Οπως η σάλπιγγα του Κωστή Παλαμά προτρέπει, έτσι και η λύρα του Οδυσσέα Ελύτη, προειδοποιεί καθαρά, όταν άδη:
" Την οργή των νεκρών να
φοβάστε και των βράχων τ'
αγάλματα...Τα θεμέλιά μου
στα βουνά και τα βουνά
σηκώνουν οι λαοί στον ώμο
τους και πάνω τους η μνήμη
καίει άκαυτη βάτος!.."
Ποιος όμως φοβάται τους "αγέννητους" και τους "νεκρούς" κριτές; Μήπως οι φαύλοι, έστω οι πονηροί και οι αρκετοί περιττοί "τσαρλατάνοι" της πολιτικής; Μήπως όλοι εμείς, οι προσδεμένοι στις συνήθειές μας ή στις προσδοκίες μας; Οι κρίσιμες ιστορικές ώρες που διατρέχουμε, η αρρυθμία της εξωτερικής ζωής που είναι ένας πιστός κατοπτρισμός της βαθύτερης αρρυθμίας του εσωτερικου μας κόσμου, άρα και της κοινωνίας, διεκδικούν πάντα την παρουσία του πνεύματος και της κριτικής σκέψης.
Διεκδικούν κατ' επέκταση τη λειτουργία της κριτικής, που αν ασκείται εποικοδομητικά μπορεί να αποτελέσει το ανάχωμα για την κατολίσθηση μιας κοινωνίας στον όλεθρο. Σε μια κατάσταση απέραντα δραματική, που έχει να κάνει όχι απλώς με την ιδέα της κοινωνικής καταστροφής ως απόρροια πολιτικής αβελτηρίας και αυθαιρεσίας ή κοινωνικής αδράνειας, αλλά με την ερημιά και τη φθορά της ψυχής...
Σήμερα υπάρχει στους πολίτες το δίλημμα της εκλογής, αν θα κάνουν ουρανό ή κόλαση τον κόσμο όπου ζούνε.Και ο πολιτισμός είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει τη μοίρα που θα διαλέξουμε. Χωρίς φοβίες και προκαταλήψεις, όταν βρισκόμαστε ενώπιον της κριτικής και πολύ περισσότερο της αλήθειας, της δικής μας αλήθειας.
Η εκλογή τούτη είναι σαν μια άφευκτη επιταγή!..
Αν προσεγγίσουμε με αυτή τη λογική την αξία της κριτικής, τότε θα διαπιστώσουμε ότι η κριτική είναι λειτουργία, μια ατομική ικανότητα και μια μορφή επικοινωνίας. Επιπλέον μπορούμε να πούμε ότι η κριτική έχει κοινωνικό χαρακτήρα, συντελείται δηλαδή μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο και αποτελεί επακολούθημα των ανθρωπίνων πράξεων.
Το αποτέλεσμα της κριτικής είναι το πιο σημαντικό, γιατί αν δεν υπάρχει αποτέλεσμα, η κριτική είναι ατελής. Και δεν είναι λίγες οι φορές που η κριτική δεν έχει αποτέλεσμα. Αυτό οφείλεται είτε στο ότι απλώς γίνεται για να γίνεται, είτε γιατί δεν είναι σοβαρή για να λαμβάνεται υπόψη από τον αποδέκτη της. Αλλες φορές πάλι προσκρούει στον εγωισμό ή την αδιαφορία αυτού ή αυτών που τη δέχονται, αλλά και γιατί δεν είναι τεκμηριωμένη.
Αν τώρα έρθουμε στο "υποκείμενο" της κριτικής, θα πρέπει να σταθούμε στους στόχους, στους σκοπούς που έχει ή μπορεί να έχει αυτός που ασκεί την κριτική, στις προθέσεις και τις επιδιώξεις του. Και αναφερόμενοι στις προυποθέσεις, για λόγους μεθοδολογικούς, θα πρέπει να τις χωρίσουμε σε αντικειμενικές και υποκειμενικές.
Καταλυτικό ρόλο παίζουν εδώ η κριτική σκέψη και η ωριμότητα της σκέψης, χωρίς να παραγνωρίζεται η γνώση και η εμπειρία του ασκούντος την κριτική. Αλλες προυποθέσεις που θεωρούνται σημαντικές είναι η ψυχραιμία, η αμεροληψία και η αντικειμενικότητα. Αντίθετα ο φανατισμός, η προκατάληψη, η εμπάθεια και ο φόβος είναι ανασταλτικοί παράγοντες.
Ομως, αν είναι απαραίτητο να ισχύει μια δεοντολογία στην όποιας μορφής κριτική, δεν είναι λίγες οι περιπτωσεις, που από μέσο κοινωνικής προσφοράς και ανόδου, μεταβάλλεται σε όργανο κακόβουλης και υποχθόνιας διαστρέβλωσης γεγονότων και καταστάσεων, σε όργανο υποβιβασμού και εξευτελισμού της προσωπικότητας των άλλων. Τούτο βέβαια δεν σημαίνει ότι η κριτική χαρίζεται ή αποσιωπεί ή παραβλέπει, εν ονόματι οποιωνδήποτε σκοπιμοτήτων, θεμιτών ή αθέμιτων.
Θετική μπορεί να θεωρηθεί η κριτική όταν σκοπεύει στην επανόρθωση, στην πολιτική και κοινωνική κάθαρση. Οταν επιτυγχάνει την εξυγίανση νοσηρών καταστάσεων ή αποκαθιστά την παραποιημένη αλήθεια, Αρμητική θεωρείται όταν συνειδητά επιδίδεται σε διαβολές, ακολουθώντας την επιλογή του "λέγε-λέγε, κάτι μένει", με αποτέλεσμα τη σπίλωση συνειδήσεων. Μια πρακτική που κατά κόρον εφαρμόζεται στην ελληνική πραγματικότητα..
Η κριτική είναι όχι μόνο δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση κάθε ανθρώπου, ιδιαίτερα του πνευματικού ανθρώπου και των δημοσιογράφων γενικότερα. Κι αυτό γιατί, αν πολλές φορές ο Τύπος ή οι πνευματικοί άνθρωποι δεν καταφέρνουν να λύσουν τα διάφορα προβλήματα, είναι λάθος να νομιζουμε ότι δεν επιτελούν έργο και μάλιστα σημαντικό, που δεν είναι άλλο από τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης...