Βασίλης Γιαννακόπουλος*
γεωστρατηγικός αναλυτής
Καθώς ο συριακός εμφύλιος οδεύει από το κακό στο χειρότερο, έχοντας προκαλέσει περισσότερους από 250.000 νεκρούς, επιδείνωση της συγκρουσιακής κατάστασης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, αλλά και εκατομμύρια προσφύγων που κατευθύνονται στις γειτονικές χώρες και τη γηραιά ήπειρο, η Μόσχα έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα της στρατιωτικής και πολιτικής κατάστασης.
Ανάπτυξη ρωσικών δυνάμεων
Το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου, τα διεθνή ΜΜΕ δημοσίευσαν πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες η Ρωσία μετέφερε στρατιωτικό υλικό και στρατιωτικούς συμβούλους στη Συρία, για περαιτέρω ενίσχυση του Assad. Από την πλευρά της, η Μόσχα έκανε λόγο για αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ωστόσο, η ανάλυση δορυφορικών εικόνων έδειξε ότι η συγκέντρωση των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Συρία ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2015 και επιταχύνθηκε σημαντικά στα τέλη Αυγούστου και τις αρχές του Σεπτεμβρίου.
Στα τέλη Αυγούστου, το ρωσικό αποβατικό Nikolay Fichenkov μετέφερε Τεθωρακισμένα Οχήματα Μεταφοράς Προσωπικού (ΤΟΜΠ) BTR-82A στην επαρχία της Λαττάκειας. Λίγες ημέρες αργότερα, η συριακή φιλοκυβερνητική εφημερίδα Al-Watan αποκάλυψε ότι η Ρωσία ξεκίνησε αφενός την παροχή δορυφορικών εικόνων προς τις δυνάμεις του Assad, αφετέρου τη δημιουργία μιας νέας στρατιωτικής βάσης στην Jableh, νότια της Λαττάκειας. Στη συνέχεια, σύμφωνα με πληροφορίες των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών, ακολούθησε έντονη δραστηριότητα στο διεθνές αεροδρόμιο Bassel al-Assad νοτιοανατολικά της Λαττάκειας, όπου ρωσικά μεταφορικά αεροσκάφη μετέφεραν προκατασκευασμένα οικήματα για στρατιωτικό προσωπικό περίπου 1.000 ανδρών, καθώς και έναν κινητό πύργο εναέριας κυκλοφορίας.
Μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου, είχαν αφιχθεί περίπου 200 Ρώσοι στρατιώτες της 810ης και της 336ης ρωσικής ταξιαρχίας πεζοναυτών, τουλάχιστον έξι προηγμένα άρματα μάχης Τ-90, 15 πυροβόλα howitzers, 35 ΤΟΜΠ, δύο ελικόπτερα Mi-24 (Hind) και δύο Mi-17 (Hip), αρκετά φορτηγά, καθώς και προκατασκευασμένες κατοικίες για τουλάχιστον επιπλέον 500 στρατιώτες. Εντωμεταξύ, συνεχίσθηκε η μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού προς το αεροδρόμιο Bassel al-Assad με ρωσικά μεταφορικά αεροσκάφη IL-76 και AN-124 (κατά μέσο όρο δύο αφίξεις ημερησίως), ενώ ρωσικά πολεμικά πλοία του στόλου της Μαύρης Θάλασσας διεξήγαγαν προγραμματισμένες ασκήσεις ανοικτά των συριακών ακτών, οι οποίες αναμένεται να διαρκέσουν μέχρι τις 7 Οκτωβρίου. Η ρωσική δραστηριότητα δεν περιορίσθηκε μόνο στην επαρχία της Λαττάκειας. Ρωσικές δυνάμεις ξεκίνησαν επίσης την επέκταση του αγροτικού αεροδρομίου Hamidiyah, στο νότιο τμήμα της επαρχίας Ταρτούς, ενώ Ρώσοι στρατιωτικοί σύμβουλοι αναπτύχθηκαν στις πόλεις Homs και Slinfah.
Σχεδόν ταυτόχρονα με τη στρατιωτική υποστήριξη της Μόσχας, η Τεχεράνη έστειλε στη Συρία περίπου 1.000 πεζοναύτες και στρατιώτες των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης (Iranian Revolutionary Guards Corps - IRGC), οι οποίοι ενώθηκαν με τους Ρώσους πεζοναύτες στην Jablah. Ήδη, στα συρο-λιβανικά σύνορα και σε βάθος αρκετών χιλιομέτρων εντός του συριακού εδάφους, είχε αναπτυχθεί και σημαντική δύναμη της στρατιωτικής πτέρυγας της Hezbollah. Συνεπώς, η περιοχή της Λαττάκειας είχε μετατραπεί σε έναν ισχυρό στρατιωτικό θύλακα, ικανό να φιλοξενήσει τον Assad και άλλους Σύριους αξιωματούχους, αν αναγκαζόταν να εγκαταλείψουν τη Δαμασκό.
Η ανάπτυξη του ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού και προσωπικού στη Συρία καταδεικνύει ότι η Μόσχα προτίθεται όχι μόνο να υπερασπιστεί τις στρατιωτικές βάσεις της στη Λαττάκεια και στην Ταρτούς, αλλά και να διεξάγει επιθετικές-εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ανατολικότερα. Μάλιστα, η ταυτόχρονη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων ανάπτυξης αερομεταφερόμενων δυνάμεων στο εσωτερικό της Ρωσίας καταδεικνύει την πρόθεση της Μόσχας για αποστολή επιπρόσθετων δυνάμεων στο εσωτερικό της Συρίας.
Πέραν αυτών, ο Putin εξετάζει την αποστολή και ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων κατά μήκος των νότιων συνόρων του Τατζικιστάν, καθώς η συνδεδεμένη με το Ισλαμικό Κράτος τζιχαντιστική οργάνωση «Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν» (Islamic Movement of Uzbekistan - IMU) δραστηριοποιείται στη γειτονική επαρχία Kunduz του Αφγανιστάν. Επιπρόσθετα, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε πρόσφατα την ανάπτυξη δύναμης Ρώσων αλεξιπτωτιστών στην Αίγυπτο, προκειμένου να συμμετάσχουν σε κοινή ρωσο-αιγυπτιακή αντιτρομοκρατική άσκηση.
Επιδιώξεις της Μόσχας
Είναι προφανές ότι ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin αναζητεί τρόπους προκειμένου να στηρίξει το καθεστώς Assad, να αποτρέψει τη δημιουργία ζώνης ασφαλείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία στα συρο-τουρκικά σύνορα, αλλά και να δημιουργήσει ένα νέο στρατιωτικό αντι-τζιχαντιστικό συνασπισμό υπό ρωσική διοίκηση. Ένα συνασπισμό δυνάμεων, ο οποίος σε πρώτη φάση θα περιλαμβάνει τη Ρωσία, το Ιράν, τη Hezbollah και το συριακό καθεστώς. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η Μόσχα είχε αρνηθεί να ενταχθεί στον υπό αμερικανική διοίκηση διεθνή στρατιωτικό αντι-τζιχαντιστικό συνασπισμό, υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε να είχε ζητηθεί η έγκριση της συριακής κυβέρνησης και του ΟΗΕ, πριν την έναρξη της διεξαγωγής της επιχείρησης που έλαβε την ονομασία «Εγγενής Αποφασιστικότητα» (Operation Inherent Resolve - OIR).
Οι στόχοι της ρωσικής εμπλοκής στη Συρία είναι πολλαπλοί:
Πρώτον, παρέχει σημαντική υποστήριξη στο εξασθενημένο συριακό καθεστώς, που συνιστά το μοναδικό σύμμαχο της Ρωσίας στον αραβικό κόσμο.
