Στις 24 Αυγούστου, η εκκλησία της Ελλάδος τιμά την μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779) υπήρξε μεγάλη μορφή της Εκκλησίας και του Γένους των Ελλήνων, σε πολύ δύσκολους και σκοτεινούς καιρούς για την πατρίδα μας, όπου στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα όλα «τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», όπου ο Ελληνισμός έμενε ανυπεράσπιστος, δυστυχισμένος, αγράμματος και ρακένδυτος. Οι Τούρκοι δυνάστες, αυτόν τον Ελληνισμό τον απομυζούσαν, τον εξόντωναν και τον ανάγκαζαν να ξενιτευτεί, για να ξεφτίσουν στη μνήμη του τα ήθη, τα έθιμα, την Εθνική ταυτότητα, την Ορθόδοξη πίστη. Σ΄ αυτούς τους δύσκολους καιρούς, λοιπόν, χρειαζόταν η ηγετική φυσιογνωμία του Κοσμά. Ο Κοσμάς είχε ισχνό και μικροκαμωμένο κορμί, που μέσα του, όμως, φώλιαζε ψυχή η οποία ξεχείλιζε από πίστη προς το Θεό και αγάπη προς τη σκλαβωμένη πατρίδα. Έτσι, με αυτά τα «όπλα», άρχισε το δύσκολο αγώνα του περιοδεύοντας όλη την Ελλάδα σε μια προσπάθεια αναγέννησης της ελπίδας της λευτεριάς από τον Τούρκικο ζυγό και της αναθέρμανσης της πίστεως των Ελλήνων στον Ένα και Μοναδικό Τριαδικό Θεό. Αυτός ο Μέγας διδάσκαλος του Γένους των Ελλήνων κράτησε άσβεστη τη σπίθα της ελευθερίας στις ψυχές των Ελλήνων και τους φούντωσε τη μεγάλη πυρκαγιά του ξεσηκωμού του Γένους με τους πύρινους λόγους του.
Ο πατροκοσμάς, ακρογωνιαίο λίθο της αποτίναξης του Τούρκικου ζυγού, θεωρούσε την αμορφωσιά του λαού μας. Γι΄ αυτό, από το 1760 άρχισε ο τιτάνιος αγώνας του για τη σωτηρία του Έθνους, περιδιαβαίνοντας όλη την Ελλάδα και δίνοντας στους Έλληνες το φάρμακο της ίασής τους, δηλαδή την παιδεία. Από όπου περνούσε, ίδρυε σχολεία και όριζε διδασκάλους που θα δίδασκαν τα Ελληνόπουλα. Μεγάλο χρόνο από τον αγώνα του, αφιέρωσε στη βορειοδυτική Ελλάδα και προπάντων στη Βόρειο Ήπειρο. Είναι ένας από τους πολλούς λόγους που κυριολεκτικά σήμερα, λατρεύεται στην Ήπειρό μας.
Όμως, ο αγώνας του και η τεράστια αποδοχή των λόγων του από τους σκλαβωμένους Έλληνες δημιούργησε πολλούς εχθρούς που τον μισούσαν και ήθελαν το θάνατό του, με μεγαλύτερους εχθρούς του τους Εβραίους. Χαρακτηριστική η επιστολή που έστειλε προς τον αδελφό του Χρύσανθο, στις 2 Μαρτίου 1779 όπου αναφέρει: «Δέκα χιλιάδες χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσον. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατόν μου και ένας όχι». Έτσι στις 24 Αυγούστου 1779 ημέρα Σάββατο συλλαμβάνεται και εκτελείται δια απαγχονισμού.
Ο σπόρος όμως των λόγων του όλα αυτά τα χρόνια φώλιασε στις καρδιές των Ελλήνων και μετά από λίγα χρόνια η φλόγα του απελευθερωτικού αγώνα λαμπάδιασε και άστραψε το φως της ελευθερίας.
Η Εκκλησία έχει προσφέρει πολλά μέχρι σήμερα στους Εθνικούς αγώνες της πατρίδος μας και συνδέθηκε πολύ με τους αγώνες του λαού μας δίνοντας πολλές φορές την ίδια τη ζωή κληρικών της για την ελευθερία της Ελλάδος. Κληρικοί που θυσίασαν τη ζωή τους για την πίστη τους στο Θεό και το χρέος τους στην πατρίδα. Απτά παραδείγματα, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε΄, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαίας, ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), ο Αθανάσιος Διάκος, ο καλόγηρος Σαμουήλ, οι Μητροπολίτες Σμύρνης Άγιος Χρυσόστομος, Κυδωνίων Γρηγόριος, Μοσχονησίων Αμβρόσιος και πολλοί άλλοι.
