Του Δρ. Νίκου Γεωργαντζά
Το όραμα προϋπάρχει. Καθόσον στον ελληνικό μας κόσμο προέχει η υπεράσπισις της εδαφικής μας ακεραιότητος και της εθνικής μας κυριαρχίας·
ένα κόσμο που είναι όχι μόνον κοινωνιοκεντρικός αλλά και βαθύτατα ανθρωποκεντρικός.
Αυτό είναι το όραμα της ελευθερίας από την αφομοιωτική ισοπέδωσι των ιδανικών των ελληνίδων πόλεων της κλασικής Ελλάδος. Με σκοπιμότητα την ελευθερία, την εντελέχεια αυτού του κοινού οράματος υλοποιεί ο του Αριστοτέλους Αλέξανδρος.
Η διαδικασία της υλοποιήσεως πατάει γερά στην ελληνική του αγωγή και παιδεία. Η διορατικότης, η ενόρασις και η επίγνωσις του κλέους και της συλλογικής βουλήσεως του τότε ελληνικού μας κόσμου εμπεριέχει μία πληθώρα μαθημάτων, ώστε να αντιμετωπίσουμε δυναμικά την «κρίση» που βιώνει σήμερα ο ελληνικός μας κόσμος.
Σε τούτη την σύντομο αναδρομή, πολλά ιστορικά στοιχεία δείχνουν πως η επίδρασις του Αριστοτέλους στον Αλέξανδρο ήταν καθοριστική. Ωστόσο, μπορεί ποτέ να μην γίνει πλήρως κατανοητός ο αντίκτυπος της καθοδηγήσεως του Αλεξάνδρου από τον Αριστοτέλη.
Κατ’ αρχήν, όταν σκεφτόμαστε τον Αλέξανδρο, συνήθως δεν τον σκεφτόμαστε ως ένα μαθητευόμενο. Επιπλέον, η κάθε μαθητεία συμβαίνει πάντοτε μέσα σε μία αυστηρά προσωπική σχέσι με ένα καθοδηγητή ή μέντορα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος γεννήθηκε στην Πέλλα, Μακεδονία, τον Ιούλιο του 356 π.Χ. ΄Εζησε ως ένας εσαεί μαθητευόμενος, ηγέτης και κυβερνήτης· ένας πραγματικός ΄Ελλην, με μεγάλη ισχύ.
Ενώ πολλοί τον θεοποιούν και άλλοι τον κατακρίνουν, ο Αλέξανδρος Γ΄ ο Μακεδών περήφανα απέκτησε τους παρακάτω τίτλους: Βασιλεύς των Μακεδόνων, Ηγεμών-Στρατηγός της Πανελληνίου Συμμαχίας κατά της Περσικής αυτοκρατορίας, Διάδοχος των Φαραώ της Αιγύπτου, και Κύριος της Ασίας και βορειοδυτικής Ινδίας. Πέθανε στην Βαβυλώνα, στις 10 Ιουνίου του 323 π.Χ.
Πάρα πολλοί μύθοι υπάρχουν σχετικά με την γέννησι, τα έργα και τον θάνατο του Αλεξάνδρου. ΄Ομως η σύντομος τούτη αναδρομή εστιάζεται στο πιθανό περιεχόμενο της καθοδηγήσεως του Αλεξάνδρου από τον Αριστοτέλη.
Το όραμα που η εκστρατεία του Αλεξάνδρου υλοποιεί ήδη προϋπάρχει από την Δηλιακή Συμμαχία (478 π.Χ.). Είναι το όραμα της απαλλαγής του ελληνικού κόσμου από την συνεχή απειλή του δεσποτικού καθεστώς εξουσίας των Μήδων και Περσών.
Εκείνο το δεσποτικό καθεστώς εξουσίας ήταν η παγκοσμιοποιητική τάξις πραγμάτων της εποχής, κάτι σαν την Ν.Τ.Π. που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Με ηγέτη τον Αλέξανδρο, ο τότε ελληνικός μας κόσμος πολεμά εναντίον της αφομοιωτικής, εθνομηδενιστικής και ισοπεδωτικής εξουσίας της εποχής, που αντιτίθεται βίαια στα διαχρονικά ιδανικά του ελληνικού μας έθους και έθνους.
