φιλολόγου – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Η εποποιία του 1940 στην Πίνδο, στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία είναι το τέλειο πρότυπο καλοκαγαθίας, δηλαδή αρετής και τόλμης, όπως ήταν το αρχαίο πρότυπο της γενναιότητας και του φιλότιμου και όπως το τραγούδησε ο Αντρέας Κάλβος στο «Εις Σάμον» (συλλογή «Λυρικά»). Εδώ δεν έχουμε μόνο μεμονωμένους ήρωες αλλά έναν ολόκληρο λαό, το απαύγασμα της ψυχικής και πνευματικής νιότης, τους καθαρούς, τους μάγκες, που έγραψαν στα παλιά τους παπούτσια τις εντολές και τις αλαζονείες του Μουσολίνι και των στρατηγών του και πολέμησαν ως ήρεμη δύναμη απέναντι στη βία. Το έπος του 1940 γράφηκε στην Ιστορία με τα κόκκινα γράμματα του αίματος και της νίκης και αποτελεί αξεπέραστο σύμβολο ομοψυχίας, στρατηγικής – επιτελικής ικανότητας και απάντησης στην ιταμή πρόκληση μιας άδικης και υβριστικής …υπερδύναμης. Η αλαζονεία και η δραματική μόνωση, καθώς δεν υπήρχε έμπρακτη υποστήριξη από τους Άγγλους, δημιούργησαν στην ελληνική ψυχή την περισυλλογή και τον βαθύ στοχασμό που είναι το ψυχολογικό υπόβαθρο της νίκης.
Στις 11 Νοεμβρίου, δεκαπέντε ημέρες από την εισβολή, η ελληνική επιστράτευση είχε συμπληρωθεί ξεσηκώνοντας όλες τις τάξεις, όλες τις ιδεολογίες, όλες τις γενιές. Ο κάθε έφεδρος ένιωθε το άτομό του να μεγαλώνει και να γίνεται ο εντολοδόχος της φυλής. Αυτό τον γέμιζε συγκίνηση, ευθύνη και υπερηφάνεια. Και από παντού της ελληνικής γης, με όλα τα μέσα, παλαιά και σύγχρονα, και με τα πόδια, θεωρίες ατελείωτες πορεύονταν ανεβαίνοντας προς το μέτωπο, να κόψουν τη διάβαση στον εισβολέα. Μέσα στα πρώτα μερόνυχτα του πολέμου αποκρούεται με πάθος και χωρίς φόβο η ιταλική εισβολή. Η μεραρχία των αλπινιστών Τζούλια εγκλωβισμένη στον Σμόλικα χάνει τις μάχες τη μια πίσω από την άλλη. Ο διοικητής της στρατηγός Τζιρότι έγραφε στην έκθεσή του: «Αι εχθρικαί δυνάμεις επετίθεντο κατά της μεραρχίας από όλας τας κατευθύνσεις». Στις 6 Νοεμβρίου η μάχη της Πίνδου έχει πια κριθεί. Η διοίκηση της Τζούλιας, χωρίς βοήθεια και εφόδια, αποφασίζει να παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια προς το Μέτσοβο, να απαγκιστρώσει τα τμήματά της και να πάρει το δρόμο της ήττας: την κοιλάδα του Αώου. Το σύστημα του κεραυνοβόλου πολέμου, το περίφημο Blietz Krieg, βρήκε τον …δάσκαλό του στις κακοτοπιές της Πινδου.
Επίσημα η γενική ελληνική επίθεση ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου του 1940 σε όλο το πλάτος του μετώπου, από το Ιόνιο ως τη Μεγάλη Πρέσπα. Τα στρατεύματα της Ηπείρου, της Πίνδου, της Δυτικής Μακεδονίας ξεκινούσαν να απωθήσουν τον εχθρό από τα σύνορα και να τον ρίξουν πίσω στο εσωτερικό της Αλβανίας που είχε συμμαχήσει με τον Άξονα. Εκεί που βρίσκονται αιώνες τώρα ελληνικοί πληθυσμοί που κρατούν γερά και γλώσσα και μνήμη. Το ελληνικό Γενικό Στρατηγείο ήθελε να δημιουργήσει επιθετική δραστηριότητα στην απάνω κοιλάδα του Δεβόλη, αυτή που απλώνεται ανάμεσα στα σύνορα και τις βορειοανατολικές πλαγιές της Μοράβας. Η εξόρμηση προς την Κορυτσά ήταν σίγουρη. Η ελληνική αυτή πολιτεία είναι σπουδαίος συγκοινωνιακός κόμβος. Είχε ήδη απελευθερωθεί δύο φορές, μια με τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912 – 1913, δεύτερη με τον Πρωτόκολλο Αυτονομίας της Κέρκυρας (17 Μαϊου 1914). Τρίτη φορά στις 22 Νοεμβρίου 1940! Οι Έλληνες μπαίνουν απελευθερωτές στην Κορυτσά, η κυανόλευκη κυματίζει στο δημαρχείο και ο πληθυσμός με αλαλαγμούς χαράς και δάκρυα συγκίνησης υποδέχεται τον ελληνικό στρατό.
