Αρχίζει να πιστεύει ότι δεν ταυτίζεται με τη φύση. Αρχίζει να μην κατανοεί την τραγική του μοίρα πως είναι ένα κομμάτι της φύσης κι όχι κάτι πάνω απ' αυτή.
Του Στέλιου Συρμόγλου
Η υπερεκμετάλλευση όμως της φύσης, η βαναυσότητα με την οποία την αντιμετωπίζει, ιδίως σε σχέση με τα ζώα, δείχνει ότι υποτιμά το ρόλο της, ότι πιστεύει ότι έγινε ανεξάρτητος απ' αυτή. Δείχνει ακόμα ότι ξεχνάει κάτι σημαντικό. Οτι δηλαδή οι φυσικοί πόροι δεν είναι ανεξάντλητοι και βέβαια αγνοεί την ανυπολόγιστη σημασία και της οικονομικής χρησιμότητας των ζώων.
Η αιτία του κακού βρίσκεται στη βάση της κοινωνικής μας δομής, στην τάση του αλόγιστου και ανεξέλεκτου ιδιωτικού πλουτισμού, αλλά και στην ψευδαίσθηση που δημιουργείται πολλές φορές και γύρω από τα δικαιώματα των ζώων. Δικαιώματα τα οποία ο άνθρωπος με κάθε δυνατό τρόπο καταπατά και μάλιστα με τον πλέον βάναυσο τρόπο.
Καθημερινά βασανίζονται ζώα και σφαγιάζονται. Και όμως, όσο κι αν είναι κοινοτοπία, το ζώο έχει παίξει και εξακολουθεί να παίζει, σπουδαίο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Και ποτέ δεν έπαψαν να γράφονται και να τυπώνονται λαογραφικές -εθνολογικές μελέτες πάνω στο σημαντικό αυτό θέμα. Ανάμεσα στους δύο πόλους, ζώο-ιεροποίησή του, παρεμβάλλεται όπως προανέφερα η ανυπολόγιτη σημασία της οικονομικής χρησιμότητας, αλλά και της φυσικής υπεροχής των ζώων απέναντι στον άνθρωπο.
Κι αυτό προσφέρει το υλιστικό υπόβαθρο της θεοποίησης και του μυστικισμού τους και δίνει ένα συναρπαστικό ενδιαφέρον στο αντικείμενο μιας, θα έλεγα, ανθρωπολογικής ζωολογίας. Ο θεοσεβής Πλούταρχοε έβλεπε από τα δέρματα των ζώων το πνεύμα των θεών. Ο Καζαντζάκης, απεναντίας, τα εξανθρώπισε "Κοιτάξτε τα βόδια, τα πρόβατα, τα γαιδούρια, μη γελιέστε έχουν κι αυτά ψυχή, είναι σαν άνθρωποι". Από τα Απαντα του Κονδυλάκη διαβάζει κανείς για τη "λειτουργία" των ζώων, αφιερώνοντας το πρώτο εγκώμιό του στα μουλάρια, αναφέροντας σ' ένα χρονογράφημά του ότι το μουλάρι έκανε μιαν εκπληκτική επίδειξη της λογικότητας και του ενστίκτου του.
Μετά αναφέρεται στο γουρούνι, που το αποκαλεί "σπουδαίο ευεργέτη" και "εργάτη του πολιτισμού". Βρισκόμαστε πολύ κοντά στη συνοικείωση ανθρώπου και ζώου, δηλώνει ο Κονδυλάκης, με τη βοήθεια του έξοχου κρητικού χιούμορ, εκλεπτυσμένου και από το πνεύμα του συγγραφέα. Η ένταξη των ζώων στην κοινωνία των ανθρώπων συνεπάγεται και τις αναπόφευκτες τριβές, όπως επισημαίνει παρά την ιλαρότητα του χιούμορ, ο Κονδυλάκης.
Οπως και να έχει, γίνεται ευθύς εξαρχής σαφές ότι η κακομεταχείριση των ζώων από τον άνθρωπο, δεν έχει να κάνει με πράξεις που απορρέουν από τη συνείδηση και τη λογική, αλλά ασφαλώς με πράξεις που απορρέουν από το έστικτο του, που τελικά αποδεικνύεται πιο άγριο από εκείνο των ζώων. Με τη αδιαπραγμάτευτη λογική ότι ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης, δεν μπορούμε να μιλάμε για απελευθέρωσή του από το φυσικό περιβάλλον και τις υλικές ανάγκες, γιατί τα δύο αυτά είναι αλληλένδετα.
Οπως πρέπει να σημειώσουμε πως η σχέση του ανθρώπου (και κάθε ζωντανού οργανισμού) με το φυσικό περιβάλλον είναι διπλή. Είναι σχέση προσαρμογής και σχέση υπέρβασης. Κάθε ζωντανός οργανισμός προσαρμόζεται στους νόμους της φύσης, κινούμενος "αυτοπλαστικά", αλλάζοντας, όπως λέμε τον εαυτό του. Αντίθετα, αν δεν μπορέσει να προσαρμοστεί ή προσπαθεί να αλλάξει το περιβάλλον του, τότε ενεργεί "αλλοπλαστικά". Και αυτό ακριβώς χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, γαιτί το ζώο μεταβάλλει ελάχιστα το περιβάλλον του.
Ο άνθρωπος μεταβάλλει το περιβάλλον όχι μόνο στην προσπάθειά του να ικανοπιήσει τις ζωτικές του ανάγκες, αλλά και για να ικανοποιήσει την αδηφαγία του και το συναίσθημα της υπεροχής του απέναντι των άλλων όντων...Τελικά, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, η αποδέσμευση του ανθρώπου από τη φύση όχι απλώς δεν είναι απόλυτη, καταφέρνοντας να εξειχνιάσει φυσικά φαινόμενα και να πετύχει κάποιες φυσικές μεταβολές, αλλά δεν κατάφερε να απαλλαγεί από το φόβο και τις συνέπειές του, κάτι που ωστόσο το κατάφεραν τα ζώα εν πολλοίς.
Και βέβαια, σε δεύτερο πλάνο, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σ' ένα στοιχείο, δηλαδή στη μη απελευθέρωση του ανθρώπου από το άγριο ένστικτό του, το οποίο μάλιστα αποδεικνύεται στην πράξη ισχυρότερο των ζώων, τα οποία βασανίζει και μανιωδώς εκμεταλλεύεται. Και όπως παρατηρεί ο Εριχ Φρόμ η "απώλεια του ενστίκτου θα ήταν εκείνη που θα διαφοροποιούσε την ανθρώπινη ύπαρξη από τη ζωώδη"