Με εκτιμήσεις για διαπραγμάτευση μηνών και με… μπαλαντέρ το ΔΝΤ φρενάρει ο Ντάισελμπλουμ την κυβερνητική σπουδή για το Aσφαλιστικό και την πρώτη αξιολόγηση
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Πώς φαντάζεστε την Ελλάδα του 2020; Το πρωτοσέλιδο του Δρόμου την προηγούμενη εβδομάδα, αν και πρωτοχρονιάτικο, απέφυγε να ευχηθεί «ευτυχισμένο το 2016» και προτίμησε μια ευχή πιο… ρεαλιστική, για «ευτυχές… 2020», οπότε ίσως έχει τελειώσει το 3o Μνημόνιο, αλλά και το Μεσοπρόθεσμο 2016-2019, του οποίου επίκειται η κατάρτιση και ψήφιση. Φαίνεται, όμως, ότι η πενταετία που μεσολαβεί από σήμερα μέχρι τότε, δεν αντιμετωπίζεται μόνο από μας ως δύσκολη, «δίσεκτη», δυστοπική ή διφορούμενη. Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ο πρωθυπουργός χρησιμοποίησε την ίδια κρίσιμη πενταετία με δυο διφορούμενους, εκ πρώτης όψεως αλληλοαναιρούμενους τρόπους. Πρώτα, μιλώντας σε δημοσιογράφους, είπε ότι αν δεν υπάρξει μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος σε πέντε χρόνια η χώρα δεν θα μπορεί να καταβάλει καθόλου συντάξεις. Κι έπειτα, στο επίσημο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του, είπε ότι σε πέντε χρόνια, οπότε θα συμπληρώνονται τα 200 χρόνια από την απελευθερωτική Επανάσταση, «η Ελλάδα θα είναι μια άλλη χώρα, αντάξιά της όπως αξίζει στην Ιστορία και στον λαό της».
Η αναφορά στην πενταετία μπορεί να είναι τυχαία, ποιητική αδεία του πρωθυπουργικού λογογράφου, μπορεί όμως και να εκφράζει τη στρατηγική επιθυμία της κυβερνητικής ηγεσίας να μακροημερεύσει, πέραν της τετραετίας που της αναλογεί, χάρη σε ένα success story που, βάσει του πρωθυπουργικού μηνύματος, μπορεί να προκύψει μόνο μέσω της απαρέγκλιτης τήρησης και εφαρμογής του μνημονίου, συμπεριλαμβανομένης και της επίμαχης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης. Το έμμεσο μήνυμα είναι το εξής: είτε τα εφαρμόζουμε όλα μέχρι κεραίας και αποδεχόμαστε τη σκληρή «εξίσωση» του συνταξιοδοτικού συστήματος προς τα κάτω, είτε ξεχάστε διά παντός συντάξεις και πολλά άλλα ακόμη.
Διαγενεακός ανταγωνισμός
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ κατάρτισε με συνοπτικές διαδικασίες ένα σχέδιο ασφαλιστικής μεταρρύθμισης που υπηρετεί κυρίως το μνημονιακό στόχο της περικοπής ετήσιας δαπάνης 1,8 δισ. Παρά την κραυγαλέα απουσία διαλόγου με τους κατ’ εξοχήν ενδιαφερόμενους, τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους τους, ανάλωσε χρόνο σε επικοινωνιακές κινήσεις έκθεσης της αντιπολίτευσης στους δανειστές για απροθυμία συναίνεσης, ενώ ετοιμάζεται να παρουσιάσει στους ίδιους ως επίτευγμα τη συναίνεση των εργοδοτικών οργανώσεων στην αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών. Το τελευταίο έχει, βεβαίως, και συμβολική αξία. Το γεγονός ότι μοναδικός «σύμμαχος» στο ασφαλιστικό σχέδιο είναι ο ΣΕΒ κι οι άλλοι εργοδοτικοί φορείς σφραγίζει και τον κοινωνικό χαρακτήρα της προτεινόμενης μεταρρύθμισης: μετατρέπει το ασφαλιστικό σύστημα από πεδίο κοινωνικού ανταγωνισμού ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία σε πεδίο κανιβαλισμού ανάμεσα στις δυνάμεις της εργασίας, ενθαρρύνει τον διαγενεακό ανταγωνισμό και, όπως ακριβώς έκαναν όλες οι προηγούμενες ασφαλιστικές «μεταρρυθμίσεις», φορτώνει τα μεγαλύτερα βάρη στις μελλοντικές γενιές συνταξιούχων.
