Διπλή απειλή για την τουρκική κυριαρχία - Σε αδιέξοδο ο Σουλτάνος

Του Γιώργου Καπόπουλου

Η βόμβα του Σαουδάραβα καμικάζι στην πλατεία Σουλταναχμέτ της Κωνσταντινούπολης έδωσε τη χαριστική βολή στις προοπτικές του τουρισμού στην Τουρκία για το 2016, που είχε ήδη πληγεί αποφασιστικά από την απόφαση του Πούτιν να συμπεριλάβει στις κυρώσεις για την κατάρριψη του Σουχόι και το τουριστικό μποϊκοτάζ. 

Η βόμβα ανάμεσα στην Αγία Σοφία και το Μπλε Τζαμί αποτελεί είδηση για γεωγραφικούς λόγους κα για τις οικονομικές της επιπτώσεις, καθώς εδώ και μήνες οι βομβιστικές επιθέσεις αλλά και οι οδομαχίες στις πόλεις της Νοτιοανατολικής Τουρκίας πυκνώνουν συνεχώς.

Η επικοινωνιακή διαχείριση της επίθεσης στην Πλατεία Σουλταναχμέτ δείχνει τη νευρικότητα και την αγωνία των Ερντογάν - Νταβούτογλου που καθημερινά εισπράττουν το κόστος της πολιτικής τους στη Συρία και την Ευρύτερη Μέση Ανατολή, χωρίς να μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις στο Κουρδικό είτε εντός, είτε πολύ περισσότερο εκτός συνόρων.

Η Αγκυρα τη στιγμή αυτή ακολουθεί μια γραμμή πλεύσης στη Συρία και στο Ιράκ που την καθιστά στόχο όλων των εμπλεκομένων στη σύγκρουση: Από τις αρχές Οκτωβρίου η βάση του Ιντσιρλίκ κοντά στα Αδάνα χρησιμοποιείται από την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ κατά των Τζιχαντιστών, οι συγκρούσεις με το ΡΚΚ κλιμακώνονται, ενώ η τροφοδοσία των Ισλαμικού Κράτους και το λαθρεμπόριο πετρελαίου συνεχίζονται, καθώς οι τουρκικές αρχές δεν μπορούν ή δεν θέλουν να σφραγίσουν τη μεθόριο με τη Συρία.

Κάθε μέρα συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο τα περιθώρια επιρροής της Άγκυρας στη Συρία και στο Ιράκ και επιχειρησιακά και πολιτικά.

Διπλό βέτο Ρωσίας και ΗΠΑ

Μετά την κατάρριψη του Σουχόι η Ρωσία έχει καταστήσει σαφές ότι δεν υπάρχει περιθώριο για την παραμικρή τουρκική εμπλοκή και παρουσία στη Συρία με οποιοδήποτε πρόσχημα ή αφορμή.

Με πιο προσεκτική διατύπωση οι ΗΠΑ πίεσαν την Αγκυρα να αναδιπλωθεί και να αποσύρει κάποιες από τις στρατιωτικές δυνάμεις που έχει στείλει κοντά στη Μοσούλη μετακινώντας τις στη ζώνη που ελέγχεται από την κουρδική οντότητα του Βορείου Ιράκ, της οποίας ηγείται ο σύμμαχός της Μπαρζανί.

Τα σχέδια των ΗΠΑ δεν αφήνουν χώρο για την Τουρκία. Σύμφωνα με την αμερικανική θεώρηση το Ισλαμικό Κράτος μπορεί να συνθλιβεί μόνον με χερσαίες επιχειρήσεις, τις οποίες δεν πρέπει να αναλάβουν δυνάμεις εκτός περιοχής, για να μην νομιμοποιηθεί η ρητορική των τζιχαντιστών ότι μάχονται Σταυροφόρους.

Η Ουάσιγκτον δίνει στον σχεδιασμό της αποφασιστικό ρόλο στους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ, αλλά και στις φιλοϊρανικές δυνάμεις όπως η Σιιτική Πολιτοφυλακή του Ιράκ και η Χεζμπολάχ από τον Νότιο Λίβανο και θα ήθελε την Αίγυπτο και την Ιορδανία να εμπλακούν ώστε ο Πόλεμος κατά των Τζιχαντιστών να μην πάρει τον χαρακτήρα σύγκρουσης Σιιτών - Σουνιτών.

