πρ. Διευθύνων Σύμβουλος ΟΛΠ
Προχθές ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΚΤ, παραμονή των ελληνικών εκλογών, ότι η Τράπεζα σκοπεύει να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων, περί τα 50 δισ. ευρώ το μήνα για ένα χρόνο, αρχίζοντας τον Μάρτιο. Τα ομόλογα θα προέρχονται από κράτη μέλη με επαρκή αξιολόγηση ή συμφωνημένο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής, και μπορεί να αντιστοιχούν σε ένα 10% του δημοσίου χρέους ανά κράτος μέλος.
Με την στρατηγική αυτή, που ονομάζεται ποσοτική χαλάρωση (=quantitative easing), η ΕΚΤ θα επιδιώξει να εξωθήσει και να ενθαρρύνει τις τράπεζες να δανείζουν και κατά συνέπεια θα προωθηθεί η οικονομική ανάπτυξη στην ΕΕ, της οποίας η όλη πορεία τα τελευταία χρόνια είναι θλιβερή, με μειωμένη την κατανάλωση, με λιγότερες επενδύσεις, με αυξημένη ανεργία, με μειωμένο το ενδοευρωπαϊκό εμπόριο και με διαρκή λιτότητα που δεν έχει στον ορίζοντα τέλος.
Το θέμα στην Αθήνα έλαβε πολιτικές διαστάσεις κατά πόσο με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία θα μπορεί η Ελλάδα να επωφεληθεί από την κίνηση του Ντράγκι. Ο Πρόεδρος Αλέξης Τσίπρας έσπευσε να καθησυχάσει τους πάντες.
Τι είναι τέλος πάντων αυτή η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση; Η ιδέα προέρχεται από την κεϋνσιανή σχολή πειθούς. Προέρχεται μέσα από την ‘Γενική Θεωρία’ του Κέϋνς. Στα χρόνια όμως του νεοφιλελευθερισμού που ζούμε έχει πάρει άλλη έννοια στην Ευρώπη. Δεν θα σταθούμε στις διαφορές, δεν έχει σημασία, αλλά στο τι σημαίνει σήμερα ποσοτική χαλάρωση, τι σημαίνει στο μυαλό του Μάριο Ντράγκι.
Η ποσοτική χαλάρωση είναι μια ενέργεια, μια διαδικασία, κατά την οποία η Κεντρική Τράπεζα αγοράζει ομόλογα, μετοχές ή άλλες κινητές αξίες από τις εμπορικές τράπεζες που έχουν υψηλότερες αποδώσεις και μεγάλη διάρκεια ζωής. Σε αντάλλαγμα η Κεντρική Τράπεζα καταθέτει-πιστώνει τους λογαριασμούς των αποθεματικών των εμπορικών τραπεζών με αξίες σχεδόν μηδενικής απόδοσης, δηλαδή με κεφάλαια της ΕΚΤ.
Ο σκοπός είναι να δημιουργηθούν στο εμπορικό τραπεζικό σύστημα υπερβάλλοντα αποθεματικά τα οποία οι τράπεζες θα πρέπει να δανείσουν στις επιχειρήσεις με μια καλή απόδοση. Η ποσοτική χαλάρωση είναι συνεπώς μια λογιστική αναδιάρθρωση κινητών αξιών μέσα στο τραπεζικό
σύστημα. Οι εμπορικές τράπεζες δέχονται νέες καταθέσεις από την Κεντρική Τράπεζα (νέα κεφάλαια) και μειώνουν την θέση τους σε αξίες μακροχρόνιας ωρίμανσης που αποδίδουν στην Κεντρική Τράπεζα.
Οι υποστηρικτές της ποσοτικής χαλάρωσης θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο προστίθεται στο σύστημα ρευστότητα αφού οι εμπορικές τράπεζες δεν δανείζουν λόγω έλλειψης αποθεματικών στο συνολικό τραπεζικό σύστημα.
Επίσης πολλοί συγχέουν την διαδικασία της ποσοτικής χαλάρωσης με ‘εκτύπωση νέου χρήματος’, όπως πολλοί εκ Γερμανίας έσπευσαν να κατηγορήσουν τον Ντράγκι. ¨Θα δημιουργήσεις πληθωρισμό¨ τόνισαν αιχμάλωτοι της Ποσοτικής Θεωρίας του Χρήματος που σήμερα δεν έχει καμιά ισχύ. Αν γνώριζαν καλύτερα πως λειτουργεί το σύστημα ποτέ δεν θα ήσαν τόσο ανόητοι για να ισχυριστούν κάτι τέτοιο. Η ποσοτική χαλάρωση έχει να κάνει με αξίες εντός του τραπεζικού συστήματος και άρα δεν προκαλούν πληθωρισμό.
