Τα μεσάνυχτα στις 3 Ιανουαρίου, η Σουηδία επανέφερε τους ελέγχους ταυτότητας για όσους διασχίζουν τα σύνορα από τη γειτονική Δανία. Δώδεκα ώρες αργότερα, η κυβέρνηση της Δανίας ανακοίνωσε την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων στα νότια σύνορά της με τη Γερμανία. Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί η συμβολική αξία και η πολιτική σημασία των μέτρων αυτών. Η μήκους πέντε μιλίων γέφυρα Oresund μεταξύ Δανίας και Σουηδίας ήταν μια φυσική εκδήλωση μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα, όπου οι άνθρωποι από 26 διαφορετικές χώρες θα μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα. Τώρα οι ταξιδιώτες, πολλοί από αυτούς καθημερινά μετακινούμενοι για να εργαστούν, πρέπει να σταματήσουν, για πρώτη φορά μετά από μισό αιώνα, πριν συνεχίσουν στον δρόμο τους.
Η προσφυγική κρίση, όπως φαίνεται, έχει αλλάξει τα πρότυπα της αποδεκτής ευρωπαϊκής συμπεριφοράς. Σχεδόν πριν από πέντε χρόνια, κατά την έναρξη των αραβικών εξεγέρσεων, η Δανία «φλέρταρε» για λίγο με την ιδέα των συνοριακών ελέγχων, και αυτό που αντιμετώπισε ήταν η κατακραυγή από την υπόλοιπη Ευρώπη. Η κίνηση σηματοδοτούσε μια «πολύ ανησυχητική απειλή για την ουσία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», είπε ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου Guy Verhofstadt. «Δεν μπορούμε να θέσουμε σε κίνδυνο εδώ και τώρα αυτό που έχουμε αναπτύξει επί δεκαετίες προς όφελος όλων των πολιτών της Ε.Ε.», είπε ο Γερμανός Γκίντο Βεστερβέλε, τότε υπουργός Εξωτερικών. Το μέτρο αυτό αποσύρθηκε την ίδια ημέρα που μια νέα κυβέρνηση στη Δανία ανέλαβε τα καθήκοντά της τον Οκτώβριο του 2011.
Σήμερα, όμως, το κλείσιμο των συνόρων έχει γίνει ρουτίνα. Ακόμη και η Γερμανία, η οποία επιδοκιμάστηκε για το καλωσόρισμα Σύριων προσφύγων και αιτούντων άσυλο, έχει αρχίσει να επανεξετάζει την αρχική ανεκτικότητά της. Ήδη από τον Σεπτέμβριο, η Γερμανία είχε αποκαταστήσει προσωρινούς συνοριακούς ελέγχους. Στα μέσα Οκτωβρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ πραγματοποίησε ιστορική επίσκεψη στην Τουρκία και σύναψε μια συμφωνία, η οποία εγκρίθηκε από το σύνολο της Ε.Ε., με στόχο την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών μέσω της λεγόμενης βαλκανικής οδού. Το επίκεντρο ήταν μια συμφωνία επανεισδοχής, μέσω της οποίας οι μετανάστες που είναι απίθανο να τους δοθεί άσυλο στην Ευρώπη θα πρέπει να επιστρέψουν στην Τουρκία.
Όσοι ταξιδεύουν σε όλη τη Γερμανία αυτές τις μέρες, δεν μπορούν να παραβλέψουν τον βαθμό στον οποίο αυτές οι πολιτικές επιλογές έχουν μεταμορφώσει το έθνος και την αυτογνωσία του. Το Βερολίνο συνήθιζε να είναι μάλλον απορριπτικό για το δράμα της νότιας Ευρώπης με τη μετανάστευση από τη Μεσόγειο. Όμως, η τρέχουσα κρίση έχει προκαλέσει ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο κινητοποίησης στην κυβέρνηση και την κοινωνία των πολιτών, και έχει ξυπνήσει το πνεύμα του εθελοντισμού στον πληθυσμό.
Όπως αδυσώπητα είπε η Μέρκελ στους Γερμανούς, «Wir Schaffen das» - «Μπορούμε να το κάνουμε αυτό». Αλλά οι επικριτές έχουν υψώσει τη φωνή τους, ακόμα και στο ίδιο το στρατόπεδο της καγκελαρίου. Και τα ανησυχητικά περιστατικά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στα οποία εμπλέκονται αιτούντες άσυλο σε παρενόχληση γυναικών στην Κολονία και άλλες πόλεις μπορεί κάλλιστα να σημάνουν το τέλος της νέας γερμανικής Willkommenskultur.
Ίσως ακόμα πιο ανησυχητική από τις ξαφνικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή συζήτηση είναι η βούληση των ευρωπαϊκών κρατών να αλλάξουν μονομερώς τα δεδομένα επί του εδάφους τους. Οι αποφάσεις λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο, και, όπως συνέβη με τα τελευταία μέτρα της Σουηδίας και της Δανίας, στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. απλά παρουσιάζεται ένα τετελεσμένο γεγονός. Η ρίζα του προβλήματος είναι ότι η Ε.Ε. έχει μείνει πίσω σχετικά με την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το σχέδιό της για τη κατανομή των προσφύγων (περίπου 160.000 άτομα όταν επιτεύχθηκε η συμφωνία τον Σεπτέμβριο) μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.
Σε εκείνο το σημείο, η Γερμανία μόνη της είχε ήδη υποδεχθεί περίπου 800.000. Από τις αρχές Ιανουαρίου, οι χώρες της Ε.Ε. είχαν διαθέσει λίγο περισσότερες από 4.000 θέσεις, και μόλις 272 άνθρωποι είχαν στην πραγματικότητα μετεγκατασταθεί. «Με αυτόν τον ρυθμό», δήλωσε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζ.Κ. Γιούνκερ, το πρόγραμμα «θα διαρκέσει έως το 2101».
Η Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα διχασμένη σχετικά με τα δικά της εξωτερικά σύνορα. Δεν υπάρχει αμφισβήτηση ότι, προκειμένου να σωθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων στην Ευρώπη, τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης πρέπει να προστατεύονται. Το ερώτημα είναι πώς θα γίνει αυτό: Πρόσφατες προτάσεις περιλαμβάνουν τη μετατροπή της FRONTEX, της δύσμοιρης συνοριακής Υπηρεσίας της Ε.Ε., σε μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή και ακτοφυλακή. Αλλά κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες υπήρξαν απρόθυμες να εγκαταλείψουν την κυριαρχία τους επί τέτοιων βασικών εθνικών προνομίων.
ΗΜΕΡΗΣΙΑ