Η τέχνωσις του νου του Αλεξάνδρου
Είναι δυνατόν να συνοψιστεί η τέχνωσις του νου του Αλεξάνδρου από τον Αριστοτέλη σε δύο κύρια σημεία, τα οποία είναι:
α΄) Ηθική, όπου η φιλότης είναι σοφή ενώ το νείκος είναι ανόητο, και
β΄) Νόησις μετά κριτικής σκέψεως, όπου απαιτείται η επικέντρωσις στα εμπειρικά δεδομένα μιας καταστάσεως, πέραν από τυχόν προϋπάρχουσες γνωστικές προκαταλήψεις.
Ο μέντωρ Αριστοτέλης καθοδηγεί τον Αλέξανδρο επί τούτων στην Μίεζα, στο Ιερό των Νυμφών, Μακεδονία, από το 343 έως το 340 π.Χ. Από τα έργα του μέντορός του Αριστοτέλους: Φυσικά και Μετά τα Φυσικά, ο Αλέξανδρος πρέπει ήδη να εγνώριζε περί του ορθολογικού καθορισμού των εννοιών τηςπλειονοψηφίας ή του πλουραλισμού.
Με αυτόγραφον δε αφιέρωσιν του μέντορός του Αριστοτέλους, το φαινόμενον Αλέξανδρος είχε πάντοτε μαζί του την Ιλιάδα του Ομήρου. Καθόσον η ομηρική Ιλιάς άρρηκτα δένει το διονυσιακό με το απολλώνιο στοιχείο, υποκαθιστώντας την σωματική μέθη με εκείνην του νου, μέσω των σημαινομένων νοημάτων του «είναι» και του «φαινομένου», όπου η έννοια του φαινομένου ορίζεται ως το αποτέλεσμα της ελεύσεως τουείναι σ’ ένα ξέφωτο, στην παρμενίδειο Αλήθεια του είναι.
Βεβαίως ο μέντωρ του Αλεξάνδρου δεν ξεφυτρώνει από το πουθενά. ΄Οπως ακριβώς και ο Αλέξανδρος, έτσι και ο Αριστοτέλης, γενεαλογικά προέρχεται από την πνευματική ανέλιξι του ελληνικού μας κόσμου και πολιτισμού (Σχ. 1).
Πέραν της διαχρονικής σπείρας της πνευματικής ανελίξεως του Αριστοτέλους, το Σχ. 1 δείχνει και την πνευματική και σωματική ανέλιξι του Αλεξάνδρου, με την βοήθεια των γονέων του, της τροφού του και των λοιπών διδασκάλων του.
Π.χ., με την καθοδήγησι του Ηπειρώτου γυμναστού Λεωνίδου, ο Αλέξανδρος γίνεται εγκρατής, λιτοδίαιτος και σκληραγωγημένος (Σχ. 1). Επίσης, με την καθοδήγησι του Ακαρνάνος παιδοτρίβου Λυσιμάχου, ο Αλέξανδρος αποκτά ελληνική παιδεία: αυτοκυριαρχία, μέτρον (ο ουδός ή το κατώφλιον ή threshold) και υποταγή των παρορμήσεών του στην λογική.
Είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι, πέραν του Αλεξάνδρου, ο Αριστοτέλης ήτο επίσης μέντωρ στο «Σώμα των Παίδων», το οποίον απετέλεσε το φυτώριο των αξιωματούχων Μακεδόνων (Σχ. 1), που ακολούθησαν τον Αλέξανδρο στην συλλογική εκστρατεία των Ελλήνων εναντίον του δεσποτικού καθεστώς εξουσίας των Μήδων και Περσών. Πάρα πολύ χρόνον θα μπορούσε να επενδύσει κάποιος, αναλύοντας όλες τις επιρροές που υποκρύπτουν τα βελάκια στο Σχ. 1, ίσως όμως αρκούν δύο παραδείγματα.
Π.χ., σχετικά με τον Δημόκριτο, συχνά διαφεύγει της προσοχής ακόμη και ακαδημαϊκών, πως η ατομική του θεωρία ήταν το αποτέλεμα του συγκερασμού των φιλοσοφικών συστημάτων του Ηρακλείτου και του Παρμενίδου (Σχ. 1). Επίσης, ο Αναξίμανδρος είναι που ξεκινά την θεωρία της εξελίξεως των ειδών, την οποίαν επεξεργάζονται ο Εμπεδοκλής, ο Δημόκριτος και ο Αριστοτέλης, την οποίαν ολοκληρώνει και τελειοποιεί ο Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος, το 1859.