Εκείνο που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι η ποσοτική χαλάρωση απαιτεί το βραχυχρόνιο επιτόκιο να είναι μηδενικό ή κοντά στο μηδέν αλλιώς δεν μπορεί να ασκηθεί.
Το ερώτημα που εγείρεται τώρα είναι το εξής. Θα έχει αποτέλεσμα αναπτυξιακό η εφαρμογή της ποσοτικής χαλάρωσης; Θα δανείζουν οι τράπεζες;
Οι νεοφιλελεύθεροι που διοικούν την ΕΕ έχουν την αίσθηση και την πίστη ότι θα έχει αποτέλεσμα, ότι θα φρενάρει την άνοδο της ανεργίας και ότι θα σταματήσει από την κατηφόρα την ευρωπαϊκή παραγωγή.
Το ισχυρίζονται αυτό βασιζόμενοι στην λανθασμένη όσο και ανόητη άποψη ότι οι Τράπεζες έχουν ανάγκη από αποθεματικά για να δανείσουν.
Έχουν την αντίληψη ότι οι Τράπεζες είναι ιδρύματα που για να δανείσουν πρέπει πρώτα να μαζέψουν καταθέσεις, αλλιώς δεν μπορούν να δανείσουν. Άρα δημιουργούν αποθεματικά και μετά δανείζουν. Άρα ο Ντράγκι, γνήσιο παιδί του νεοφιλελευθερισμού κάνει κάτι σωστό. Είναι από πλευράς ΕΚΤ και Ντράγκι μια άσκηση υψηλής νομισματικής πολιτικής που θεωρούν ότι θα φέρει την ανάπτυξη χωρίς καμιά ανάμειξη της δημοσιονομικής πολιτικής των κρατών μελών. Η λιτότητα λιτότητα.
Τα παραπάνω αποτελούν μια πλήρως λανθασμένη εικόνα για το πως λειτουργεί το τραπεζικό σύστημα. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η Τράπεζα των Διεθνών Διακανονισμών ( Bank of International Settlement, BIS) που είναι η Κεντρική Τράπεζα των Κεντρικών Τραπεζών τον μόνο σημαντικό περιορισμό που θέτει στις τράπεζες ως προς την δυνατότητα τους να δανείζουν έχει να κάνει με την κεφαλαιακή τους επάρκεια. Με άλλα λόγια για τον δανεισμό θα πρέπει να σχετίζεται η ποιότητα των αξιών που η τράπεζα λαμβάνει για να δανείσει με την ποσότητα κεφαλαίων που η τράπεζα πρέπει να διακρατεί. Αυτό το προαπαιτούμενο εκφράζεται στο ποσό που χρεώνει η τράπεζα τον δανειζόμενο.
Από πουθενά δεν προκύπτει ότι η τράπεζα πρέπει να έχει αποθεματικά για να δώσει δάνεια.
Η Τράπεζα αφού καλώς εκτιμήσει τις αξίες που παίρνει για να δώσει ένα δάνειο το δίνει. Αυτομάτως στον ισολογισμό της, στο ενεργητικό, αναγράφει το ποσό του δανείου, στο δε παθητικό της δημιουργεί ένα λογαριασμό καταθέσεων του δανειζόμενου και μετά ζητά τα αναγκαιούντα αποθεματικά από την Διατραπεζική Αγορά αν δεν έχει επαρκή αποθεματικά. Κανονικά με το κλείσιμο κάθε μέρας τα αποθεματικά κάθε τράπεζας θα πρέπει να έχουν θετικό ισοζύγιο. Αν πάλι δεν μπορεί να βρει τα αναγκαιούντα αποθεματικά από την Διατραπεζική Αγορά προσφεύγει στην Κεντρική Τράπεζα. Αν η Κεντρική Τράπεζα δεν της δώσει τα αναγκαία αποθεματικά τότε η Κεντρική Τράπεζα προκαλεί εκουσίως πρόβλημα ρευστότητας στην αγορά. Φυσικά ποτέ καμιά Κεντρική Τράπεζα αυτό δεν το κάνει. Πάντα δίνει αποθεματικά με ένα ελάχιστο πρόστιμο. Εδω τελειώνει ο κύκλος του δανεισμού με αντίθετες χρεώσεις και πιστώσεις της Κεντρικής Τράπεζας με την εμπορική τράπεζα ως προς το ποσό των αποθεματικών.
