Ανήκει πια αμετάκλητα στο παρελθόν η άποψη σύμφωνα με την οποία το μυστικό - ό,τι κοινά ονομάζεται μυστικισμός - αποτελεί έκφραση της φενακισμένης συνείδησης και γοητευτικό, πλην απατηλό, καταφύγιο της ανθρώπινης εκζήτησης.
Προσεκτική και στατική θέα των μεγάλων στιγμών της ποίησης, της τέχνης, της θρησκείας, της φιλοσοφίας και των άλλων εκδιπλώσεων της ανθρώπινης συνείδησης, πληροφορεί και πείθει πως στα έγκατα της δημιουργικής φοράς αγρυπνεί ένα αδήριτο, απροσδιόριστο, αλλά πραγματικό στοιχείο, το οποίο φανερώνει το λόγο, αποκαλύπτει το ιερό "Είναι" των συναισθημάτων και απογυμνώνει τις εσώτερες αφετηρίες του πάθους...
Αιώνιο συμβαίνον το μυστικό στοιχείο του ανθρώπινου "Είναι", αποτελεί την πεμπτουσία του, καθιστά δυνατή την άμεση σύλληψη της εξωτερικότητας με αρχή τη χωρική ομογένεια, εγγράφεται ιστορικά ως λογικός χρόνος, με το βαθύτερο και άφθαρτο από τον ιστορικό ορυμαγδό χαμόγελο του επιστατούντος Παιδίου. Στα ερεβώδη βάθη της δοκιμασμένης συνείδησης, εκεί όπου όλα τα ιστορικά και συμβατικά προσωπεία της καθημερινότητας τρέπονται σε άτακτη φυγή, αποκαλύπτεται η αιώνια ρωγμή του μυστικού. Λέω αιώνια, γιατί καθιστά δυνατό τον ιστορικό χρόνο της συνειδησιακής δοκιμασίας των βροτών.
Το αιώνιο, ωστόσο, είναι ασύλληπτο από το σχετικό και από το χρόνο. Αυτό μας πληροφορεί η συνειδησιακή εμπειρία, αυτό βεβαιώνει με την πρώτη τουλάχιστον ματιά ο ορθός λόγος. Και όμως, δεν πρόκειται για χιλιοειπωμένες επαναλήψεις περίτων ορίων του ορθού λόγου. Η τομή, η ρωγμή, για να κυριολεκτούμε, επιτελείται στην ίδια ρίζα του λόγου, με το εύδιο χαμόγελο της αυτάρκειας και της βεβαιότητας. Ο ορθός λόγος επιφαίνεται ιστορικά, τρέφεται από τα πεπερασμένα ιστορικά σχήματα καιμεγέθη, εκφράζεται χθόνια, παράγει την επιστήμη και τόσα άλλα αναμφισβήτητα αγαθά. Ο λόγος είναι μέχρι ένα ορισμένο σημείο η τροφή των ανθρώπων.
Οξυμμένο όμως βλέμμα άγει στα κρύφια της στατικής συνείδησης, στη χάνουσα άβυσσο, στις πηγές των εμπνεύεσεων των μυστικών, των φιλοσόφων, των ποιητών, των μουσουργών, των ζωγράφων, των προφητών και των δημιουργικών γενικότερα προσωπικοτήτων. Πολλοί ίσως που επιχειρούν τον ιλιγγιώδη περίπλου μένουν στα μισά. Αδυνατούν ίσως να αρθρώσουν πειστική φωνή και σ' αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται η παρεξήγηση, υποτίμηση και αλοίμονο η λήθη του μυστικού στοιχείου της ύπαρξης, της πεμπτουσίας δηλαδή του ανθρώπινου. Για εκείνους, εντούτοις, οι οποίοι αγρυπνούν η ρωγμή είναι αβυσσαλέα και θαυμασιώδης ταυτόχρονα, αναδύεται ως ιερή πληροφορία και σταθμεύει ως διαφάνεια ζωής.