Στα παραπάνω είναι φανερό ότι όχι μόνον δεν υπάρχει ρόλος για επέμβαση ή και επιρροή της Τουρκίας στην επόμενη μέρα στο Ιράκ και στη Συρία, αλλά επιπλέον διαφαίνεται η προοπτική ότι η νότια μεθόριος της Τουρκίας θα συνορεύει σχεδόν σε όλο της το μήκος με ελεγχόμενες από Κούρδους περιοχές de facto σήμερα και πολύ πιθανό de jure, σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, ανεξάρτητες οντότητες.

Στους δύο τρίτος δεν χωρά

Εκτός από τη δυσαρέσκεια που προκαλεί σε Ουάσιγκτον και Μόσχα η πολιτική της Άγκυρας, η αντιπαράθεση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας ήλθε να δυσκολέψει τα πράγματα για την Αγκυρα.

Αν από τη μια μεριά έχουμε το Ιράν την κυβέρνηση στη Βαγδάτη και τη Δαμασκό και την Χεζμπολάχ στον Νότιο Λίβανο και από την άλλη την Αραβική Χερσόνησο, την Ιορδανία, την Αίγυπτο και το Σουδάν εύλογα τίθεται το ερώτημα τι περιθώριο ελιγμών έχουν οι Ερντογάν -Νταβούτογλου στην προσπάθειά τους να καταστήσουν την Τουρκία προστάτη των Σουνιτών στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Τα όσα προσπάθησε να διερευνήσει η Αγκυρα προσφέροντας να διαμεσολαβήσει ανάμεσα στο Ριάντ και στην Τεχεράνη γρήγορα ξεχάστηκαν, καθώς η Αγκυρα έχει το θλιβερό προνόμιο να είναι απέναντι στις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ιράν και ταυτόχρονα σε μια υβριδική σχέση α λα καρτ συνεργασίας και αντιπαλότητας με τη Σαουδική Αραβία.

Η Τουρκία βρίσκεται κοντά με τη Σαουδική Αραβία στη Συρία και την στηρίζει ρητορικά στην εμφύλια σύγκρουση στην Υεμένη, που στην πραγματικότητα είναι μια σύγκρουση Τεχεράνης -Ριάντ δι’ αντιπροσώπων. Στην Αίγυπτο, όμως, η Αγκυρα στηρίζει τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τον Μόρσι, ενώ το Ριάντ είναι το κύριο στήριγμα του καθεστώτος του Στρατηγού Σίσι.

Σε αδιέξοδο Ερντογάν - Νταβούτογλου

Το αδιέξοδο των Ερντογάν - Νταβούτογλου έχει γίνει πλήρως αντιληπτό και από τις ΗΠΑ και από τη Γερμανία, οι οποίες προσπαθούν χωρίς αυταπάτες να περιορίσουν τις ζημιές. Η Ουάσιγκτον πίεσε για την παραχώρηση του Ιντσιρλίκ όχι τόσο για επιχειρησιακούς λόγους, καθώς τα αεροπλανοφόρα στην Ανατολική Μεσόγειο και τον Κόλπο είναι επαρκή, αλλά για πολιτικούς, ώστε να αναγκάσει την Αγκυρα να υιοθετήσει στάση έμπρακτης αντιπαλότητας με το Ισλαμικό Κράτος.

Παρόμοια στάση υιοθέτησαν το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες με πλήρη επίγνωση ότι η Τουρκία και δεν θέλει και δεν μπορεί να ελέγξει τη μεθόριο με τη Συρία και να περιορίσει τις προσφυγικές ροές.

Μέλος των G-20 με μια οικονομική ανάπτυξη που παρά τις επισφάλειές της την διαφοροποιεί από όλες τις υπόλοιπες χώρες της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, η Τουρκία του Ερντογαν όχι μόνον δεν μπόρεσε να αναβαθμισθεί και σε γεωπολιτικό επίπεδο, αλλά αντίθετα βρίσκεται σε μια πρωτοφανή περιφερειακή και διεθνή απομόνωση, την ώρα το Κουρδικό εντός συνόρων βρίσκεται στην πιο θερμή μετά την ίδρυση του Κεμαλικού Καθεστώτος, το 1923, φάση του.

Ρωσικό «βέτο»

Μετά την κατάρριψη του Σουχόι, η Ρωσία έχει καταστήσει σαφές ότι δεν υπάρχει περιθώριο για την παραμικρή τουρκική εμπλοκή και παρουσία στη Συρία με οποιοδήποτε πρόσχημα ή αφορμή.