Άρα το να έχει μια Τράπεζα αποθεματικά ή να μην έχει αποθεματικά σε σχέση με τον δανεισμό, αυτό δεν της αυξάνει ή μειώνει την ικανότητα να δίνει ή να μην δίνει δάνεια. Για να θυμηθούμε τον Γιώργο, και εδω έχει εφαρμογή, λεφτά πάντα υπάρχουν!
Η αλυσίδα της αιτιότητας δεν είναι λογαριασμοί καταθέσεων-αποθεματικά-δάνεια-λογαριασμός καταθέσεων, όπως διδάσκουν τα βιβλία των οικονομικών και μαθαίνουν τα παιδιά για τον πολλαπλασιαστή του χρήματος, άλλα δάνεια-αποθεματικά-λογαριασμός καταθέσεων. Με άλλα λόγια τα δάνεια γεννούν αποθεματικά και όχι τα αποθεματικά δάνεια. Τελεία.
Θα μπορούσαμε να πούμε και ορισμένα άλλα με το τι συμβαίνει με την ανταλλαγή χαρτοφυλακίων των Τραπεζών με την Κεντρική Τράπεζα αλλά τίποτα δεν αλλάζει την εικόνα.
Με άλλα λόγια δεν έκανε κάτι ο κύριος Ντράγκι. Αιχμάλωτος μιας θεωρίας ξέχασε την πράξη, πως λειτουργούν τα πράγματα. Με άλλα λόγια τίποτα δεν θα γίνει.
Αλλά θα πουν ορισμένοι ότι η ποσοτική χαλάρωση δούλεψε στην Ιαπωνία, στην Αγγλία και στην Αμερική κυρίως. Φυσικά δούλεψε, άλλα εκεί η ποσοτική χαλάρωση δεν πήρε την μορφή μιας λανθασμένης μονεταριστικής άσκησης, λανθασμένη στη βάση της, άλλα την μορφή επεκτατικής
δημοσιονομικής πολιτικής. Άλλωστε και οι τρεις αυτές χώρες εκδίδουν το νόμισμά τους. Καταλάβατε τώρα την κεϋνσιανή προέλευση της ιδέας;
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι ότι κανείς δεν επιθυμεί να δαπανήσει, και ανάπτυξη σημαίνει δαπάνη. Ο Ιδιωτικός Τομέας επειδή είναι καταχρεωμένος και ο Δημόσιος επειδή πρέπει να αποπληρώνει τα δάνεια που του φόρεσε ο Τραπεζικός Τομέας και πρέπει να επιδεικνύει ενάρετη συμπεριφορά σε σχέση με τις αρχές του Μάαστριχτ. Ποιος καταναλωτής θα δανειστεί να καταναλώσει όταν τρίζει η καρέκλα της δουλειάς του και ο μισθός του μειώνεται; Ποια εταιρεία θα δανειστεί όταν ξέρει ότι δεν υπάρχει ενεργός ζήτηση για να πουλήσει; Με άλλα λόγια στην Ευρώπη δεν μπορούν να μπουν τα κράτη μπρος να οδηγήσουν στην ανάκαμψη. Είναι καταδικασμένη η ευρωζώνη λόγω τραπεζών και δομής του ευρώ σε μακροχρόνια ύφεση.
Συνοψίζοντας η ποσοτική χαλάρωση του κύριου Ντράγκι δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια νέα μονεταριστική αφήγηση της ΕΚΤ που δείχνει πως οι άνθρωποι αυτοί είναι οικονομικά ανεπαρκείς και συνεπώς γίνονται, με τον φανατισμό που τους διακρίνει στον νεοφιλελευθερισμό, κάθε μέρα και πιο επικίνδυνοι, όπως οι φανατικοί του Ισλάμ.
Δεν μπορούν να καταλάβουν το απλό, ότι το χρήμα είναι ενδογενές και το επιτόκιο εξωγενές και όχι το αντίθετο και ώσπου να το καταλάβουν θα μας έχουν πεθάνει.
Νέα Υόρκη 24-1-2015
spyridonstalias@hotmail.com