φιλολόγου - Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Κανείς δεν είναι τόσο ισχυρός ώστε να μένει πάντοτε κυρίαρχος αν δεν μεταλλάξει τη δύναμή του σε Δίκαιο και την υποταγή σε Καθήκον. Η ισχύς δεν δημιουργεί δίκαιο και δεν είμαστε υποχρεωμένοι να υπακούμε παρεκτός στις νόμιμες δυνάμεις μόνο. Ο Jean Jacques Rousseau συμπεριλαμβάνει τις παραπάνω αρχές στη δική του θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου. Διότι πριν τον Ρουσσώ πολλοί ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με το ζήτημα της εξουσίας, από πού πηγάζει και ποιο είναι το αγκωνάρι της, ο ακρογωνιαίος λίθος.
Ήδη από τους Σοφιστές, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους Στωικούς και τους εκπροσώπους της Δεύτερης Σοφιστικής έχουμε ικανά πρότυπα πολιτικής οργάνωσης. Οι αρχαίοι συγγραφείς ανέπτυξαν ολοκληρωμένες πολιτικές ιδεολογίες και πρακτικές οργάνωσης. Ποιο γνωστή είναι η επεξεργασμένη από τον Αριστοτέλη θεωρία των Ορθών πολιτευμάτων και των Παρεκβάσεων (Ημαρτημένων) αυτών, που απορρέουν από τη μη τήρηση του Κοινωνικού Συμβολαίου, που δεν είναι άλλο από το Γενικό - Συλλογικό Όφελος. Το Κοινό Συμφέρον στη νεώτερη εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού ταυτίστηκε από τον Rousseau με την Γενική Βούληση, δηλαδή τη συνισταμένη των βουλήσεων όλων των πολιτών μιας χώρας.
Στη νεώτερη εποχή θεωρίες του Κοινωνικού Συμβολαίου ανέπτυξαν οι πολιτικοί στοχαστές –αναφέρω μόνο τους κυριότερους- Grotius (α’ μισό του 17ου αιώνα), T. Hobbes στο έργο του «Λεβιάθαν» (1651), Spinoza στο «Traite politique» (1670), J. Locke στο «Δοκίμια Πολιτικής Διακυβέρνησης» (1690) και Rousseau στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο» (1762). Όλοι πραγματεύονται το νόημα της Φυσικής Κατάστασης, η οποία σχετίζεται με το Φυσικό Δίκαιο, που πρώτοι στον κόσμο ανέπτυξαν φιλοσοφικά οι Έλληνες Σοφιστές. Η φυσική κατάσταση είναι ο χωροχρόνος πριν την πολιτική οργάνωση. Είναι οι κοινωνίες που δεν έχουν το Δίκαιο του Νόμου αλλά το δίκαιο του ισχυρού και άδικου πολλές φορές. Έτσι στη φυσική κατάσταση επικρατεί το bellum omnium contra omnes (πόλεμος όλων με όλους).
Η ελευθερία της φυσικής κατάστασης μοιάζει, επομένως, άχρηστη και επικίνδυνη εφόσον το άδικο θεωρείται και νόμιμο. Έτσι οι άνθρωποι προχώρησαν οικειοθελώς στη σύμπηξη κοινωνιών με πολιτική οργάνωση ώστε και στον περιορισμό της απόλυτης ελευθερίας τους ώστε να απολαμβάνουν κάποια βασικά δικαιώματα: ζωής, ιδιοκτησίας, αξιοπρέπειας. Η προστασία της ιδιοκτησίας, με ένθερμο απολογητή της τον Τζων Λοκ, είναι βασική υποχρέωση της νέας κατάστασης που δημιουργεί η Πολιτική Αρχή και το συνεκτικό Κράτος.
«Κανείς δεν μπορεί να απαλλοτριώσει την ελευθερία του… Ο δεσπότης, λένε, εξασφαλίζει στους υπηκόους του την πολιτική ησυχία. Μα τι κερδίζουν αυτοί αφού οι πόλεμοι που τους προκαλεί η φιλοδοξία του, αφού η αχόρταγη πλεονεξία του και οι καταπιέσεις των οργάνων του τους καταθλίβουν περισσότερο και από τις δικές τους έριδες; Τι κερδίζουν αφού η «ησυχία» αυτή ακριβώς είναι μια από τις δυστυχίες τους; Ήσυχος ζει κανείς και στη φυλακή. Φτάνει όμως αυτό;» Αναρωτιέται ο Ρουσώ στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο» και συνεχίζει: «Όταν ένας άνθρωπος ή ένας ολόκληρος λαός προσφέρει τον εαυτό του αυτό είναι κάτι παράλογο. Μια τέτοια πράξη είναι ανυπόστατη και παράνομη.
Τα παιδιά ενός λαού γεννιούνται λεύτερα. Η ελευθερία είναι δικιά τους. Πριν την ηλικία του λογικού μπορεί ο πατέρας τους να συνάψει για λογαριασμό τους συμβάσεις για τη διατροφή και ανατροφή τους. Δεν μπορεί όμως να προσφέρει αυτά τα ίδια σε άλλον αμετάκλητα και χωρίς όρους. Γιατί μια τέτοια προσφορά είναι αντίθετη προς τους σκοπούς της φύσης και ξεπερνά τα όρια της πατρικής εξουσίας. Για να γίνει, λοιπόν, νόμιμη μια αυθαίρετη κυβέρνηση θα πρέπει σε κάθε γενιά να έχει ο λαός το δικαίωμα να την αποδέχεται ή να την αποκρούει. Η Γενική Βούληση είναι ανώτερη από τις επιμέρους ατομικές επιλογές. Η Ηθικότητα (moralite) και η Λογική είναι οι προϋποθέσεις των Κοινωνικών Θεσμών».
Ο Ρουσώ οραματιζόταν μια κοινωνία δίκαιη και με ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, ώστε ακόμη και οι μικρές ανισότητες που έδωσε η Φύση να απαλυνθούν με την επέμβαση της Κοινωνίας. Από τη φύση τους οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου εχθροί μεταξύ τους. Η σχέση των πραγμάτων και των συμφερόντων δημιουργεί την έχθρα και τη φιλονικία.
Το παράλογο σύστημα της φεουδαρχίας, της βασιλικής απολυταρχίας ή ελέω Θεού βασιλείας μεταλλάχθηκε σε εξουσία του χρηματοπιστωτικού συστήματος στη σύγχρονη εποχή. Αυτό είναι αντίθετο προς τις αρχές των φυσικών – ανθρώπινων δικαιωμάτων και της χρηστής πολιτείας. Φύση και Κοινωνία συμπλέκονται σε ένα ενιαίο όλο και εμείς με τις αρετές και τα ελαττώματά μας κατοικούμε εντός τους…
Η foto απεικονίζει την ελαιογραφία του Francisco Goya “El Tres de Mayo de 1808” (Η 3η Μαϊου 1808) που βρίσκεται στο Μουσείο Prado Μαδρίτης.