Του Στέλιου Συρμόγλου
Η ζωή του ανθρώπου αρχίζει από τη στιγμή που εκδηλώνει τις σκέψεις του και διαμορφώνει τις αποφάσεις του.
Η βασική κατάσταση είναι εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος βρίσκεται σε επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Η αποκλειστική και μεμονωμένη κατάσταση ενός ατόμου έχει αξία, όταν ερευνάται η ανατομία και η φυσιολογία του, ενώ όταν αποκόπτεται και μελετάται μακρυά από τις σχέσεις που έχει με τον άλλο κόσμο, καταντά να είναι ουτοπιστική και να μην έχει καμία αντικειμενική αξία.
Η πραγματικότητα είναι η κοινωνία των ανθρώπων και οι εξαρτήσεις που έχουν από αυτή. Ο άνθρωπος είσης είναι δημιούργημα του εξωτερικού κόσμου και η αποκοπή του απ' αυτόν δεν μπορεί να οδηγήσει στην αποκάλυψη αληθινών σχέσεων και στην εξαγωγή αληθινών συμπερασμάτων. Είναι ο ψυχικός μας κόσμος ωστόσο που ορίζει ποιοι είμαστε και όχι οι γνώμες των άλλων.
Είναι φανερή επίσης η θέση που παίρνομε απέναντι στο γνωσιολογικό πρόβλημα. Η θέση αυτή δεν είναι αποκλειστική και δεν μπορεί να υπαχθεί σ' ένα σαφή τύπο από τους γνωστούς που έχουν διατυπωθεί και τύχει επεξεργασίας. Ούτε ο ορθολογισμός ή ή εμπειρία ή η ενόραση ή ο ιδεαλισμός ερμηνεύουν με αυτοτέλεια τη διαδικασία της σκέψης, γιατί μετρώντας με τα ίδια μέτρα και σταθμά,μετρούμε άλλες οντότητες. Και επαληθεύοντας την ορθότητα των συλλογισμών, παρατηρούμε πόσο η ατομική ζωή μεταβλήθηκε, γιατί ενώ ξεκίνησε από μια θέση που δεν απέχει πολύ από την απόλυτη φυσιολογική θέση ενός ζωντανού οργανισμού, έπαθε τόσες μετατροπές και μεταβολές, ώστε να υπηρετεί τώρα με μια αφάνταστη πλαστικότητα άλλες αρχές και αντιλήψεις, τέλεια αντίθετες από τις αρχικές.
Εχει άλλωστε αναγνωρισθεί ότι η έννοια της εξελίξεως αποτελεί τη βάση και την προυπόθεση κάθε υπάρξεως. Από τις δύο κατηγορίες της γνωσιοθεωρίας του διανοητικού τρόπου της επιστήμης και της ενοράσεως, η τελευταία πλησιάζει προς το πεδίο των βιωμάτων του ψυχικού βίου, ενώ η πρώτη είναι προιόν μιας καλλιέργειας που συμπληρώνει τη δεύτερη, όχι μόνο στο πεδίο της ατομικής ζωής, αλλά και στη ζωή των ανθρώπων που εξελίσσεται και πλάθεται διαρκώς με νέα στοιχεία.
Το θεμελιώδες ερώτημα αφορά τη γέννηση των αποφάσεων, την κατεύθυνση και τις επιδιώξεις. Υπάρχει άραγε καθοριστικός γνώμονας της πορείας, πως εν τοιαύτη περιπτώσει δημιουργείται και πως λειτουργεί; Το άνθισμα των σκέψεων είναι τυχαίο και απροσδιόριστο ή είναι αποτέλεσμα λογισμών που ξεφεύγουν τη συνείδηση και που η εμφάνισή τους προδίδει την ύπαρξη νόμων και καθοριστικών κανόνων; Η άποψη αυτή δεν σχετίζεται με την αναγκαιότητα και την προσδιοριστική λειτουργία, γιατί πριν αποφανθούμε για τομέσο αυτό, πρέπει να καθορίσουμε το χαρακτήρα αυτής της λειτουργίας και έπειτα το μέσο της πραγματοποιήσεώς της.
Σε μια γενική διατύπωση θα τολμούσα να θέσω την άποψη ότι κάθε λειτουργία οιασδήποτε μορφής είναι θεμελιωμένη στο δυισμό των αντιθέσεων με τις ποικίλες αποχρώσεις, που φανερώνουν τις δράσεις και τις αντιδράσεις της ψυχής. Αυτές καθορίζουν ποιοι είμαστε και μόνο αυτές!
