιότητας, θα πει ο Πλάτων στο περίφημο χωρίο του "Τίμαιου" του. Αυτήν την αιωνιότητα μόνον ο Νους την προσεγγίζει, θα εξηγήσει αργότερα ο Πλωτίνος. Ο Νους αγκαλιάζει με μιας τα πάντα. Το παρελθόν, όπως και το μέλλον, του είναι παρόντα. Τίποτα δεν παρέρχεται σ' αυτόν τον κόσμο, όπου τα πάντα ησυχάζουν μέσα στη μακαριότητα της κατάστασής τους.
Είναι τούτο μια απάντηση στην ασταμάτητη ροή του Ηράκλειτου, ο οποίος έδινε προτεραιότητα στο Γίγνεσθαι απέναντι στο Είναι. Το πρόβλημα του χρόνου και του χώρου δίχασε τους επιστήμονες σε εμφυτοκρατικούς και εμπειροκρατικούς. Οι πρώτοι νομίζουν το χρόνο ως ενέργεια, σύνθεση, βίωμα του εγώ, δημιούργημα της συνείδησης. Ο χρόνος ισχυρίζεται ο φιλόσοφος της ιστορίας ο Σπέγκλερ είναι μια αποκάλυψη που κάνουμε με το νου μας. Αν πράγματι ο χρόνος είναι νοητική διεργασία, πως τον μοιραζόμαστε τότε εκατομμύρια ή δύο έστω άνθρωποι;
Αυτή η απορία ανάγκασε τους εμπειροκρατικούς να στραφούν προς άλλες λύσεις και να νοήσουν το χρόνο ως γενόμενο από τη σύνθεση και σύγκριση των ψυχικών καταστάσεων, που όμως οι ίδιες δεν έχουν καμία μορφή χρόνου και την παρατληρηση του εξωτερικού κόσμου. Ο Αριστοτέλης βεβαιώνει ότι δεν υφίσταται χρόνος δίχως κίνηση και μεταβολή. Μαζί με την κίνηση αντιλαμβανόμαστε το χρόνο. Η χωροχρονική αντίληψη συλλαμβάνει τις τρείς διαστάσεις και έπειτα επινοεί διάφορους τρόπους αντικειμενικού καθορισμού.
Επιχειρεί δηλαδή να τις καθορίσει ποσοτικά χρησιμοποιώντας όργανα και μέτρα. Η αντίληψη βοηθείται από όλες τις αισθήσεις. Ολα συντείνουν στην αντίληψη της ροής. Αλλά και άλλες ψυχικές δυνάμεις συνεργούν στο σχηματισμό της αντίληψης του χρόνου,όπως η μνήμη, η οποία συγκρατεί και διασώζει τις αλλαγές, τα φαινόμενα και αναπλάθει τα παρελθόντα. Συνδέει τα μέλλοντα και η φαντασία αγωνίζεται να εισχωρήσει βαθύτατα και να φωτίσει, κατά το δυνατό, το μέλλον και να το αναπαραστήσει.
Ο χρόνος τίθεται μαζί με την ψυχή, με την κίνηση της ψυχής, μέσα στον κόσμο, με τη χρόνωσή της. Εδώ η ψυχή δημιουργεί το αισθητό της είδος και διοδεύει από τη μια ζωντανή μορφή προς την άλλη. Η ψυχή του κόσμου, ο κόσμος ως ζωντανός και παντελής οργανισμός, το Σύμπαν είναι μια Πραγματικότητα, διαποτισμένη όχι από μια δανεική αιωνιότητα, αλλά από μια σιώνια πληρότητα. Αυτή η Πραγματικότητα δεν έχει τίποτα επίκτητο, αφού τα πάντα της ανήκουν αιωνίως. Αυτήν την αιωνιότητα που μιμείται ο χρόνος, γυρίζοντας ολόγυρα από την ψυχή, πάντοτε εγκαταλείποντας κάποιο παρελθόν, πάντοτε αναζητώντας το μέλλον.
Η ψυχή δεν έχει απλώς το χρόνο, χρονικότητα και αιωνιότητα μέσα της, αλλά είναι η ιδια ο χρόνος. Οπως επίσης είναι η ίδια η ζωή και κίνηση. Μέσα στην ψυχή συναιρούνται και διατηρούνται ακατάπαυστα το "Πρότερον", το "Νυν" και το "Υστερον", το Χθές, το Σήμερα και το Αύριο. Το Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον!