Το Ιόνιο Κράτος και η εξέγερση της Σκάλας Κεφαλλονιάς, Αύγουστος 1849

Της Δήμητρας Ρετσινά Φωτεινίδου
φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.

Το Ιόνιο Κράτος, που προήλθε από τη Συνθήκη των Παρισίων της 17ης Νοεμβρίου 1815, τελούσε τυπικά υπό την Προστασία(!) της Μ. Βρετανίας, κατ’ ουσίαν όμως υπό την επικυριαρχία της.

Πρώτος Άγγλος Αρμοστής των Επτανήσων ήταν ο Thomas Maitland, δημιουργός του ανελεύθερου συντάγματος του 1817, με το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί στα Ιόνια νησιά η προσωπική αρχή του αρμοστή. Ο Μαίτλαντ είχε πωλήσει την Πάργα στον Αλή Πασά το 1819 και αργότερα, κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, πήρε σκληρά μέτρα εναντίον όσων υποστήριξαν τους επαναστάτες. Διάδοχοι του Maitland στη θέση του αρμοστή ήταν οι: Adam, Nugent, Douglas, Mackenzie, Seaton. Ο J. Colborne βαρώνος του Seaton άλλαξε προς το ευνοϊκότερο τις κοινωνικές συνθήκες με τα φιλελεύθερα μέτρα που έλαβε. Τότε κυκλοφόρησαν οι πρώτες πολιτικές εφημερίδες: «Το Μέλλον» στη Ζάκυνθο, «Η Πατρίς» (στην οποία έγραφε και ο Αντρέας Κάλβος!) στην Κέρκυρα, «Ο Φιλελεύθερος», η «Αναγέννησις» και η «Ένωσις» στη Κεφαλλονιά. Επίσης ιδρύθηκαν πολιτικές λέσχες και τυπογραφεία και λειτούργησε η Ιόνιος Ακαδημία. Πατριωτική δράση ανέπτυξαν οι Λέσχες της Κεφαλλονιάς «Ομόνοια» στο Ληξούρι και «Κοραής» στο Αργοστόλι. Το 1848 η Λέσχη «Κοραής» άλλαξε την επωνυμία της σε «Δημοτικόν Κατάστημα».

Σταδιακά διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά κόμματα: οι «Προστασιανοί» ή «Καταχθόνιοι», όπως κοροϊδευτικά τους αποκαλούσε ο λαός! Πρόκειται για την καθεστηκυία τάξη που συνεργαζόταν με τους …προστάτες Άγγλους και φυσικά καταπίεζαν τον νησιωτικό πληθυσμό. Τα άλλα δύο κόμματα ήταν οι «Μεταρρυθμιστές», στο οποίο ανήκε ο επιφανής Κερκυραίος λόγιος Αντρέας Μουστοξύδης και οι «Ριζοσπάστες», οι οποίοι υποστήριζαν τη λαϊκή και εθνική πολιτική, την Ένωση με το ελληνικό κράτος. Λίκνο της ριζοσπαστικής ιδεολογίας υπήρξε η νήσος Κεφαλληνία. Στους ριζοσπάστες νομομαθείς, λογίους και επιφανείς πολιτικούς ανήκαν ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, ο Ιωσήφ Μομφεράττος, ο Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος, ο Άγγελος Σιγούρος Δεσύλλας, ο Στ. Πυλαρινός, ο Γεράσιμος Λιβαδάς, ο Φρ. Δομενεγίτης κ.ά.

Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος

Ιωσήφ Μομφεράττος

Όπως αναφέρει ο ιστορικός Νίκος Μοσχονάς, τα αντικαθεστωτικά αισθήματα του λαού υπό την επίδραση της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και αργότερα, των επαναστατικών κινημάτων του 1848 στην Ευρώπη, κορυφώθηκαν με τις εξεγέρσεις της Κεφαλλονιάς. Στις 15 Αυγούστου 1849 ξέσπασε στην Κεφαλλονιά εξέγερση με κέντρο την περιοχή της Σκάλας στο Ν.Α. τμήμα του νησιού (Στάση της Σκάλας). Ένοπλοι οργανωμένοι χωρικοί επιτέθηκαν εναντίον πλουσίων οικογενειών στη Σκάλα και στις γειτονικές περιοχές (Αράκλι, Βάλτες, Ελιό). Αρχικά στο Κίνημα είχε δοθεί εθνικός χαρακτήρας. Με την υποκίνηση των ευγενών πολλοί χωρικοί οργανώθηκαν και ορκίστηκαν να αγωνιστούν εναντίον των Άγγλων με σκοπό την Ένωσιν με την Ελλάδα. Είχε διαδοθεί μάλιστα πως και τα άλλα νησιά ήταν έτοιμα να εξεγερθούν. Όμως οι …επιφανείς πρόδωσαν τον λαό(!) Όπως μαρτυρεί σύγχρονη πηγή, οι ευγενείς υποκινητές εκμεταλλεύτηκαν τα εθνικά αισθήματα και τις διαθέσεις των απλών πολιτών, για να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα: «Επαναστάτησε τω 1849 η Σκάλα και ο Εληός και έγιναν σφαγαί και αι δύο δια συνεργείας των προυχόντων μας δια τα τέλη των, ο δε κοινός λαός τους ηκολούθει από πατριωτισμόν»! Η εξέγερση κράτησε πέντε μέρες. Στις 19 Αυγούστου αποβιβάστηκαν στο μικρό λιμάνι του Κατέλου κυβερνητικές δυνάμεις και οι στασιαστές διασκορπίστηκαν. Ο αρμοστής Ward πήγε ο ίδιος στην Κεφαλλονιά και εφάρμοσε σκληρά μέτρα για την καταστολή του κινήματος. Με την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου και τη σύσταση στρατοδικείων από Άγγλους αξιωματούχους άρχιζε η περίοδος της δεινής δοκιμασίας του πληθυσμού. Καταδικάστηκαν σε θάνατο 44 άτομα και από αυτά απαγχονίστηκαν 30. Ανάμεσα σε αυτούς που εκτελέστηκαν ήταν και οι αρχηγοί του Κινήματος: Θεόδωρος Βλάχος, παπά Γρηγόριος Νοδάρος και Μπομπότης. Το λαϊκό δίστιχο λέει: «Κρεμάσανε το Μπομποτή, κρεμάσανε το Βλάχο, σκοτώσανε τον Παπά – ληστή, που την ευχή του να ‘χω».

Η οργή και η τρομοκρατία των …Προστατών έπληττε αδιακρίτως ενόχους και αθώους, λαϊκούς και κληρικούς. Υπήρχαν περιπτώσεις που τα όργανα της Προστασίας σκότωσαν εν ψυχρώ ή συνέλαβαν και εκτέλεσαν χωρίς καμιά διαδικασία αθώους χωρικούς (χωριό Τρωιαννάτα, 22 Αυγούστου). Συνολικά περισσότερα από 400 άτομα μαστιγώθηκαν κατά τρόπο βάρβαρο, ενώ άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν. Οι απαγχονισμοί και οι σωματικές ποινές εκτελούνταν δημόσια, μπροστά στους συγγενείς και στους συγχωριανούς των θυμάτων, για παραδειγματισμό. Για τον ίδιο λόγο τα σώματα των απαγχονισμένων αφήνονταν πολλές μέρες να κρέμονται από την αγχόνη…

τα στελέχη του κόμματος των Ριζοσπαστών

 Το Κίνημα της Σκάλας στρεφόταν εναντίον του πολιτικού και κοινωνικού κατεστημένου που είχε επιβληθεί από τον ξένο παράγοντα. Όμως η επιβολή στρατιωτικού νόμου και σε περιοχές όπου δεν είχαν σημειωθεί ταραχές, καθώς και τα σκληρά μέτρα που εφαρμόστηκαν, προκάλεσαν τη φρίκη και την αγανάκτηση του πληθυσμού. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, ο οποίος ξαναγύρισε στην Κεφαλλονιά από την εξορία του στους Παξούς, εξέδωσε πάλι την εφημερίδα του « Ο Φιλελεύθερος» ασκώντας δριμεία κριτική στο καθεστώς, για να εξοριστεί ξανά, αυτή τη φορά στα Κύθηρα! Με ανάλογο πνεύμα ο Ιωσήφ Μομφεράττος στα άρθρα του που δημοσίευσε στο 20ο φύλλο της εφημερίδας του «Αναγέννησις» (29 Αυγούστου 1849) χαρακτήριζε την Υψηλή Αστυνομία «φρικώδες τέρας» και τον στρατιωτικό νόμο «καταστρεπτική μάστιγα» που «απαντάται στους κατατυραννυμένους λαούς και εις τας πλέον βάρβαρας εποχάς». Ο Μομφεράττος δεν δίστασε να δημοσιεύσει και το τραγικό τέλος της εκτελέσεως των τριών αθώων ανδρών στα Τρωιαννάτα, του προεστού Σπ. Θεοτοκάτου, του Σωτ. Βασιλάτου και του Σπ. Τσιμπουρλά (22 Αυγούστου 1849). Η δημοσίευση αυτή εξόργισε τον αρμοστή που διέταξε τον εκτοπισμό του Μομφεράττου στους Οθωνούς, βόρεια της Κέρκυρας.

Το 1850 η Θ’ Βουλή των Αντιπροσώπων του Ιονίου Κράτους, εξέδωσε Ψήφισμα για την Ένωση με την Ελλάδα! Η πρώτη ελεύθερη Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου διακήρυττε «ΟΤΙ Η ΟΜΟΘΥΜΟΣ, ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΤΡΕΠΤΟΣ ΘΕΛΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΚΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΙΣ ΑΥΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΛΟΙΠΟΝ ΕΘΝΟΣ ΤΟΥ, ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Τελικά η Ένωση με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το 1864. Τον Νοέμβριο του 1863 οι εκπρόσωποι των πέντε Μεγάλων Δυνάμεων, δηλαδή της Αυστρίας, της Γαλλίας, της Πρωσίας, της Ρωσίας και φυσικά της Αγγλίας, υπέγραψαν Συνθηκη στο Λονδίνο με την οποία γινόταν αποδεκτή η παραίτηση της Μ. Βρετανίας από την Προστασία του Ιονίου Κράτους και αναγνωριζόταν η Ένωσή του με το Ελληνικό Βασίλειο. Τον Μάρτιο του 1864 η Ελλάδα υπέγραψε Συνθήκη στο Λονδίνο που επικύρωνε την προηγούμενη. Οι εγγυήτριες δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία παραιτούνταν από το ποσό των 4,000 λιρών στερλινών(!) που ήταν υποχρεωμένο το ελληνικό δημόσιο να καταβάλλει σε αυτές κάθε χρόνο και το σύνολο των ποσών αυτών προσφερόταν προσωπικά στον βασιλιά των Ελλήνων, Γεώργιο Α’.