Από τη σχέση μεταξύ του "δέοντος γενέσθαι" και του "γιγνομένου", της μεταξύ ιδεατής και ιστορικής πραγματικότητας, προήλθε το κεντρικό πρόβλημα της Φιλοσοφίας της Ιστορίας, γνωστόν ως Πολιτική Φιλοσοφία. Παράδειγμα είναι η Αθηναική Πολιτεία, η οποία συγκέντρωνε τα χαρακτηριστικά της υγιούς Πολιτείας:
Ελευθερία, νομιμοφροσύνη και φιλία, τα οποία απετέλεσαν το "νευρικό σύστημα", εν τω συνόλω, της Πολιτικής Παιδείας και χάρις στα οποία αντιμετωπίσθηκαν αποτελεσματικά οι δύο πρώτες Περσικές κατά της Ελλάδας εκστρατείες...
Από τη στιγμή, όμως, που, βραδύτερα, η Πολιτεία έπαυσε να είναι συντεταγμένο πολίτευμα, με επακόλουθον τον εκφυλισμό της Δημοκρατίας, λόγω της απομάκρυνσης από τις ρίζες της Ιστορίας, οι πολιτικοί αδυνατούν να είναι, όπως πρέπει, οι ενδεδειγμένοι παιδαγωγοί του λαού. Και φτάσαμε προοδευτικά στον πολιτικό πιθηκισμό!..
Δεν έχουν "πολιτικήν επιστήμην και αρετήν". Είναι "δημερασταί", εραστές του δήμου, του λαού. Κολακεύουν τις αδυναμίες του και συμμορφώνονται αναλόγως με τις απαιτήσεις του.Κινούνται και δρουν υπό το κράτος του ρητορικού "οίστρου", χωρίς "νουν", χωρίς "λόγον" και "επιστήμην", με αντικειμενικό σκοπό τον ενθουσιασμό και την παραπλάνηση της μάζης δια των πρόσκαιρων εντυπώσεων.
Μόνον ο Σωκράτης απετέλεσε την επίγεια ενσάρκωση του αληθινού πολιτικού, ο οποίος είχε και την επιστήμη και την αρετή, προσόντα απαραίτητα του "παιδεύοντος διαλόγου", που κινεί και οδηγεί τους πολίτες προς την αυτογνωσία, την αυτοβελτίωση, την αυτοδιαμόρφωση και την αλληλοκατανόηση.
Κριτήριο, λοιπόν, του πολιτικού είναι η αρετή και η παιδεία. Αυτό είναι, κατ' επέκτασιν, και το κριτήριο της Πολιτείας. Κατακρίνεται το πολίτευμα της Σπάρτης και της Κρήτης, αν και επαινείται η ευνομία και ο αριστοκρατικός χαρακτήρας τους, επειδή στηρίζεται στο ένα μόριο της αρετής, την ανδρεία, Και παραβλέπονται τα άλλα τρία: σοφία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη.
Κατακρίνεται, επίσης, η Περσική Πολιτεία, επειδή εξαφάνισε το πνεύμα της φιλίας και της κοινότητας μεταξύ αρχόντων και αρχομένων, που υπήρχε επί Κύρου. Και τα μεν και το δε είναι απαράδεκτα πολιτεύματα.λόγω της α-παιδευσίας πολιτών και πολιτικής ηγεσίας. Ρίζα, δηλαδή, της κακής κατάστασης των πολιτικών πραγμάτων είναι η κακή παιδεία!..
Ολοι οι ποταμοί και τα ρυάκια της προσωκρατικής εποχής περί Φιλοσοφίας της Ιστορίας εκβάλλουν στον ωκεανό της Πλατωνικής φιλοσοφικοιστορικής σκέψης. Ο Πλάτων θεωρεί , ότι ο νοητός κόσμος είναι το κράτος των απολύτων αξιών, ενώ ο κόσμος του γίγνεσθαι και της Ιστορίας είναι το κράτος των σχετικών αξιών.
Η μεταξύ αυτών των δύο κόσμων σχέση αποτελεί το βασικό πρόβλημα της Φιλοσοφίας της Ιστορίας. Το υπεριστορικό επισκιάζει το ιστορικό. Το νοητό είναι αληθέστερο του αισθητού, που είναι η ιστορική πραγματικότητα. Οι μεγάλοι, που έργον τους είναι η δημιουργία ανώτερης ζωής και η προβολή νέων υψηλότερων ανθρώπινων ιδανικών, δεν σύρονται όπισθεν της Ιστορίας, ούτε "πιθηκίζουν", ούτε μιμούνται στα τυφλά ιστορικά πρόσωπα, αλλά από την αναστροφή με αυτά εμπνέονται. Και δημιουργούν Ιστορία, η οποία, κατά μέγα μέρος της, είναι η Ιστορία των θυσιών και των αγώνων...
Το γεγονός όμως ότι η Ιστορία ενδιαφέρεται και αναζητεί τις αιώνιες αρχές του ιστορικού γίγνεσθαι, τη νομοτέλεια στη μεταβολή του σταθερού "Είναι" στο ρευστό Γίγνεσθαι, μαρτυρεί ότι οι ρίζες της Φιλοσοφίας της Ιστορίας είναι βυθισμένες στη διαλεκτική του παρελθόντος, του μέλλοντος και του παρόντος. Οι δε καρποί της ωριμάζουν στη διασταύρωσή τους με την αιωνιότητα και πέφτουν ώριμοι στην πολιτική συνείδηση.
Υπό την έννοιαν αυτήν, η όλη περί Φιλοσοφίας της Ιστορίας αντίληψη των Ελλήνων απαντάται στο διαλεκτικό πλατωνικό "φίλτρο", όπου ιστορία δεν είναι μόνον η πολιτική ιστορία, αλλά σύμπασα η ιστορική ζωή, που περιέχει πνευματικές, θρησκευτικές, πολιτικές, κοινωνικές, αισθητικές και οικονομικές αξίες. Είναι δηλαδή η Ιστορία των Αξιών!..
Αυτό σημαίνει ότι η Φιλοσοφία της Ιστορίας είναι μια διαρκής παραλληλία και συνυφή της Φιλοσοφίας και Ιστορίας της οικονομικής, αισθητικής, επιστημονικής, ηθικής, πολιτικής και θρησκευτικής αξίας. Η ιδέα διαμορφώνει την πραγματικότητα στον φιλοσοφικό και παιδαγωγικό "μύθο", η δε ιστορική πραγματικότητα ανυψώνεται σε φιλοσοφική, ηθική και μεταφυσική αλήθεια. Η μεν πραγματοποιείται, η δε πνευματοποιείται....