Δεύτερον, εξασφαλίζει τη διατήρηση της μοναδικής ρωσικής ναυτικής βάσης στην Ανατολική Μεσόγειο, τον λιμένα της Ταρτούς.
Τρίτον, με τη συμμετοχή των ρωσικών δυνάμεων στις αντι-τζιχαντιστικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, επιχειρεί να αποτρέψει την επιστροφή στη Ρωσία των περίπου 2.000 ρωσόφωνων τζιχαντιστών, οι οποίοι αγωνίζονται κατά του Assad. Στο σημείο αυτό, να επισημάνουμε ότι, στις 23 Ιουνίου 2015, το λεγόμενο «Βιλαέτι του Ισλαμικού Κράτους στον Καύκασο» ανέλαβε την ευθύνη για την πρώτη επίθεσή του κατά ρωσικής στρατιωτικής βάσης, στο Magharamakint του νότιου Νταγκεστάν, προκαλώντας το θάνατο και τον τραυματισμό ενός αριθμού Ρώσων στρατιωτών.
Τέταρτον, να αποκομίσει οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση των πιθανών σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, κατά μήκος των ακτών της Συρίας.
Ως γνωστόν, οι συριακές δυνάμεις απώλεσαν τον έλεγχο σημαντικών εδαφών στην επαρχία Hama και ανατολικά της Λαττάκειας, όπου ζει η πλειοψηφία των αλεβιτών. Το Μάρτιο του 2015, η τζιχαντιστική οργάνωση Jabhat al-Nusra (JN), θυγατρική της Αλ-Κάιντα, κατέλαβε τη βορειοδυτική επαρχία Idlib και εκδίωξε σχεδόν το σύνολο του συριακού στρατού. Αυτές οι προωθήσεις των αντικαθεστωτικών δυνάμεων στη βορειοδυτική Συρία τους δίνουν το πλεονέκτημα να σχεδιάσουν και να διεξάγουν καίριες επιθετικές ενέργειες στην καρδιά του αλαουιτικού πληθυσμού. Ήδη, έχουν αναγκάσει το καθεστώς Assad να περιορισθεί περίπου στο 30% των κατοικήσιμων εδαφών της Συρίας.
Η εμπλοκή της Ρωσίας είναι πιθανόν να υποστηρίξει και να προστατεύσει το καθεστώς Assad από μια ταχεία κατάρρευση, αλλά είναι επίσης πιθανόν να προκαλέσει περαιτέρω επιδείνωση της συγκρουσιακής κατάστασης στο εσωτερικό της Συρίας, αλλά και περιφερειακά. Ίσως ακόμη, σε δεύτερο χρόνο, να προκαλέσει την ενοποίηση των σουνιτικών δυνάμεων (al-Nusrah, Ισλαμικό Κράτος και μετριοπαθείς δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης). Σε κάθε περίπτωση, είναι σίγουρο ότι δημιουργούνται νέα δεδομένα, τα οποία αναμένεται να αλλάξουν την πορεία του συριακού εμφύλιου, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο, καθώς η ανάπτυξη ρωσικών δυνάμεων στη Συρία λειτουργεί ως μοχλός πίεσης για την έναρξη νέων διαπραγματεύσεων και την εξεύρεση πολιτικής λύσης.
Η αντίδραση της Δύσης
Σε μια προσπάθεια εκμετάλλευσης της μαζικής προσφυγικής ροής προς την Ευρώπη, ο Ρώσος πρόεδρος επιδίωξε να αλλάξει τα δεδομένα του συριακού εμφύλιου και πρότεινε τη συγκρότηση διεθνούς συνασπισμού, για την αντιμετώπιση του σουνιτικού εξτρεμισμού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ευελπιστούσε πως τη δεδομένη χρονική στιγμή, κατά την οποία η Ευρώπη αδυνατούσε να διαχειρισθεί τα πολυάριθμα προσφυγικά ρεύματα που από τη Συρία, μέσω της Τουρκίας και της Ελλάδας κατευθύνονταν στην Ευρώπη, θα κατάφερνε να πείσει τη διεθνή κοινότητα, και κυρίως τους Ευρωπαίους, ότι η συνεργασία τους με τη Ρωσία και το συριακό καθεστώς ήταν επιβεβλημένη, προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο σουνιτικός εξτρεμισμός του Ισλαμικού Κράτους και της Αλ-Κάιντα. Πέραν αυτών, ο Ρώσος πρόεδρος υποστήριξε ότι «ο Bashar al-Assad είναι έτοιμος να προκηρύξει πρόωρες βουλευτικές εκλογές και να μοιραστεί την εξουσία με την υγιή αντιπολίτευση».