Ο λόγος, ο ιστορικός λόγος,ο ορθός λόγος, είναι τέκνο της αμεσότητας και της εξωτερικότητας, των αέναων γάμων του ιερού και της εγκοσμιότητας, απώτερη θέα της σοφίας. Είναι βέβαιο πως το "Είναι" του μυστικού δεν περιγράφεται. Αν περιγραφόταν θα έχανε το μεγαλείο του, θα ακύρωνε τις ιερότερες συγκινησεις του ανθρώπινου, θα αλλοτρίωνε τις συνειδησιακόετρες ανασκιρτήσεις. Και όμως, η ρωγμή του μυστικού στοιχείου μαρτυρεί το απερίληπτο λογικά "Είναι" του, ψαύεται αποσπασματικά, κρύβεται και φανερώνεται ως φωτεινή σκιά. Γι' αυτό συνιστά την προυπόθεση και το πλήρωμα της λογικότητας, της ιστορικότητας των συνειδησιακών μας καταστάσεων.
Το φάσκειν παραπέμπει στο αποφάσκειν, το αισθάνεσθαι στο πληρούσθαι, το λέγειν στο σιωπάν. Οι λέξεις αποβάλλουν το ιστορικό τους βάρος, ο κόσμος στον οποίο οι τελευταίες παραπέμπουν αποδιαστέλλονται στον ανέκφραστο κόσμο της αμεσότητας, το υποκείμενο πεθαίνει ιστορικά και γνωστικά, σμίγει με τη ζωή. Συναντά με την κρύφια διάσταση του χρόνου, τη στιγμή. Καταφεύγουμε αναπόφευκτα στην άπειρη συνέχεια των στιγμ'ων, στον ιστορικό χρόνο και λόγο. Ηδη όμως κομίζουμε την πληροφορία της ρωγμής του μυστικού. Πολυδιάστατη η πληροφορία της ρωγμής του μυστικού ανθεί ιστορικά, στηρίζει και στηρίζεται στον ιστορικό λόγο, ο οποίος γίνεται άρμα της.
Τούτες τις διαπιστώσεις τις συναντάμε σ' όλους τους μεγάλους στοχαστές, στους μεγάλους δραματουργούς. Και όμως, δεν προορίζονται για κάποια ελίτ, για κάποιους δηλαδή αριστοκράτες του πνεύματος, σαν η αλήθεια της ζωής να ανήκε σε λίγους εκλεκτούς. Η ρωγμή του μυστικού πληροφορεί και την ταπεινότερη και φτωχότερη ανθρώπινη συνείδηση, αφού το αίσθημα, το συναίσθημα και ο λόγος συνιστούν κοινό μας δώρο και όπλο. Στα κράσπεδα της χαράς και της λύπης, του θαυμασμού και της απόγνωσης, της κατάληψης και της απορίας, ανατέλλει το βασίλειο του πραγματικά συμβαίνοντος, οι ρίζες του οποίου φτάνουν άδηλα, τις πιο πολλές φορές, ως τις τελευταίες ικμάδες της ύπαρξής μας.
Απαιτείται μόνο συχνά ο κλυδωνισμός ως πόλεμος, ως θάνατος, ως έρως, ως αμφιβολία, ως αποπλησμονή του καθημερινού, ώστε η αχνή πληροφορία να γίνει θέα, ανάβλεψη, αναψηλάφιση της ρωγμής. Αρρητο το βάθος της ζωής είναι τόσο κοντά μας, όσο δεν μπορούμε να φαντασθούμε. Οντως απαιτείται η υποψία, εκείνη η καταιγιστική υποψία της πενίας και της στέρησης, των δυσβάστακτων προβλημάτων. Τότε ακριβώς η ύπαρξη ανανεώνεται, γαιτί το βλέμμα της ξέρει πια να διακρίνει το φως της εγγύτητας των απειρικών μυστηρίων και του μυστικού πληρώματος...