Σήμερα η πατρίδα μας βρίσκεται εκ νέου υπό νέας μορφής κατοχή. Της κατοχής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και των διεθνών κερδοσκοπικών αγορών. Σ΄αυτές τις δύσκολες στιγμές για το Έθνος και την πατρίδα μας, ο λαός μας θα περίμενε από την Ιερά Σύνοδο της εκκλησίας της Ελλάδος να ορθώσει το ανάστημά της και να ξεσηκώσει τους Έλληνες από του βήματος των εκκλησιών κατά αυτής της καθεστηκυίας τάξεως των μικρόψυχων και μικρόμυαλων πολιτικών ταγών που καθημερινά ξεπουλούν την πατρίδα και τον λαό της. Να εκμεταλλευτεί την άνευ προσκλήσεως αθρόα προσέλευση του κόσμου στις εκκλησίες και να τους ξεσηκώσει γιατί η πατρίδα κινδυνεύει. Και αυτό γιατί δεν πρέπει η αγανάκτηση του λαού από την εξαθλίωση να μετατραπεί σε οργή και να ακολουθήσει η απελπισία. Διότι την απελπισία ακολουθούν ακραίες καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε αλληλοσπαραγμό του λαού μας.
Οι Ιεράρχες μας, όμως, δυστυχώς, κηρύττουν τις διδαχές του Πατροκοσμά του Αιτωλού αλλά επί της ουσίας προφανώς δεν πιστεύουν απολύτως τίποτε και εφησυχάζουν μέσα στην ευδαιμονία της κοσμικότητάς τους και των προνομίων τους.
Παρόλα αυτά, όλοι αυτοί πρέπει να γνωρίζουν πως ο Πατροκοσμάς περιόδευε όλη την Ελλάδα, ρακένδυτος, με μόνο περιουσιακό στοιχείο το ράσο του, το σκαμνάκι του όπου ανέβαινε για να τον βλέπουν και τον Σταυρό του Κυρίου που έστηνε όπου δίδασκε τον λόγο του Θεού και αναζωπύρωνε την ελπίδα της Ελευθερίας της πατρίδος.
Ας αναλογισθούν οι Ιεράρχες μας τις δύσκολες ώρες που περνά ο λαός μας και ας λάβουν λίγη από τη φλόγα του Πατροκοσμά και ας ξεσηκώσουν τον λαό μας κατά των σχεδίων της επερχόμενης παγκοσμιοποίησης και της νέας τάξεως πραγμάτων με την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας κυβέρνησης-δικτατορίας που θα οδηγήσει τον πλανήτη στο απόλυτο σκοτάδι. Ας αφουγκρασθούν και ας συνταχθούν με το πατριωτικό φρόνημα φωτεινών εξαιρέσεων της εκκλησίας μας όπως είναι ο Ιεράρχης Δρυϊνουπόλεως Πωγωνιανής και Κονίτσης Ανδρέας. Ας ηχήσει μέσα στην ψυχή τους το πατριωτικό εγερτήριο: «Ω παιδιά μου, ορφανά μου, σκορπισμένα εδώ και εκεί διωγμένα υβρισμένα απ΄τα Έθνη πανοκεί! Ξυπνήστε τέκνα κι ήλθεν η ώρα. Ξυπνήστε όλα τρέξατε τώρα κι ήλθεν ο Δείπνος ο Μυστικός!».
Όλος δε, ο Ελληνικός λαός θα πρέπει στις 24 Αυγούστου να τιμήσει δεόντως τον Μεγάλο Διδάσκαλο, Ισαπόστολο, Εθναπόστολο και Ιερομάρτυρα Κοσμά τον Αιτωλό. Όπως, ακριβώς τον τιμούν στην ακριτική Κόνιτσα από τις ημέρες που ζούσε ένας άλλος μεγάλος Ιεράρχης της εκκλησίας της Ελλάδος, αγωνιστής του βορειοηπειρωτικού απελευθερωτικού αγώνα και προκάτοχος του σημερινού Μητροπολίτου Ανδρέα, ο μακαριστός Σεβαστιανός.
Στην Κόνιτσα, στις 23 και 24 Αυγούστου, κάθε χρόνο, τιμάται δεόντως η μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, πολιούχου της ακριτικής και ηρωικής πόλεως της Ηπείρου. Το βράδυ της 23ης Αυγούστου, παραμονή της εορτής, στον ιερό Ναό του Αγίου Κοσμά, τελείται Μέγας Αρχιερατικός Εσπερινός, όπου χοροστατεί ένας Μητροπολίτης από τους προσκεκλημένους Μητροπολίτες. Οι υπόλοιποι συλλειτουργούν μαζί με τον Σεβασμιότατο Δεσπότη Δρυϊνουπόλεως Πωγωνιανής και Κονίτσης κ. Ανδρέα. Μετά την τέλεση της θείας λειτουργίας πραγματοποιείται λιτάνευση της Εικόνας και του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στην πόλη της Κόνιτσας, την οποία ακολουθεί ευλαβικά πλήθος πιστών. Με το πέρας, ο οικοδεσπότης Μητροπολίτης κ. Ανδρέας, πάντα εκφωνεί πύρινο λόγο προς το χριστεπώνυμο πλήρωμα και αναφέρεται κυρίως στα Εθνικά θέματα. Και την επομένη το πρωί, 24η Αυγούστου, τελείται Όρθρος και Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στην μνήμη του Αγίου. Με το πέρας της Θείας Λειτουργίας άπαντες μεταβαίνουν στην Ιερά Μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου, δεκαεπτά χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την πόλη της Κόνιτσας και εγγύς της συνοριακής γραμμής με την Βόρειο Ήπειρο, όπου τελείται τρισάγιο στον τάφο του Μακαριστού Μητροπολίτου Κονίτσης Σεβαστιανού.