Η θεωρία της εξελίξεως των ειδών αποτελεί τον λόγον που, καθ’ όλην την διάρκειαν της εκπολιτιστικής εκστρατείας στην Ανατολή, ο Αλέξανδρος διαθέτει ένα ολόκληρο επιτελείο, το οποίο συλλέγει διάφορα ζώα και φυτά, τα οποία αποστέλλει στον Αριστοτέλη. Δεν είναι όμως μόνον ο Αριστοτέλης ο φιλόσοφος με τον οποίον διατηρεί επαφές ο Αλέξανδρος, ο οποίος επενδύει αδρά και γενναιόδωρα σε πολλές φιλοσοφικές σχολές της κλασικής Ελλάδος.
Π.χ., είναι γνωστή η συνάντησίς του με τον κυνικό Διογένη και το περίφημον αυτού: «Αποσκότισόν με». ΄Ηταν εκεί, στην Κόρινθο, όπου με τον Αλέξανδρο ηγεμόνα-στρατηγό, ο τότε ελληνικός μας κόσμος αποφάσισε συλλογικά, πλην Λακεδαιμονίων, να πατάξει το τυραννικό καθεστώς εξουσίας του Δαρείου, δεσπότη των Μήδων και των Περσών.
Ως υλοποιητής λοιπόν της συλλογικής βουλήσεως του ελληνικού κόσμου, ο Αλέξανδρος, αποτελεί την φανέρωσι, την συλλογική εντελέχεια του τότε ελληνικού μας κόσμου και πολιτισμού. ΄Οπως δε ο Φίλιππος, έτσι και ο Αλέξανδρος όχι μόνον σέβεται την πολιτική αυτονομία και δομή των ελληνίδων πολιτειών αλλά ιδρύει 70-74 ελληνίδες πόλεις, υπό εποπτείαν, οι οποίες όμως αυτοθεσμίζονται, πολιτικά δομημένες ελληνοπρεπώς (http://www.freepen.gr/2014/
Η Αρετή και η Ευδαιμονία
Κατά τον Αριστοτέλη, η «ευδαιμονία» είναι το υπέρτατον αγαθόν, η εντελέχεια ή η σκοπιμότης, δηλαδή το «τέλος», όλων των πραγμάτων. Ο Αριστοτέλης ορίζει την ευδαιμονία στα Ηθικά Ευδήμεια: «ΕΙΗ ΑΝ Η ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΖΩΗΣ ΤΕΛΕΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΤ’ ΑΡΕΤΗΝ ΤΕΛΕΙΑΝ» (1219β).
Ερωτά δε εις τα Ηθικά Νικομάχεια: «ΤΙ ΟΥΝ ΚΩΛΥΕΙ ΛΕΓΕΙΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΤΟΝ ΚΑΤ’ ΑΡΕΤΗΝ ΤΕΛΕΙΑΝ;» (1101a). Εισάγει δε εις τα Πολιτικά του την έννοια της συλλογικής ευδαιμονίας: «ΠΟΛΙΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΗΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΡΑΤΤΟΥΣΑΝ ΚΑΛΩΣ» (1323β).
Η έννοια της αρετής ήδη προϋπάρχει στις τρεις διαστάσεις του προτύπου αρετής του Σωκράτους. Πρόκειται γιά μία ασύλληπτα γενική έννοια της αρετής, η οποία όμως παρουσιάζεται πάντοτε σε ειδική και περιορισμένη μορφή· το εγώ στέκεται αμήχανο εμπρός της:
α΄) ΑΝΑΣΤΟΛΗ: δαιμόνιο ή θεϊκή φωνή πριν από την πράξι, που παρεμποδίζει τις ζημιές.
β΄) ΑΠΟΣΤΟΛΗ: είναι σοβαρό να πετύχουν κάτι οι άνθρωποι· ο Σωκράτης πέθανε διά τούτον ακριβώς τον λόγον.
γ΄) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: η μέθοδος προς γνώσιν του αιωνίου πνεύματος και διερευνήσεως των ορίων της ευδαιμονίας.
Κατά τον Δρ. John P. Anton (Aντωνόπουλο): «H Αρετή είναι «έξις προαιρετική» και επομένως η έφεση για την απόκτησή της είναι από τη φύση της ριζωμένη στο Ερωτικό Δαιμόνιο. Ο Πολιτικός Έρωτας απαιτεί την επίτευξη της Aρετής από τους πολίτες» (http://diotimablog.blogspot.