Με το ασφαλιστικό σχέδιο ανά χείρας και με ένα πλήθος ακόμη προαπαιτουμένων της πρώτης αξιολόγησης σε εκκρεμότητα (φορολογικό, νέο ΤΑΙΠΕΔ, Μεσοπρόθεσμο 2016-2019, ενεργειακά κ.ά.), οι υπουργοί Οικονομικών και Εργασίας ξεκινούν άλλη μια «εκστρατεία πειθούς» στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος συναντάται διαδοχικά (από σήμερα Σάββατο) με τους ομολόγους του της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, της Γαλλίας, της Φινλανδίας, της Ολλανδίας και της Γερμανίας. Με κρισιμότερη συνάντηση αυτή με τον Β. Σόιμπλε την Τετάρτη, ο υπουργός Οικονομικών φιλοδοξεί να διαμορφώσει ένα συσχετισμό που να ευνοεί απόφαση του Eurogroup της Πέμπτης (14/1) για επίσημη έναρξη της πρώτης αξιολόγησης του μνημονίου από τις 18/1. Το κυβερνητικό σχέδιο για το Ασφαλιστικό θεωρείται «εισιτήριο» για την αξιολόγηση αυτή. Ωστόσο, το αν αυτό το σχέδιο ικανοποιεί τα κριτήρια των δανειστών θα το κρίνει το κουαρτέτο των θεσμών, η τερατόικα, κι όχι το ίδιο το Eurogroup. Αυτή θα είναι πιθανότατα και η απάντηση που θα πάρει από τους περισσότερους ομολόγους του ο υπουργός Οικονομικών. Παρά την κυβερνητική βιασύνη, όμως, η τρόικα δεν έχει πει λέξη για το κυβερνητικό σχέδιο. Έτσι, μέχρι στιγμής το χρονοδιάγραμμα της πρώτης αξιολόγησης παραμένει ασαφές. Και ως προς τον χρόνο έναρξής της, όσο και -πολύ περισσότερο- ως προς τον χρόνο λήξης της.
Ούτε έναρξη, ούτε λήξη
Υποτίθεται ότι επίσημος χρόνος έναρξης της διαπραγμάτευσης για την πρώτη αξιολόγηση είναι η 18η Ιανουαρίου. Αυτό είπε, τουλάχιστον, ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ. Η Κομισιόν, όμως, είπε ότι δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητά γι’ αυτό, κι ότι το κουαρτέτο θέλει το χρόνο του για να μελετήσει το κυβερνητικό σχέδιο για το Ασφαλιστικό, που είναι και το κρισιμότερο. Κι ο χρόνος αυτός αφορά μεταξύ άλλων τις αναλογιστικές μελέτες με τις οποίες θα υπολογιστεί το δημοσιονομικό αποτέλεσμα της κυβερνητικής πρότασης. Που πρέπει να είναι απαραίτητα εξοικονόμηση δαπάνης 1,8 δισ. τον χρόνο.
Υποτίθεται, επίσης, ότι ο χρόνος λήξης της αξιολόγησης είναι τα μέσα με τέλη Φεβρουαρίου. Αλλά, αυτό είναι πια απλώς ευχή της κυβέρνησης. Ο πρόεδρος του Eurogroup Γερούντ Ντάισελμπλουμ, με ιδιαίτερα ανεβασμένη την επιρροή του το προσεχές εξάμηνο και λόγω της ολλανδικής προεδρίας στην Ε.Ε., τσαλάκωσε τις κυβερνητικές προσδοκίες με τις δηλώσεις του την περασμένη Πέμπτη, ότι η αξιολόγηση «θα πάρει σίγουρα μάλλον μήνες, παρά εβδομάδες». Παρά την κοινότοπη και σπασμωδική αντίδραση «κύκλων του Μεγάρου Μαξίμου» εναντίον «συγκεκριμένων κύκλων της Ευρώπης» οι οποίοι «πριν από κάθε διαπραγμάτευση δυναμιτίζουν το κλίμα, αλλά στο τέλος μειοψηφούν» (σ.σ. πότε ακριβώς συνέβη αυτό;), ο επικεφαλής του Eurogroup είχε φροντίσει να θέσει κι ένα κρίσιμο παράγοντα που, εκ των πραγμάτων, επιμηκύνει το χρονοδιάγραμμα της πρώτης αξιολόγησης. «Δεν γίνεται πρόγραμμα χωρίς το ΔΝΤ. Το Ταμείο έχει την πρόθεση να επιστρέψει στο πρόγραμμα με συμμετοχή όχι μόνο ως τεχνικός σύμβουλος, αλλά και στη χρηματοδότηση», είπε ο Ντάισελμπλουμ.
Το ΔΝΤ, όμως, ως γνωστόν θέλει δραστική παρέμβαση στο Ασφαλιστικό και μεγάλες περικοπές στις συντάξεις. Ενδεχόμενη «πλήρης» συμμετοχή του στην αξιολόγηση -δηλαδή με προοπτική συμμετοχής και στη χρηματοδότηση- είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε δυσμενή αξιολόγηση του κυβερνητικού σχεδίου για το Ασφαλιστικό. Το ΔΝΤ, άλλωστε, συνδέει το Ασφαλιστικό με το θέμα της βιωσιμότητας του χρέους που θέτει ως όρο συμμετοχής του στη χρηματοδότηση. Οι Ευρωπαίοι δανειστές, ωστόσο, δεν πρόκειται να ανοίξουν τον φάκελο του χρέους πριν από την ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης. Έτσι, ανοίγει ένας νέος φαύλος κύκλος εμπλοκής στη διαπραγμάτευση, με το ΔΝΤ σε ρόλο ασαφή και τους Ευρωπαίους δανειστές ταλαντευόμενους ανάμεσα σ’ αυτό που ο Ντάισελμπλουμ θεωρεί εκ των ων ουκ άνευ και αυτό που ο Σόιμπλε διαρρέει ως εναλλακτικό σχέδιο απομάκρυνσης και υποκατάστασης του ΔΝΤ από τον ESM.
Χρόνος και χρήμα
Με τα δεδομένα αυτά το σενάριο Ντάισελμπλουμ για «διαπραγμάτευση μηνών, και όχι εβδομάδων» ηχεί ρεαλιστικό. Κι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ είναι αντιμέτωπη όχι μόνο με τον χρόνο της πρώτης αξιολόγησης, αλλά και με το χρήμα που εξαρτάται απ’ αυτήν. Βάσει της δανειακής συμφωνίας με τον ESM, οι αξιολογήσεις προβλέπονται ανά τρίμηνο, κι εδώ είναι εκκρεμής ακόμη η πρώτη, που κανονικά έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί εντός του 2015. Απ’ αυτήν εξαρτάται η εκταμίευση δανειακών δόσεων 5,7 δισ. του 2015 και άλλων 4,9 δισ., που αντιστοιχούν στο πρώτο τρίμηνο του έτους, από ένα σύνολο 14,2 δισ. δανεισμού του 2016. Ο Προϋπολογισμός του 2016, όπως και οι «τρύπες» του 2015, προϋποθέτουν αυτά τα χρήματα, και κάθε καθυστέρηση εκταμίευσης «πονάει», αφού εκτός από την αποπληρωμή χρέους ύψους περίπου 5,5 δισ. προς ΔΝΤ και ΕΚΤ, φέτος πρέπει να «παραχθεί» πρωτογενές πλεόνασμα 0,5% του ΑΕΠ (περίπου 1 δισ.) και να εκπληρωθούν άλλες μνημονιακές, δημοσιονομικές υποχρεώσεις, όπως η εξόφληση οφειλών του Δημοσίου σε ιδιώτες ύψους 2 δισ.
Επομένως, οι δανειστές, μαζί με την άνεση χρόνου, διαθέτουν και το εργαλείο της χρηματοδοτικής πίεσης στην κυβέρνηση, ώστε να της αποσπάσουν τη μεγαλύτερη δυνατή συμμόρφωση στο μνημόνιο. Πόσο και για πόσο χρόνο αντέχει πολιτικά αυτή την παιδαγωγική της συμμόρφωσης η κυβέρνηση, είναι ασαφές. Πάντως, διόλου τυχαία, ο πρόεδρος της Κομισιόν Γιουνκέρ σε άρθρο του για τις ευρωπαϊκές προκλήσεις του 2016, έκανε λόγο για «μακρύ ταξίδι» της Ελλάδας. Κι ίσως δεν είναι σύμπτωση ότι και ο πρωθυπουργός στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του κάλεσε την κοινωνία να παρηγορηθεί με ένα πενταετές άλμα στο μέλλον. Το θέμα είναι πόσοι θ’ αντέξουν στο μεταξύ.