Ιδωμένος εκατό τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Μάρξ εξακολουθεί να προκαλεί τον πολυδιάστατα σκεπτόμενο άνθρωπο.
Πρώην μαρξιστές, νεομαρξιστές κάποιας εποχής, μαρξολόγοι και ευρύτερα σοσιαλιστές διανοούμενοι, πιστεύουν - παρ' όλες τις ερμηνευτικές κατά καιρούς διαφωνίες τους - πως η μαρξιστική κληρονομιά θα έχει καθοριστική σημασία στη διαμόρφωση των μελλοντικών κοινωνιών. Εχουν δίκιο;
Δεν χρειάζεται ιδιαίτερος κόπος για να καταλάβουμε πως στην μαρξιστική θεωρία, η οποία έχει ματεριαλιστικό υπόβαθρο, υποκρύβεται κάποια αντίφαση. Ο άνθρωπος είναι από τη μια πλευρά φυσικό όν, αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται δέσμιος μιας κοινωνικής πρακτικής από την οποία ήδη εκπίπτει. Επομένως, η διαλεκτική του ιστορικού υλισμού συνιστά το "είναι" της ανθρώπινης φύσης. Ενα "είναι" στο οποίο το φυσικό ένστικτο και πάθος οφείλουν να υποταχθούν σε κοινωνικές σκοπιμότητες.
Θα αντιπαρατηρούσε κανείς πως αυτή η αναγκαιότητα συνιστά την ουσία της κοινωνικότητάς μας, δέσμευοντας πάραυτα την ελευθερία μας. Κι όμως, η αντίφαση είναι βαθύτερη, γιατί αν η ανθρώπινη φύση είναι προιόν της αναγκαιότητας, η τελευταία είναι απρόσωπη κατά τρόπο που και στην ανθρώπινη φύση θα έπρεπε να εκφράζονται οι νομοτελειακοί νόμοι της φύσης, χωρίς ηθικοκοινωνικές δεσμεύσεις.
Ο αντίλογος όμως συνεχίζεται. Οι δεσμεύσεις επιβάλλονται από την ιστορικοποιούμενη αναγκαιότητα και όχι από ηθικές αρχές. Ο άνθρωπος, όμως, συνδημιουργεί με την αναγκαιότητα, της προσδίδει ιστορική τροπή και ακριβώς εδώ εκφράζει την ελευθερία του, την προσωπικότητά του, έστω και ως αντεστραμμένο ήθος. Είναι έτσι φανερό πως στον Μάρξ η ανθρώπινη φύση, καίτοι ως συνείδηση, απηχεί τον παλμό της φυσικής αναγκαιότητας. Οπλίζεται, ωστόσο, με κάποιες αρχές και άγεται προς κάποιον σκοπό.
Υπάρχει αναμιφισβήτητα μια θεμελιώδης αντίφαση, η οποία δεν είναι δυνατόν να γεφυρώσει τον τότε νεαρό και ουμανιστή Μάρξ με τον ώριμο συγγραφέα του "Κεφαλαίου". Είναι φανερό: Ο μαρξικός και μαρξιστικός ματεριαλισμός προσφεύγουν στην αρχή της ντόπιας και της ιουδαιοχριστιανικής σύλληψης της ιστορίας, για να την εκφράσουν αντιστραμμένα. Εγκεντρίζουν φιλοσοφικά το υπερβατικό στο εγκόσμιο, μ όλες τις περατέρω συνέπειες.
Στο εξής, για να αρθούν οι αντιφάσεις, η οικονομική ανάλυση θα παίξει κρυφτούλι με την στορία, για να καταλήξει θεωρητικά στη σύλληψη της αταξικής κοιννωνίας. Εκεί η ανθρώπινη φύση δεν θα έχει πάθη και αδυναμίες, σε σημείο που η συλλογική της έκφραση, το Κράτος, θα υπάρχει ως σκιά, αν δεν εξαφανισθεί. Η ιστορία, εντούτοις, είναι καταλυτική και η ανθρώπινη φύση εκδικείται σκληρά όσους υποτιμούν και τις αρνητικές της ακόμη διαστάσεις...
