O μούργος, που σημαίνει ο σκοτεινός, προέρχεται από την ομηρική λέξη ‘αμολγός’. Το δε ψέμα είναι μια πρόταση που κάποιος λέει για να πείσει το κοινό του ότι τούτη είναι αληθής, ενώ ο ίδιος συνειδητά γνωρίζει ή πιστεύει πως η πρότασή του είναι αναληθής (Wikipedia.org).
Ως έχον αυτή την ιδιότητα, το ψέμα, σε ένα σκοτεινό σημείο υποκρύπτει την πρόθεσή του για την μη αποκάλυψη της αλήθειας. Κατ’ αυτήν λοιπόν την έννοια, το κάθε ψέμα είναι ένας «μούργος» ή, στην slang ή νεοελληνική argot, ένα «μαύρο σκυλί».
Γιατί όμως ευδοκιμεί τόσο πολύ το ψέμα στις μέρες μας; ΄Ισως η διαπίστωση του Mark Twain ταιριάζει ως απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα: «Είναι πιό εύκολο να εξαπατήσεις τους ανθρώπους από το να τους πείσεις ότι έχουν εξαπατηθεί».
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Βασικής και Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας, από τον ψυχολόγο Robert Feldman, του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, το ψέμα είναι μια αντανακλαστική υπεράσπιση της αυτοεκτίμησής μας: «Είναι δεμένο με την αυτοεκτίμηση... μόλις οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η αυτοεκτίμησή τους απειλείται, αρχίζουν αμέσως να ψεύδονται και όσο αυξάνεται η απειλή, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα ψεύδους».
Βάσει των μελετών του, ο Feldman υποστηρίζει ότι το ψέμα αποτελεί ένα υποσυνείδητο αντανακλαστικό προς αποκατάσταση της εκτίμησης που τρέφουν οι άλλοι προς το πρόσωπο του ψευδομένου. Κυρίως όμως προς αποκατάσταση και διατήρηση της δικής του αυτοεκτίμησης.
΄Ητοι, ψευδόμαστε για να νιώσουμε καλύτερα για τον εαυτό μας. Και αυτό σηματοδοτεί συναισθήματα ανεπάρκειας, τόσο στα δικά μας όσο και στα μάτια των άλλων.
Όσον δε αφορά στα μικρά ή ‘κατά συνθήκην’ ψέματα, οι επιπτώσεις που έχουν στη ζωή μας είναι επίσης μικρές. Είναι μικρές αναλήθειες, που έχουν μικρό αντίκτυπο στις ζωή μας ή στη ζωή των γύρω μας, όμως το βάθος του ψέματος φαίνεται να σχετίζεται με το βάθος της ανεπάρκειας του ψευδομένου.
Φαίνεται επίσης ότι τα μεγαλύτερα ψέματα είναι το αποτέλεσμα μιας εσφαλμένης εκτίμησης του ψεύτη για την πιθανότητα να αποκαλυφθεί. Ο αναπληρωτής καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας, David Smith, υποστηρίζει ότι το ψέμα είναι ένα απόλυτα φυσικό καταφύγιο της ανθρώπινης κοινωνίας, και ότι υπάρχουν γενικά έξι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι λέμε ψέματα:
α΄) Για να σώσουμε την υπόληψή μας.
β΄) Για να αποποιηθούμε των ευθυνών μας.
γ΄) Για να αποφύγουμε την αντιπαράθεση.
δ΄) Για να επιβάλλουμε τον δικό μας τρόπο συμπεριφοράς.
ε΄) Για να είμαστε ευχάριστοι.
στ΄) Για να προκαλέσουμε στους άλλους ευνοϊκά συναισθήματα για τον εαυτό τους.
Και πού θα ταίριαζε εδώ η μεγάλη τάση που διαπιστώνεται στις μέρες μας για ‘διψασμένους’ αποδέκτες ψεμάτων; Η εποχή είναι κατάλληλη για πάσης φύσεως ψέματα, ασυναρτησίες και συνομωσίες, ίσως επειδή βρίθουν οι αποδέκτες τους.
Τελευταίες επιστημονικές έρευνες έχουν καταδείξει ότι σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας παρατηρείται μια αύξηση της ευπιστίας και της δεισιδαιμονίας. Υπό τις σημερινές συνθήκες, για παράδειγμα, οι μεμονωμένοι επενδυτές ενδέχεται να στραφούν περισσότερο προς την αστρολογία για καθοδήγηση.
Σε περιστάσεις όπου οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έχουν χάσει τον έλεγχο, και όντες απελπισμένοι, πασχίζουν εναγωνίως να δώσουν γρήγορα ένα νόημα εκεί που δεν υπάρχει. Αρχίζουν να ψάχνουν για ανυπόστατες εξηγήσεις και προσκολλώνται γρήγορα σ’ εκείνη που σερβίρεται υπεραπλουστευμένα ―ακόμη και παράλογα― μη δυνάμενοι να αποδεχθούν ότι ίσως δεν υπάρχει καμμία άλλη, άμεσα διαθέσιμη εξήγηση.
Αυτό είναι το πόρισμα μιας μελέτης που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Science, η οποία ρίχνει νέο φως στην ψυχολογία της δεισιδαιμονίας, τους αστικούς μύθους και τις θεωρίες συνωμοσίας. Εκμεταλλευόμενες οι καθεστωτικές κυβερνήσεις την σύγχυση αυτή, που ταλανίζει τους ανθρώπους, την απώλεια ελέγχου τους και την αδυναμία τους να ανταπεξέλθουν σε μία αφόρητη καθημερινότητα, χαιρέκακα τους βομβαρδίζουν με ψευδή περιστατικά ή hoaxes, σκηνοθετημένα ως αληθοφανή, π.χ., η δήθεν με πτώση αεροσκαφών ‘κατάρριψη’ των δίδυμων πύργων στη Νέα Υόρκη και η δήθεν ‘σφαγή’ στο Sandy Hook.
Τελικά, οι ανακρίβειες, τα ψέματα και οι ανυπόστατες μαρτυρίες, είναι βέβαιον ότι οδηγούν με γεωμετρική πρόοδο στην εσωστρέφεια και τον μαρασμό. Οι άνθρωποι μπορούν να ευημερήσουν και να ευδαιμονήσουν μόνον σε ένα περιβάλλον ελευθερίας, όπου καλλιεργείται η αλήθεια.
Αυτό ακριβώς είναι το περιβάλλον που δημιουργεί η σφαιρική δομή λήψεως συλλογικών αποφάσεων των πολιτειών της κλασικής Ελλάδος, όπου όλοι οι πολίτες απαραιτήτως άρχουν και ταυτοχρόνως άρχονται από την συλλογικότητα επί της οποίας άρχουν.* Πέραν όμως των αρχών και τιμών που συλλογικά απολαμβάνουν, επίσης φέρουν την ευθύνη του προσωπικού τους, όπως και του συλλογικού ελέγχου ώστε, εν ελευθερία, οι στα κοινά συμμετέχοντες άνθρωποι να ευδαιμονούν συλλογικά, άρα και ατομικά.
* http://www.freepen.gr/2015/01/blog-post_255.html.