Όπως αναμενόταν, τουλάχιστον αρχικά, η αντίδραση του Λευκού Οίκου ήταν αρνητική στα ρωσικά σχέδια, καθότι η αμερικανική υψηλή στρατηγική για τη Συρία, μεταξύ άλλων, προβλέπει την απομάκρυνση Assad από την εξουσία και τη συνεργασία με τις συριακές μετριοπαθείς σουνιτικές δυνάμεις. Όμως, η συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη λειτούργησε θετικά για τα σχέδια της Μόσχας, καθώς μερικοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έκριναν ότι η ρωσική πρόταση για τη Συρία θα μπορούσε τουλάχιστον να συζητηθεί. Όπως για παράδειγμα ο Αυστριακός υπουργός Εξωτερικών Sebastian Kurz, ο οποίος δήλωσε ότι «η Δύση πρέπει να συμπεριλάβει το Σύρο πρόεδρο Bashar al-Assad στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους». Ουσιαστικά, ο Sebastian Kurz, όπως αργότερα και η Angela Merkel, δεν δήλωσε τίποτε περισσότερο από αυτά που ανεπίσημα συζητούσαν μεταξύ τους οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, εδώ και μήνες.
Οι ανησυχίες των Αμερικανών κορυφώθηκαν, καθώς στις 18 Σεπτεμβρίου, για πρώτη φορά η Ρωσία ανέπτυξε στη Συρία τέσσερα μαχητικά αεροσκάφη Su-30SM Flankers, τα οποία μάλιστα έχουν τη δυνατότητα να φέρουν βλήματα αέρος-αέρος. Δηλαδή, διαθέτουν δυνατότητες κατά αεροπορικών απειλών, όπως για παράδειγμα τα μαχητικά αεροσκάφη των χωρών που ανήκουν στον υπό αμερικανική διοίκηση αντι-τζιχαντιστικό στρατιωτικό συνασπισμό.
Η ρωσική παρουσία στη Μέση Ανατολή δεν θα έπρεπε να εκληφθεί ως άμεση απειλή για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Μέχρι στιγμής, η στάση της Μόσχας χαρακτηρίζεται περισσότερο ως αμυντική, παρά ως επιθετική. Οι ρωσικές αρχές σπάνια προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη Μέση Ανατολή κατά της Δύσης. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, το Κρεμλίνο αφενός διαθέτει περιορισμένη ικανότητα να ενεργεί στον αραβικό κόσμο, αφετέρου επικεντρώνεται στη διατήρηση των δεσμών του με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και στη διασφάλιση των οικονομικών του συμφερόντων. Ωστόσο, στην παρούσα φάση, η Ευρώπη βρίσκεται προ ενός διλήμματος. Αν συνεργασθεί με τη Ρωσία και το συριακό καθεστώς κατά του Ισλαμικού Κράτους και των υπόλοιπων τζιχαντιστών, τότε η προσφυγική κρίση ίσως αντιμετωπισθεί ως ένα βαθμό. Προηγουμένως όμως, θα πρέπει με κάποιο τρόπο να συναινέσει και η Ουάσιγκτον. Πολύ πιθανόν, οι κύριοι δρώντες στη συριακή κρίση να αποκαλύψουν μέρος των προθέσεών τους κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
geostrategy.gr