Τα παράσιτα όμως είναι τόσα πολλά, ώστε θέτουν σε δεινή δοκιμασία την αντοχή της και υποσκάπτουν θανάσιμα την υγεία της. Μεταποιούν την κοινωνία σε παρασιτική, της δίνουν το δικό τους ύφος. Πως; Με λόγια και με έργα που επαναλαμβάνονται.
Του Στέλιου Συρμόγλου
Γιατί, δυστυχώς, τα παράσιτα και τα ερπετά γνωρίζουν ό,τι ο μεγάλος φιλόσοφος των Σταγείρων, ο Αριστοτέλης υποστήριζε: "Το επαναλαμβανόμενον έθος, ήθος γίνεται". Ενα ήθος δίχως Ηθική, δίχως αναστολές, δισταγμούς, φραγμούς ή έστω προσχήματα. Αυτό βιώνουμε ως πολίτες για δεκαετίες, ιδιαίτερα τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με έμφαση τη διετία της εκτρωματικής κυβέρνησης ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Με το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού προσωπικού, με κορυφαίο τον Αντώνη Σαμαρά, να "δηληρηριάζει" συστηματικά την κοινωνία με τη διαστροφή της αλήθειας, με επινοήματα προς εξυπηρέτηση ευκαιριακών σκοπιμοτήτων, με αφείδωλες υποσχέσεις και άεργα όνειρα.
Το αποτέλεσμα για την κοινωνία; Ο εθισμός της στις πιο βάναυσες παραβιάσεις κανόνων της αντικειμενικής κοινωνικής και πολιτικής ηθικής. Οι Ελληνες δεν αντιδρούν. Γίνονται αμέτοχοι φιλοθεάμονες, οι συνειδήσεις τους είναι μουδιασμένες. Και η διαμόρφωση μιας τέτοιας ψυχολογίας σ'ένα λαό είναι καρπός μακροχρόνιων εξελίξεων και αθόρυβων διεργασιών. Συνεργούν και επιδρούν παράγοντες πολλοί: Από τη μορφολογία του εδάφους ή το χημισμό του αέρα έως και τις ιστορικές περιπέτειες. Μόνο μια συνθετική ερμηνεία της ιστορίας και της ψυχοτροπίας του λαού θα ήταν ίσως ικανή να προσεγγίσει τον πυρήνα της ψυχής του πολιτισμού ενός λαού, εν προκειμένω του ελληνικού. Και να αποκαλύψει το βαθύτατο Είναι του και τη συμπεριφορά του, ιδίως στις κρίσιμες καμπές της εθνικής του ιστορίας.
Ομως κανένας παράγοντας δεν επιδρά αποφασιστικόετρα στην εξέλιξη και την πορεία του λαού, όσον οι ηγέτες του, όταν μάλιστα ο λαός αυτός είναι ευσυγκίνητος και αψίκορος και βίαιος, εύπλαστος και εύπιστος, πάντα υπό το κράτος της όποιας ανάγκης του καθενός.. Και τέτοιος λαός είμαστε οι Ελληνες. Φοβόμαστε την αλήθεια. Τη θέλουμε "ενδεδυμένη" αναλόγως των περιστάσεων.Αποφεύγουμε τον αγώνα με σύνεση και τη σύνεση με αγώνα. Ψυχή κάθε αγώνα ωστόσο είναι η αλήθεια και το ήθος. Προυπόθεση του κάθε αγώνα είναι η αλήθεια και το ήθος να φτάσουν έως την τελευταία καλύβα και να πνεύσει σαν άνεμος πραγματικής αλλαγής...
