Του Στέλιου Συρμόγλου
Η κοινωνική συνείδηση του παρόντος έχει καταστεί επικίνδυνα ασταθής και του μέλλοντος, και μάλιστα του προσεχούς, δραματική. Αυτό υποστηρίζουν σύγχρονοι φιλόσοφοι, οι οποίοι δεν μένουν στην επιφάνεια της επικαιροποιημένης πραγματικότητας.
Και η εκτίμησή τους συμπυκνώνεται στην άποψη ότι απειλούνται με ριζική καταστροφή "ουσιώδεις μορφές της ζωής", όπως είναι η φιλία, ο έρωτας, η δομή της οικογένειας, η κοινωνική συναναστροφή, ο πνευματικός δεσμός και αυτή η Πολιτεία. Οι άνθρωποι, εντούτοις, ούτε καν προαισθάνονται τον επερχόμενο με καλπασμό κίνδυνο.
Οι ολίγοι υποπτεύονται μια τραγική κατάληξη της ύπαρξής τους, ενώ οι πολλοί επαναπαύονται στην πολυθρόνα της οκνηρίας τους, της εφήμερης αναζήτησης και κάλυψης των επιθυμιών τους, της μισαλλοδοξίας ή του φανατισμού τους, με όποιο προσωπείο κι αν εμφανίζεται. Ετσι, οι απάνθρωποι μαζικοί σχηματισμοί ξεδιψούν στα "κανάλια" της δημαγωγίας.
Και υπό το προσωπείο της "προδευτικότητας", της κακώς εννοούμενης "προοδευτικότητας", των "μεταρρυθμίσεων", της "σωτηρίας" της κοινωνίας καταδυναστεύεται το πρόσωπο του ανθρώπου. Και το μίσος εναντίον του ανθρώπου-ατόμου παρουσιάζεται ως επαγγελία "κοινωνικής δικαιοσύνης" και "κοινωνικού μετασχηματισμού" ή "αλλαγής" πολιτικής πλεύσης.
Και το κακό είναι ότι μια κατάσταση απολιθωμένης απάθειας επικρατεί στην κοινωνία. Αθεράπευτη αναπηρία μεταφυσική. Φυγή προς τον κόσμο της φύσης και της βιομέριμνας, αλλά αποξένωση από τον κόσμο της ψυχής. Εποχή τάσης ισοπέδωσης των πάντων, λαών, πολιτισμών και ατόμων, πράγμα το οποίον ούτε η Ιστορία το γνωρίζει, ούτε η φύση,που στην έμβιο μορφή της είναι αυστηρώς ιεραρχημένη, το επικυρώνει.
Η μέριμνα ως ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, απαντάται στον ελληνικό μύθο, που διεσώθη από τον λατίνο μυθογράφο Υγίνον. Πρωταγωνίστρια στον μύθο αυτόν είναι η Μέριμνα. Αυτή έλαβε τον πηλόν από τη Γη, τον έφερε στο Δία, αφού του έδωσε το σχήμα και εκείνος έπνευσε και του έδωσε τη ζωή. Λόγω δε της φιλονικίας μεταξύ τους, για το ποιος θα του χαρίσει το όνομα, προσέφυγαν στον Κρόνο, ο οποίος εξέδωσε και την δίκαιη κρίση: κατά τον θάνατο ο Ζεύς να λάβει πίσω το πνεύμα, η Γη το σώμα, η δε Μέριμνα, που πρώτη έδωσε τη μορφή και το σχήμα να το εξουσιάζει σ' όλη τη ζωή...
Γι' αυτό κατά τον Χάιντεγγερ, αρχή και ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης αποτελεί η μέριμνα. Και εμφανίζεται ως βιομέριμνα, για την εξασφάλιση των του βίου, ως ανθρωπομέριμνα, για τις σχέσεις με τους συνανθρώπους, και ως μέριμνα για την άλλη ζωή, για την είσοδο στη "Βασιλεία του Ουρανών".
Τα δύο πρώτα στάδια συνιστούν το συναίσθημα του φόβου και της αγωνίας για το θάνατο, ενώ το τρίτο στάδιο το συναίσθημα της απολύτρωσης. Αυτή είναι η γνήσια μέριμνα, η κατάσταση της υπαρξιακής αγωνίας, που συνδέει το Ον με το μη όν, το πνεύμα με την ύλη, το σώμα με την ψυχή.
Η βιομέριμνα και η ανθρωπομέριμνα συνιστούν την ζωώδη κατάσταση του ανθρώπου, την άνευ ευθύνης ζωή. Μόνον, όταν καταληφθεί ο άνθρωπος από την υάρξιακή αγωνία, εξέρχεται της ζωώδους κατάστασης και τείνει προς τα άνω, "θρώσκειν-άνω", προς το Σύμπαν, προς τον Θεό του καθενός και όπως τον αντιλαμβάνεται ή εξ' εθισμού τον δέχεται.