Ο Άγγελος Τερζάκης στο έργο του «Ελληνική Εποποιία 1940-1941» περιγράφει τη σκηνή της απελευθέρωσης της Κορυτσάς και τον αντίκτυπό της στον ελληνικό και ξένο Τύπο. «Χαράματα της 22ας Νοεμβρίου διαπιστώνεται πως ο εχθρός διέκοψε την επαφή του με τις ελληνικές δυνάμεις. Τότε αυτές προχωρούν όλες μαζί. Παίρνεται χωρίς αντίσταση το Τσαγκόνι, ένα σύνταγμα ανεβαίνει το μεσημέρι στην κορυφή του Ιβάν. Άλλα τμήματα πιάνουν τις βορειοδυτικές παρυφές της Μοράβας. Τέλος το Απόσπασμα Μπεγέτη, που είχε διακριθεί σε όλο το διάστημα των επιθετικών ενεργειών, παίρνει το Μπόργια. Στις 17.45 ένα τάγμα κι ένας λόχος μπαίνουν στην Κορυτσά. Η πολιτεία υποδέχεται τους ελευθερωτές της μέσα σε παραλήρημα, πνιγμένη στις σημαίες. Η αναγγελία του συνταγματάρχη Μπεγέτη έγινε στη Διοίκηση πεζικού της ΙΧ Μεραρχίας με ένα λακωνικό κείμενο: “Αναφέρω ώραν 17.45 σήμερον το υπ’ εμέ απόσπασμα εισελθόν Κορυτσάν, απηλευθέρωσε ταύτην”. Ήταν η πρώτη πέρα από τα σύνορα μεγάλη πόλη, η μεγαλύτερη της Βόρειας Ηπείρου, που κυρίευε ο ελληνικός στρατός. Μετά από 25 μέρες η ελληνική προέλαση ξεπερνούσε σε βάθος τα 25 χιλιόμετρα».
Άλλες, σύγχρονες με τα γεγονότα μαρτυρίες, όπως του Π. Παλαιολόγου, απεσταλμένου της εφημερίδας «Ελεύθερο Βήμα», λένε τα εξής: «Μέτωπον Ηπείρου, 22 Νοεμβρίου. Η Ήπειρος ολόκληρος εις μιαν ψυχήν πανηγυρίζει ενθουσιωδώς την κατάληψιν της Κορυτσάς. Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, εθναπόστολος, περιερχόμενος το μέτωπον, με ησπάσθη ψιθυρίζων: «Ωμίλησε ο Θεός. Ούτοι εν άρμασιν, ούτοι εν ίπποις, ημείς εν ονόματι Θεού». Οι στρατιώται αγκαλιάζουν αλλήλους. …Χρειάζεται νέος Όμηρος για την περιγραφήν της σημερινής εποιποιίας. Ζώμεν εις μιαν ατμοσφαιραν μέθης και παραληρήματος».
Από το ματωμένο Ημερολόγιο του Αχιλλέα Γκούμα διαβάζουμε: «Με επικεφαλής τον πάντοτε δρώντα εν τω αγώνι ταγματάρχην μας Παλαιοδημόπουλον εξεκινήσαμεν από ύψος Μοράβα 1.800 μέτρα με αντικεμενικό σκοπόν την είσοδον εις την Κορυτσάν. Οι ορισθέντες πολίται δια την υποδοχήν μόλις μας αντίκρυσαν ήρχισαν να μας διανέμουν δώρα. Τουτέστιν τσιγάρα, γλυκά, φρούτα και τόσα άλλα. Μετά προχωρούμε δια το κέντρο της. Από τη μια άκρη της πόλεως έως την άλλην είχαν παραταχθεί αι χιλιάδες των κατοίκων της δια να μας υποδεχθούν…. Εγώ τους έλεγα Έλληνες είστε; Και εκείνοι με έλεγον Ναι ναι, Έλληνες». Ο Αχιλλέας Γκούμας ήταν ένας από τους 8.000 φονευθέντες του ελληνοϊταλικού πολέμου. Σκοτώθηκε στο ύψωμα της Γριάς (2.120μ.) από βόμβα ιταλικού αεροπλάνου.
Ο Τερζάκης αναφέρει και την απήχηση της νίκης των Ελλήνων στην Αμερική. Οι Times της Νέας Υόρκης παρατηρούσαν ότι η Κορυτσά θα αποτελούσε την αποφασιστική καμπή του πολέμου. Η βρετανική εφημερίδα Daily Mail έγραφε: «Εις την Κορυτσά ευρίσκετο το γενικό στρατηγείο των Ιταλών. Ο κόσμος ολόκληρος οφείλει συγχαρητήρια εις την Ελλάδα. Αξίζει να δοθεί στον λαό αυτόν πάσα βοήθεια. Το γόητρον της Ιταλίας ουδέποτε έχει καταπέσει τόσο από της καταλήψεως της εξουσίας υπό του Μουσολίνι».
Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος είναι από τα κεφάλαια της Ιστορίας τα πιο πυκνά σε νόημα…
(Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ 18/11/2015)