Το πνεύμα της εποχής, εξάλλου, είναι η επικούρεια λογική που δεν έχει προοπτικές και στην παραζάλη της παρακμής δεν προφθάνει ακόμη να κάνει υπολογισμούς, ούτε για την αύριο και πολύ περισσότερον για το μέλλον. Τη στάση του βασιλιά Δημήτριου, όπως την παρουσιάζει ο Καβάφης, βασισμένος στον Πλούταρχο, την οποία χαρακτηρίζουμε σαν αξιοπρέπεια της έντιμης φυγής, σπάνια θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς στην εποχή μας. Δεν λείπουν βέβαια αυτοί που καταδείχνουν με τη ρωμαλέα στάση τους ότι το ελληνικό γένος εξακολουθεί ακόμα να στέκεται όρθιο, δεν λείπουν οι συμπεριφορές που πιστοποιούν την ανθρωπιά του ανθρώπου, του Ελληνα! Και όλα αυτά λέγονται, όχι ως ηθικολογικοί ολοφυρμοί, δεν εκφράζουν την άποψη ότι έχουμε πλήρη έκλυση ηθών και ηθική κατάπτωση.
Πριν απ' όλα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι ήθος. Αν με τη λέξη ήθος εννοούσαμε ως τώρα μια συμπεριφορά που πήγαζε από την ηθική συνείδηση και που σήμαινε σεβασμό κάποιων κοιννωικών αρχών και αξιών, αν από την ηθική φιλοσοφία γινόταν "αποκοινωνικοποίηση" του ατόμου, γινόταν δηλαδή θεώρηση του ανθρώπινου ήθους σε επίπεδο αποκλειστικά ατομικό, σήμερα μια τέτοια θεώρηση που αγνοεί τις αντικειμενικές καταστάσεις, τις οικονομικές σχέσεις, φαίνεται να περιορίζει κατά πολύ τα πράγματα.
Αγνο'ωντας κανείς τους αντικειμενικούς παράγοντες, τις κοινωνικές συνιστώσες και καταστάσεις, τη μορφή των οικονομικοκοινωνικών σχέσεων, αλλά ταυτόχρονα και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, την ιστορική πορεία ενός λαού ή μιας ομάδας, τότε σίγουρα δεν δίνει το στίγμα του ήθους, το οποίο έχει κατ' εξοχήν χαρακτήρα κοινωνικό, μια και για το εξωκοινωνικό άτομο, το ήθος δεν έχει νόημα και υπόσταση. Η ηθική λοιπόν φιλοσοφία μιλάει για τα προβλήματα της ηθικής συνείδησης και την προσπάθεια ηθικής τελείωσης. Είναι θέμα προσωπικότητας. Δεν σημαίνει δηλαδή, για να μιλήσουμε σ' ένα άλλο επίπεδο, πως σ΄ένα κοινωνικό σύστημα Α οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι, είναι ηθικοί, έχουν ήθος και σε άλλο Β, δεν έχουν ήθος.
Σε μια κοινωνία σκληρού ανταγωνισμού, σε μια κοινωνία όπου ο ανταγωνισμός έχει ιδεολογοποιηθεί, όπου το κέρδος και η υλική δύναμη σηματοδοτούν την κοινωνική θέση του ατόμου, σίγουρα μοιάζει ουτοπικό να επιδιώκουμε την ηθικοποίηση της κοινωνίας με παραινέσεις και ηθικοδιδασκαλίες. Σε μια τέτοια κοινωνία όπου η αξιοκρατία παραμένει κενός λόγος, ενώ ο παραγοντισμός και η ευνοιοκρατία βρίσκονται στην "ημερησία διάταξη", είναι τουλάχιστον ανόητο να επιζητούμε ήθος από τον πολίτη. Η εμπέδωση ενός τέτοιου συστήματος σίγουρα οδηγεί σε μια προιούσα αλλοτρίωση, σε μιαν άμβλυνση των συνειδήσεων. Κι αυτό ακριβώς συνέβη με την ελληνική κοινωνία στο μεγαλύτερο εύρος της...
Ασφαλώς το ήθος του καθενός απορρέει και από τη βιοθεωρία του, από τη δεοντολογία του. Ομως, εκείνο που απομένει από το ήθος είναι αυτό που δοκιμάζεται στην πράξη. Βέβαια, για να μιλήσει κανείς για ήθος, χρειάζεται να έχει πρώτα ήθος. Γιατί στην εποχή μας αυτή,της σύγχυσης και των ελιγμών, της πολιτικής αθλιότητας με την πολυμορφία της, το ήθος διατηρείται μόνο στα παχυλά λόγια και αναζητείται συνεχώς...