Από τα απλά αιθήματα, επί παραδείγματι χαράς και λύπης δημιουργούνται διάφορες ψυχικές καταστάσεις συσυωματούμενες σε δύο αντίθετα πεδία εναλλασσόμενα μεταξύ ευχαρίστησης και δυσαρέσκειας. Το είδος δε της ποιότητας εξαρτάται από την κατάσταση που βρίσκεται το δοκιμαζόμενο άτομο, η δε ένταση της αντίδρασης δίδει την κυρίαρχη αντίληψη. Στο νόημα της υπάρξεως συμμορφώνονται άμεσα ή έμμεσα όλες οι δράσεις. Στο πεδίο της ζωής εκδηλώνονται ποικίλες απόψεις και αντιλήψεις, που διαμορφώνουν τις κοινωνικές καταστάσεις. Οπως δε στις κοσμικές και στις ανθρώπινες παραταηρούμε μεγάλη ποικιλία εκδηλώσεων και κατευθύνσεων, που είναι χαρακτηριστικό θέαμα του πεδίου της κοινωνίας,
Δεν είναι ωστόσο η γνώμη των άλλων που ορίζει ποιοι είμαστε, αλλά το πρωταρικό στοιχείο του ψυχικού μας κόσμου. Τούτο δε προσδιορίζεται από απέραντη σειρά συνθηκών. Από το καθεστώς αυτό δημιουργούνται με τη βοήθεια της γνώσης που δεν είναι τέλεια, συγχύσεις, άγχη και αδιέξοδα. Από την απεραντωσύνη διακρίνομε βασικά χαρακτηριστικά που την υπηρετούν, όπως η θέληση για δύναμη που προκαλεί την αυτόματη κίνηση της ψυχής για την πραγμάτωσή της.
Είναι προφανές ότι φτάσαμε και βρισκόμαστε στην αρχή των προσδιορισμών των πηγών της εμπνεύσεως των εκδηλώσεων της ζωής. Οι πηγές πρέπει να είναι περιορισμένες, ενώ οι συνθέσεις, που αποτελούν τις εκδηλώσεις της ζωής, άφθονες και απέραντες. Ομοια στον φυσικό κόσμο από τα 98 στοιχεία παράγεται η μεγάλη ποικιλία του φυσικού κόσμου και της ζωής σ' όλες τις εκδηλώσεις.
Η ζωή του ανθρώπου αρχίζει από τη στιγμή που εκδηλώνει τις σκέψεις του και διαμορφώνει τις αποφάσεις του.
Η βασική κατάσταση είναι εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος βρίσκεται σε επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Η αποκλειστική και μεμονωμένη κατάσταση ενός ατόμου έχει αξία, όταν ερευνάται η ανατομία και η φυσιολογία του, ενώ όταν αποκόπτεται και μελετάται μακρυά από τις σχέσεις που έχει με τον άλλο κόσμο, καταντά να είναι ουτοπιστική και να μην έχει καμία αντικειμενική αξία.
Η πραγματικότητα είναι η κοινωνία των ανθρώπων και οι εξαρτήσεις που έχουν από αυτή. Ο άνθρωπος είσης είναι δημιούργημα του εξωτερικού κόσμου και η αποκοπή του απ' αυτόν δεν μπορεί να οδηγήσει στην αποκάλυψη αληθινών σχέσεων και στην εξαγωγή αληθινών συμπερασμάτων. Είναι ο ψυχικός μας κόσμος ωστόσο που ορίζει ποιοι είμαστε και όχι οι γνώμες των άλλων.
Είναι φανερή επίσης η θέση που παίρνομε απέναντι στο γνωσιολογικό πρόβλημα. Η θέση αυτή δεν είναι αποκλειστική και δεν μπορεί να υπαχθεί σ' ένα σαφή τύπο από τους γνωστούς που έχουν διατυπωθεί και τύχει επεξεργασίας. Ούτε ο ορθολογισμός ή ή εμπειρία ή η ενόραση ή ο ιδεαλισμός ερμηνεύουν με αυτοτέλεια τη διαδικασία της σκέψης, γιατί μετρώντας με τα ίδια μέτρα και σταθμά,μετρούμε άλλες οντότητες. Και επαληθεύοντας την ορθότητα των συλλογισμών, παρατηρούμε πόσο η ατομική ζωή μεταβλήθηκε, γιατί ενώ ξεκίνησε από μια θέση που δεν απέχει πολύ από την απόλυτη φυσιολογική θέση ενός ζωντανού οργανισμού, έπαθε τόσες μετατροπές και μεταβολές, ώστε να υπηρετεί τώρα με μια αφάνταστη πλαστικότητα άλλες αρχές και αντιλήψεις, τέλεια αντίθετες από τις αρχικές.
Εχει άλλωστε αναγνωρισθεί ότι η έννοια της εξελίξεως αποτελεί τη βάση και την προυπόθεση κάθε υπάρξεως. Από τις δύο κατηγορίες της γνωσιοθεωρίας του διανοητικού τρόπου της επιστήμης και της ενοράσεως, η τελευταία πλησιάζει προς το πεδίο των βιωμάτων του ψυχικού βίου, ενώ η πρώτη είναι προιόν μιας καλλιέργειας που συμπληρώνει τη δεύτερη, όχι μόνο στο πεδίο της ατομικής ζωής, αλλά και στη ζωή των ανθρώπων που εξελίσσεται και πλάθεται διαρκώς με νέα στοιχεία.
Το θεμελιώδες ερώτημα αφορά τη γέννηση των αποφάσεων, την κατεύθυνση και τις επιδιώξεις. Υπάρχει άραγε καθοριστικός γνώμονας της πορείας, πως εν τοιαύτη περιπτώσει δημιουργείται και πως λειτουργεί; Το άνθισμα των σκέψεων είναι τυχαίο και απροσδιόριστο ή είναι αποτέλεσμα λογισμών που ξεφεύγουν τη συνείδηση και που η εμφάνισή τους προδίδει την ύπαρξη νόμων και καθοριστικών κανόνων; Η άποψη αυτή δεν σχετίζεται με την αναγκαιότητα και την προσδιοριστική λειτουργία, γιατί πριν αποφανθούμε για τομέσο αυτό, πρέπει να καθορίσουμε το χαρακτήρα αυτής της λειτουργίας και έπειτα το μέσο της πραγματοποιήσεώς της.
Σε μια γενική διατύπωση θα τολμούσα να θέσω την άποψη ότι κάθε λειτουργία οιασδήποτε μορφής είναι θεμελιωμένη στο δυισμό των αντιθέσεων με τις ποικίλες αποχρώσεις, που φανερώνουν τις δράσεις και τις αντιδράσεις της ψυχής. Αυτές καθορίζουν ποιοι είμαστε και μόνο αυτές!
Από τα απλά αιθήματα, επί παραδείγματι χαράς και λύπης δημιουργούνται διάφορες ψυχικές καταστάσεις συσυωματούμενες σε δύο αντίθετα πεδία εναλλασσόμενα μεταξύ ευχαρίστησης και δυσαρέσκειας. Το είδος δε της ποιότητας εξαρτάται από την κατάσταση που βρίσκεται το δοκιμαζόμενο άτομο, η δε ένταση της αντίδρασης δίδει την κυρίαρχη αντίληψη. Στο νόημα της υπάρξεως συμμορφώνονται άμεσα ή έμμεσα όλες οι δράσεις. Στο πεδίο της ζωής εκδηλώνονται ποικίλες απόψεις και αντιλήψεις, που διαμορφώνουν τις κοινωνικές καταστάσεις. Οπως δε στις κοσμικές και στις ανθρώπινες παραταηρούμε μεγάλη ποικιλία εκδηλώσεων και κατευθύνσεων, που είναι χαρακτηριστικό θέαμα του πεδίου της κοινωνίας,
Δεν είναι ωστόσο η γνώμη των άλλων που ορίζει ποιοι είμαστε, αλλά το πρωταρικό στοιχείο του ψυχικού μας κόσμου. Τούτο δε προσδιορίζεται από απέραντη σειρά συνθηκών. Από το καθεστώς αυτό δημιουργούνται με τη βοήθεια της γνώσης που δεν είναι τέλεια, συγχύσεις, άγχη και αδιέξοδα. Από την απεραντωσύνη διακρίνομε βασικά χαρακτηριστικά που την υπηρετούν, όπως η θέληση για δύναμη που προκαλεί την αυτόματη κίνηση της ψυχής για την πραγμάτωσή της.
Είναι προφανές ότι φτάσαμε και βρισκόμαστε στην αρχή των προσδιορισμών των πηγών της εμπνεύσεως των εκδηλώσεων της ζωής. Οι πηγές πρέπει να είναι περιορισμένες, ενώ οι συνθέσεις, που αποτελούν τις εκδηλώσεις της ζωής, άφθονες και απέραντες. Ομοια στον φυσικό κόσμο από τα 98 στοιχεία παράγεται η μεγάλη ποικιλία του φυσικού κόσμου και της ζωής σ' όλες τις εκδηλώσεις.