Η ανθρώπινη φύση...Ποιος θα θεραπεύσει αυτόν τον διαρκή ασθενή της ιστορίας; Κι όμως, η ανθρώπινη ασθένεια και αδυναμία εκφράζουν το ιστορικό γίγεσθαι και πυργώνουν τις μεγάλες ιδέες και τους πολιτισμούς. Εκεί ανατέλλουν οι θεωρίες, οι ιδεολογίες, οι θρησκείες, η τέχνη, ο στοχασμός. Αυτής της προοπτικής δημιούργημα ήταν ο Μαρξισμός. Μόνο που δεν ήταν η τελευταία λέξη της ευρωπαικής συνείδησης.
Ο πολιτικός εκφυλισμός εξάλλου όπως και κάθε εκφυλισμός, δεν προσδιορίζεται από το ύφος και το ήθος της ηγεσίας, αλλά από την αμετροέπεια του λαού ως πομπού και δέκτη. Αν κρίνουμε τον εκφυλισμό από την υφολογία της ηγεσίας, προσμετράμε απλά το αποτέλεσμα. Η μοιραία πορεία για τον ελληνικό λαό άρχισε από τα ιδανικά του, που στη συνέχεια τα έκανε "ιδανικά" και στο τέλος ζητάει δανεικά "ιδανικά", για να μπορεί να λεέι και να ακούει.
Να λεει και να ακούει τι; Οσα φυσικά τον κολακεύουν και φαίνονται να τον συμφέρουν. Καμία κολακεία δεν είναι ασύμφορη στο άκουσμά της. Και βέβαια δεν πρόκειται για την κολακεία των προσόντων, αλλά της ανάγκης. Εκεί αιχμαλωτίζεται ένας λαός. Οταν μάλιστα η πολιτική εμποτίσει την ψυχή του με την εκδίκηση και την προσδοκία κάλυψης της ανάγκης, η πρώτη εξουδετερώνει τη δεύτερη.
Οι Ελληνες ζούμε τη φάση της εκδίκησης και της ανάγκης με μανία καταστροφική. Ετσι, η πολιτική πετυχαίνει την αλληλοεξουδετέρωση των ευρύτατων στρωμάτων του λαού, παίζοντας πάντα με λεπτούς χειρισμούς την πιλάτια νέμεση της καταδίκης των αθώων. Μόνο που οι "αθώοι" εδώ, ο λαός, είναι το θύμα. Οχι βέβαια και χωρίς καταλογισμό της ενοχής. Και η αντίσταση αρχίζει από τη συνειδητοποίηση της ενοχής του.
Η πρώτη του ενοχή είναι η ανοχή του για όσα κάθε φορά γίνονται σε βάρος του. Η δεύτερη είναι η άκριτη αποδοχή των όσων λέγονται υπέρ αυτού και μάλιστα "εν ονόματι" του. Η τρίτη είναι η ρευστοποίηση του μυαλού του και του συναισθήματός του. Οταν πέσουν αυτά τα τρία αντερείσματα, τότε περνάει στον κύκλο της κατάπτωσής του: Εκμαυλισμός, εκφυλισμός, εκφαυλισμός, ένδεια οικονομική και πνευματική.
Ξεκομμένος από κάθε εσωτερικό κράτημα, αφήνεται έρμαιος στο αγοραίο πολιτικό λεξιλόγιο, που αιτιολογεί τα πάντα, χωρίς να δεσμεύεται από τίποτα. Αυτή είναι η κατάντια του ελληνική λαού. Η φθορά του. Ξεριζωμένος από την πραγματικότητα, τον ρεαλισμό των καιρών, διαπιστώνει πως φταίει , αρκεί το φταίξιμο να μην τον συμπεριλαμβάνει. Δεχεται μαζοχιστικά το ρόλο του θύματος, αλλά όχι του φταίχτη.
Και αφού εκφαύλισε την ίδια την πράξη ζωής, εννοεί και επινοεί καινούργιες μορφές θυματολογίας. ΚΙ αυτή η πρακτική είναι ένας τρόπος να "σταθείς". Σε λίγο δεν θα υπάρχει ούτε αυτός ο τρόπος. Δεν είναι τυχαίο που αυτός ο λαός έφτασε να τρώει τις σάρκες του. Μακάρι η ποινή του εκφυλισμού του να είναι μόνο η φθορά, να μην είναι ο χαμός του!..