Η Τουρκία βρίσκεται για άλλη μια φορά μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Το νεο-οθωμανικό μοντέλο διακυβέρνησης έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Στο εσωτερικό το ισλαμικό μπλοκ εξουσίας έχει αποδυναμωθεί και η πολιτική ηγεμονία του αμφισβητείται, ενώ στο εξωτερικό το περιβόητο δόγμα Νταβούτογλου μηδενικά προβλήματα έχει ολότελα ναυαγήσει. Η χώρα είναι διχασμένη όσο ποτέ άλλοτε τόσο σε εθνοτικό όσο και σε πολιτικο-ιδεολογικό επίπεδο. Οι φοβίες για διάσπαση της επανέρχονται και τούρκοι δημοσιογράφοι και αναλυτές αναφέρονται στο σύνδρομο των Σεβρών, ενώ άλλοι, όπως ο νομπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παμούκ, εκφράζουν φόβους ακόμη και για εμφύλιο πόλεμο. Όλα αυτά είναι μάλλον υπερβολικά, αλλά σίγουρα εκφράζουν ένα γενικότερο κλίμα απογοήτευσης και απαισιοδοξίας για το μέλλον της χώρας. Ο διάλογος για την ειρήνη με τους Κούρδους, την οποία ευαγγελιζόταν ο Ερντογάν, έχει προ πολλού καταρρεύσει και οι εχθροπραξίες ανάμεσα στον τουρκικό στρατό και τους μαχητές του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος PKK γίνονται όλο και περισσότερο αιματηρές. Οι ίδιοι οι ισλαμιστές είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στους οπαδούς του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν και αυτούς του Ερντογάν. Ακόμη και το ίδιο το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης-AKP, το διατρέχουν διάφορες φυγόκεντρες δυνάμεις μετά την εύνοια που ο Ερντογάν έδειξε στον Νταβούτογλου, διορίζοντάς τον πρωθυπουργό. Τα μέτρα ενάντια στην ελευθερία έκφρασης, η φυλάκιση δεκάδων δημοσιογράφων, η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχουν μετατρέψει την Τουρκία σε ένα αυταρχικό και ανελεύθερο καθεστώς. Μπροστά στη χαώδη αυτή κατάσταση του εσωτερικού μετώπου, ύστερα μάλιστα από την τελευταία φονική έκρηξη, ο Ερντογάν είναι υποχρεωμένος να στηρίζεται όλο και περισσότερο στον τουρκικό στρατό.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα στην τουρκική πολιτική ζωή και ειδικά στην πολιτική ηγεμονία του Ερντογάν, είναι η αποθεσμοποίηση της εξουσίας. Αποτελεί πια παρελθόν η εκδημοκρατικοποίηση της Τουρκίας, όπως αυτή παρατηρήθηκε στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του ισλαμικού κόμματος AKP. Σήμερα η εξουσία εκφράζεται συγκεντρωτικά και προσωποποιημένα με τρόπο ολιγαρχικό και αυθαίρετο από τον Ερντογάν και τον στενό προσωπικό του κύκλο. Η προσπάθεια θεσμοποίησης αυτής της προσωπικής και ολιγαρχικής εξουσίας με συνταγματικές αλλαγές που θα οδηγούσαν στη δημιουργία ενός προεδρικού συστήματος έχουν αποτύχει, μετά την πρώτη ουσιαστικά πολιτική ήττα του Ερντογάν στις τελευταίες εκλογές. Οι δε επερχόμενες εκλογές του Νοεμβρίου δεν φαίνεται ότι θα αλλάξουν το ισοζύγιο των πολιτικών δυνάμεων για να του επιτρέψουν να θεσμοποιήσει την προσωπική του εξουσία.
Από την άλλη η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Τα μηδενικά προβλήματα που ευαγγελιζόταν ο Νταβούτογλου με τους γείτονες της Τουρκίας και τον υπόλοιπο κόσμο έγιναν μάλλον μηδενικές φιλικές σχέσεις με τις χώρες της περιοχής και δύσκολες σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ρωσία. Η ρωσική επέμβαση στη Συρία έβαλε την ταφόπετρα σε αυτή την πολιτική. Ο Ερντογάν υποχρεώθηκε να στραφεί ξανά στους Δυτικούς και να ζητήσει την προστασία του ΝΑΤΟ. Η εμπιστοσύνη όμως τόσο της Ευρώπης όσο και των ΗΠΑ απέναντί του έχει χαθεί προ πολλού. Τα ανελεύθερα μέτρα που λαμβάνει εναντίον των αντιπάλων του, η καταπίεση της ελευθερίας έκφρασης,όπως και στήριξή του στο Ισλαμικό Κράτος, έχουν δημιουργήσει εχθρικό κλίμα στις δυτικές κοινωνίες απέναντι στην Τουρκία. Η Άγκυρα έχασε την έξωθεν καλή μαρτυρία. Η δε στήριξη που της παρέχεται αυτή τη στιγμή απέναντι στη Ρωσία, είναι μάλλον χαλαρή. Παραμένει δε ανήσυχη με την ισχυροποίηση και την αυτονομία που έχουν πετύχει οι Κούρδοι της Συρίας, με την ανοχή τόσο της Δύσης όσο και της Ρωσίας..
Στο Κυπριακό όμως δεν πρόκειται να αλλάξει η αμερικανική στάση ούτε και αυτή της Ευρώπης. Τόσο η Ουάσιγκτον όσο και οι ευρωπαικές πρωτεύουσες, και ειδικά το Λονδίνο και το Βερολίνο που διαδραματίζουν πρωτεύονται ρόλο στο Κυπριακό, θεωρούν δεδομένη την πολιτική Αναστασιάδη και μη έχοντας να προσφέρουν τίποτε άλλο στην Άγκυρα για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα, έστω και με μια χαλαρή συμμαχία μαζί της, θα συνεχίσουν να πιέζουν τη Λευκωσία για περισσότερες ακόμη υποχωρήσεις. Από την στιγμή που η Λευκωσία είναι δεδομένη και χωρίς καμιά διεκδικητική πολιτική, αντίθετα με την Άγκυρα, ασφαλώς κανένας δεν πρόκειται να της προσφέρει ό,τι η ίδια δεν ζητά. Το δε γεωπολιτικό πλεονέκτημα που διαθέτει σήμερα η Κύπρος, θα το εξαργυρώσουν στο τέλος άλλοι. Μπορεί δε κανείς να φανταστεί σε ποια δεινή κατάσταση θα βρεθεί ο κυπριακός λαός μετά την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο πλαίσιο μιας λύσης που θα θέτει ουσιαστικά την Κύπρο υπό τουρκική επικυριαρχία και κηδεμονία. Ειδικά στη σημερινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Τουρκία, με ένα ανελεύθερο και αυταρχικό καθεστώς.
* Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
ardin-rixi.gr