Ετσι στην πραγματικότητα ο άνθρωπος υπάρχει εφόσον μεριμνά. Μεριμνώ άρα υπάρχω. Αλλά τι πρέπει να υπάρχει, για να λάβει υπόσταση η μέριμνα; Αυτό με το οποίο ταυτίζεται ο Κρόνος, ο χρόνος δηλαδή, η χρονικότητα. Και είναι τρία τα είδη της χρονικότητας:
- Ο χρόνος, που ζούμε στην καθημερινή ζωή και ο οποίος νοείται ως μια ατελεύτητη σειρά διαδοχικών στιγμών, που ουδεμίαν εσωτερική σύνδεση έχουν μεταξύ τους. Αυτός είναι ο χρόνος της βιομέριμνας και της ανθρωπομέριμνας.
- Ο χρόνος, που καθορίζουν οι Φυσικές Επιστήμες ως σταθερό σημείο αναφοράς στην κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Αυτός είναι μια παραλαγή της καθημερινής πραγματικότητας, γνωστός ως κοσμολογικός χρόνος.
- Ο χρόνος της υπαρξιακής, τέλος, αγωνίας ως παρελθόν-παρόν-μέλλον, με εσωτερική συνάφεια, ως μια ολκληρωμένη ενότητα. Αυτός είναι ο υπαρξιακός χρόνος. Και συμπίπτει με τον ιστορικό χρόνο.
Ετσι συνάγεται το συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι μια χρονική σύνθεση από βιώματα του παρελθόντος, που προβάλλονται στον ορίζοντα του μέλλοντος, συνειδητοποιούμενα διαδοχικά σ' ένα φευγαλέο και διαρκώς μετακινούμενο παρόν, στην προοπτική της αιωνιότητας. Αυτός είναι ο χρόνος ως οντολογική πηγή της ανθρώπινης ύπαρξης, γνωστός στον Πλάτωνα ως "ιδέα", στον Κάντιο ως "καθαυτό πράγμα", στον Σοπενχάουερ ως "παγκόσμια βούληση" και στον Χάιντεγγερ ως "υπαρξιακός χρόνος".
Τέτοια μέρα, τέτοια ροή γεγονότων που αποδομούν τη σκέψη και επιτείνουν την κοινωνική αγωνία, με τέτοιες αυθαίρετες και άναρχες σχέψεις του γράφοντος περί οντολογικής αγωνίας και Μέριμνας, σε "μετωπική σύγκρουση" με την πραγματικότητά μας. Είναι όμως τόσο "άσχετες" με αυτή την πραγματικότητά μας; Εξαρτάται από την προσέγγιση ανάγνωσης του καθενός, αν βέβαια με το "like" του δεν αρκεστεί στην εικονογράφηση του κειμένου...
Η κοινωνική συνείδηση του παρόντος έχει καταστεί επικίνδυνα ασταθής και του μέλλοντος, και μάλιστα του προσεχούς, δραματική. Αυτό υποστηρίζουν σύγχρονοι φιλόσοφοι, οι οποίοι δεν μένουν στην επιφάνεια της επικαιροποιημένης πραγματικότητας.
Και η εκτίμησή τους συμπυκνώνεται στην άποψη ότι απειλούνται με ριζική καταστροφή "ουσιώδεις μορφές της ζωής", όπως είναι η φιλία, ο έρωτας, η δομή της οικογένειας, η κοινωνική συναναστροφή, ο πνευματικός δεσμός και αυτή η Πολιτεία. Οι άνθρωποι, εντούτοις, ούτε καν προαισθάνονται τον επερχόμενο με καλπασμό κίνδυνο.
Οι ολίγοι υποπτεύονται μια τραγική κατάληξη της ύπαρξής τους, ενώ οι πολλοί επαναπαύονται στην πολυθρόνα της οκνηρίας τους, της εφήμερης αναζήτησης και κάλυψης των επιθυμιών τους, της μισαλλοδοξίας ή του φανατισμού τους, με όποιο προσωπείο κι αν εμφανίζεται. Ετσι, οι απάνθρωποι μαζικοί σχηματισμοί ξεδιψούν στα "κανάλια" της δημαγωγίας.
Και υπό το προσωπείο της "προδευτικότητας", της κακώς εννοούμενης "προοδευτικότητας", των "μεταρρυθμίσεων", της "σωτηρίας" της κοινωνίας καταδυναστεύεται το πρόσωπο του ανθρώπου. Και το μίσος εναντίον του ανθρώπου-ατόμου παρουσιάζεται ως επαγγελία "κοινωνικής δικαιοσύνης" και "κοινωνικού μετασχηματισμού" ή "αλλαγής" πολιτικής πλεύσης.
Και το κακό είναι ότι μια κατάσταση απολιθωμένης απάθειας επικρατεί στην κοινωνία. Αθεράπευτη αναπηρία μεταφυσική. Φυγή προς τον κόσμο της φύσης και της βιομέριμνας, αλλά αποξένωση από τον κόσμο της ψυχής. Εποχή τάσης ισοπέδωσης των πάντων, λαών, πολιτισμών και ατόμων, πράγμα το οποίον ούτε η Ιστορία το γνωρίζει, ούτε η φύση,που στην έμβιο μορφή της είναι αυστηρώς ιεραρχημένη, το επικυρώνει.