Ο Αριστοτέλης διαβαθμίζει την αρετή του ανθρώπου σε εκείνην: α΄) του πολιτικού, β΄) του κεκαθαρμένου, γ΄) του θεατού και δ΄) του νου του ανθρώπου που νοεί τον εαυτόν του. ΄Αξιος αρχής και δίκης, μέσω του ορθολογικού μετριασμού των παθών του, ο πολιτικός άνθρωπος είναι ένας κυρίαρχος πολίτης, ο οποίος άγει την συλλογικότητα των κυριάρχων πολιτών, δηλαδή την πολιτική τους κοινωνία, τον δήμον, από το ζειν στο ευ ζειν, στην εντελέχεια της συλλογικής ευδαιμονίας.
Ο κεκαθαρμένος υπερβαίνει την αρετή του πολιτικού ανθρώπου και ορά πέραν του ρύπου των αισθήσεων, αγγίζοντας έτσι το προσιτόν εις την νόησιν, μέσω του ενεργητικού και μαχίμου νου του ανθρώπου. Ανταποκρινομένη στο κάλεσμα του Αριστοφάνους: «Ὤ σοφώτατοι θεαταί, δεῦρο τὸν νοῦν προσέχετε» (Χορός, Νεφέλαι), η αρετή του θεατού προσεγγίζει το σχέδιον του σύμπαντος κόσμου, επίσης μέσω του ενεργητικού και μαχίμου νου, του ήδη κεκαθαρμένου ανθρώπου.
Τέλος, η αρετή του νου που νοεί τον εαυτόν του προσεγγίζει την τελειότητα. Ο ήδη κεκαθαρμένος θεατής αρχίζει να ζει εντός της αρίστης υποστάσεως μιας διανοητικής εγρηγόρσεως και υπεροχής.
Επένδυσις (E ) και απόδοσις της επενδύσεως (AE)
Η επενδυτική συμπεριφορά του Αλεξάνδρου, ο οποίος επενδύει αδρά και γενναιόδωρα σε πολλές φιλοσοφικές σχολές της κλασικής Ελλάδος, δείχνει πως η συμπεριφορά των Ελλήνων της εποχής του φαίνεται πως αποβλέπει στην αποφυγή λαθών ή σφαλμάτων παραλείψεως της επενδύσεως (Ε), δηλαδή στην εξάλειψι του φόβου γιά την μη επένδυσι σε πράγματα αναγκαία. Η συμπεριφορά όμως των Ελλήνων της νεο-μετα-μοντέρνας εποχής φαίνεται πως αποβλέπει στην αποφυγή λαθών ή σφαλμάτων επιφορτίσεωςτης επενδύσεως (Ε), δηλαδή στην εξάλειψι του φόβου γιά την επένδυσι σε πράγματα μη αναγκαία.
Τούτη η 180° αλλαγή στην επενδυτική νοοτροπία ή την επενδυτική συμπεριφορά των Ελλήνων θα μπορούσε να αποδειχθεί καταστροφική για την ανέλιξι του ελληνικού μας κόσμου και πολιτισμού. Τα εμπειρικά δεδομένα της νεο-μετα-μοντέρνας εποχής δείχνουν πως η έλλειψις της επενδύσεως (Ε) σε πράγματα αναγκαία, π.χ,, εις α΄) την ελληνικήν αγωγήν και παιδείαν, και β΄) την ελληνοπρεπή οργάνωσιν των πολιτικών μας θεσμών, δυστυχώς δεν οδηγούν σε μία μηδενική (0), αλλά σε μία αρνητική (–) απόδοσι της επενδύσεως (AE).
Σύνοψις
Η διορατικότης, η ενόρασις και η επίγνωσις του κλέους και της συλλογικής βουλήσεως, του τότε ελληνικού μας κόσμου εμπεριέχουν μία πληθώρα προκλήσεων, ώστε εμείς σήμερα να αντιμετωπίσουμε δυναμικά την δήθεν «κρίση» που βιώνει ο ελληνικός μας κόσμος. Δεδομένης δε της τεχνώσεως του νου του Αλεξάνδρου από τον Αριστοτέλη, το πρωταρχικό μας όπλο πρέπει να είναι η επίγνωσις του ότι: η αρετή είναι γνώσις και η γνώσις είναι πράξις.
* Από την ομότιτλον ομιλίαn του Δρ. Νίκου Γεωργαντζά, εις το Σταθάκειον Κέντρον, Αστόρια, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, στις 18 Οκτωβρίου 2014: https://www.youtube.com/watch?