Η μέριμνα ως ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, απαντάται στον ελληνικό μύθο, που διεσώθη από τον λατίνο μυθογράφο Υγίνον. Πρωταγωνίστρια στον μύθο αυτόν είναι η Μέριμνα. Αυτή έλαβε τον πηλόν από τη Γη, τον έφερε στο Δία, αφού του έδωσε το σχήμα και εκείνος έπνευσε και του έδωσε τη ζωή. Λόγω δε της φιλονικίας μεταξύ τους, για το ποιος θα του χαρίσει το όνομα, προσέφυγαν στον Κρόνο, ο οποίος εξέδωσε και την δίκαιη κρίση: κατά τον θάνατο ο Ζεύς να λάβει πίσω το πνεύμα, η Γη το σώμα, η δε Μέριμνα, που πρώτη έδωσε τη μορφή και το σχήμα να το εξουσιάζει σ' όλη τη ζωή...
Γι' αυτό κατά τον Χάιντεγγερ, αρχή και ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης αποτελεί η μέριμνα. Και εμφανίζεται ως βιομέριμνα, για την εξασφάλιση των του βίου, ως ανθρωπομέριμνα, για τις σχέσεις με τους συνανθρώπους, και ως μέριμνα για την άλλη ζωή, για την είσοδο στη "Βασιλεία του Ουρανών".
Τα δύο πρώτα στάδια συνιστούν το συναίσθημα του φόβου και της αγωνίας για το θάνατο, ενώ το τρίτο στάδιο το συναίσθημα της απολύτρωσης. Αυτή είναι η γνήσια μέριμνα, η κατάσταση της υπαρξιακής αγωνίας, που συνδέει το Ον με το μη όν, το πνεύμα με την ύλη, το σώμα με την ψυχή.
Η βιομέριμνα και η ανθρωπομέριμνα συνιστούν την ζωώδη κατάσταση του ανθρώπου, την άνευ ευθύνης ζωή. Μόνον, όταν καταληφθεί ο άνθρωπος από την υάρξιακή αγωνία, εξέρχεται της ζωώδους κατάστασης και τείνει προς τα άνω, "θρώσκειν-άνω", προς το Σύμπαν, προς τον Θεό του καθενός και όπως τον αντιλαμβάνεται ή εξ' εθισμού τον δέχεται.
Ετσι στην πραγματικότητα ο άνθρωπος υπάρχει εφόσον μεριμνά. Μεριμνώ άρα υπάρχω. Αλλά τι πρέπει να υπάρχει, για να λάβει υπόσταση η μέριμνα; Αυτό με το οποίο ταυτίζεται ο Κρόνος, ο χρόνος δηλαδή, η χρονικότητα. Και είναι τρία τα είδη της χρονικότητας:
- Ο χρόνος, που ζούμε στην καθημερινή ζωή και ο οποίος νοείται ως μια ατελεύτητη σειρά διαδοχικών στιγμών, που ουδεμίαν εσωτερική σύνδεση έχουν μεταξύ τους. Αυτός είναι ο χρόνος της βιομέριμνας και της ανθρωπομέριμνας.
- Ο χρόνος, που καθορίζουν οι Φυσικές Επιστήμες ως σταθερό σημείο αναφοράς στην κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Αυτός είναι μια παραλαγή της καθημερινής πραγματικότητας, γνωστός ως κοσμολογικός χρόνος.
- Ο χρόνος της υπαρξιακής, τέλος, αγωνίας ως παρελθόν-παρόν-μέλλον, με εσωτερική συνάφεια, ως μια ολκληρωμένη ενότητα. Αυτός είναι ο υπαρξιακός χρόνος. Και συμπίπτει με τον ιστορικό χρόνο.
Ετσι συνάγεται το συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι μια χρονική σύνθεση από βιώματα του παρελθόντος, που προβάλλονται στον ορίζοντα του μέλλοντος, συνειδητοποιούμενα διαδοχικά σ' ένα φευγαλέο και διαρκώς μετακινούμενο παρόν, στην προοπτική της αιωνιότητας. Αυτός είναι ο χρόνος ως οντολογική πηγή της ανθρώπινης ύπαρξης, γνωστός στον Πλάτωνα ως "ιδέα", στον Κάντιο ως "καθαυτό πράγμα", στον Σοπενχάουερ ως "παγκόσμια βούληση" και στον Χάιντεγγερ ως "υπαρξιακός χρόνος".
Τέτοια μέρα, τέτοια ροή γεγονότων που αποδομούν τη σκέψη και επιτείνουν την κοινωνική αγωνία, με τέτοιες αυθαίρετες και άναρχες σχέψεις του γράφοντος περί οντολογικής αγωνίας και Μέριμνας, σε "μετωπική σύγκρουση" με την πραγματικότητά μας. Είναι όμως τόσο "άσχετες" με αυτή την πραγματικότητά μας; Εξαρτάται από την προσέγγιση ανάγνωσης του καθενός, αν βέβαια με το "like" του δεν αρκεστεί στην εικονογράφηση του κειμένου...