Πιέσεις ΗΠΑ

Με πιο προσεκτική διατύπωση οι ΗΠΑ πίεσαν την Αγκυρα να αναδιπλωθεί. Τα σχέδια των ΗΠΑ δεν αφήνουν χώρο για την Τουρκία.

Στη μέση

Εκτός από τη δυσαρέσκεια που προκαλεί σε Ουάσιγκτον και Μόσχα η πολιτική της Άγκυρας, η αντιπαράθεση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας ήλθε να δυσκολέψει τα πράγματα για την Αγκυρα.

Με τους Κούρδους

Διαφαίνεται η προοπτική ότι η νότια μεθόριος της Τουρκίας θα συνορεύει σχεδόν σε όλο της το μήκος με ελεγχόμενες από Κούρδους περιοχές.

Δυσμενές σκηνικό για την Τουρκία

Ο Κεμάλ, η ανατροπή και το κουρδικό χάος

Το πιο δυσμενές για την Αγκυρα σκηνικό εντός και εκτός συνόρων στο Κουρδικό, διαμορφώνεται από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1918 μέχρι και σήμερα. Όταν ο Κεμάλ ξεκίνησε την ανταρσία κατά του Σουλτάνου το 1919 πρόβαλε ως στόχο ένα κοινό κράτος Τούρκων - Κούρδων και έτσι απέφυγε ένα δεύτερο μέτωπο, καθώς η Συνθήκη των Σεβρών τον Ιούλιο του 1920 προνοούσε για Ανεξάρτητο Κουρδιστάν.

Έτσι το Κεμαλικό Κίνημα διεκδικούσε και τις περιοχές της Συρίας και του Ιράκ που είχαν κουρδικό πληθυσμό. Σε ό,τι αφορά την υπό Γαλλική Διοίκηση Συρία, οι διεκδικήσεις αποσύρθηκαν από το 1921, όταν το Παρίσι και η κυβέρνηση της Αγκύρας συμφώνησαν για την παράδοση της Κιλικίας στις τουρκικές δυνάμεις και τη χάραξη μιας κοινά αποδεκτής μεθορίου που ούτως ή άλλως διορθώθηκε σε βάρος της Συρίας το 1938 με την παραχώρηση της Αλεξανδρέττας στην Τουρκία.

Το Μέτωπο με το Ιράκ παρέμεινε ανοικτό και μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, καθώς η Αγκυρα διεκδικούσε από τη Βρετανική Διοίκηση στη Βαγδάτη το βόρειο Ιράκ, στο όνομα του κοινού Κράτους Κούρδων και Τούρκων αλλά κυρίως των πετρελαιοπηγών του Κιρκούκ. Τουρκία και Βρετανία έφθασαν στα πρόθυρα του Πολέμου το 1926, αλλά τελικά ο Κεμάλ αναδιπλώθηκε και εγκατέλειψε τη διεκδίκηση, όταν οι βρετανικές υπηρεσίες άρχισαν να υποκινούν κουρδικές εξεγέρσεις εντός της τουρκικής επικράτειας και να στηρίζουν διακριτικά τα σχέδια της δικτατορίας Πάγκαλου στην Ελλάδα για ρεβάνς της Μικρασιατικής Καταστροφής με επίθεση στην Ανατολική Θράκη.

Το 1926 μαζί με τη διεκδίκηση της Μοσούλης εγκαταλείφθηκε και το όραμα κράτους Τούρκων - Κούρδων και αντικαταστάθηκε με το δόγμα Ενα Έθνος - Ενα Κράτος και την απόλυτη καταστολή κάθε μορφής τουρκικού εθνικισμού σε συνεργασία εκτός συνόρων τόσο με το Ιράν όσο και με το Ιράκ, που έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1932.

Επόμενος σταθμός η δημιουργία το 1945 με σπόνσορα τον Στάλιν, Αυτόνομου Κουρδιστάν στη Σοβιετική Ζώνη Κατοχής στο Ιράν, που οδήγησε σε στενότερη συνεργασία Αγκυρα -Τεχεράνη - Βαγδάτη με κοινό ζωτικό συμφέρον τον κουρδικό κίνδυνο.

Η ανατροπή άρχισε να καταγράφεται το 1984, όταν ο Ασαντ πατήρ επέτρεψε τη δημιουργία του ΡΚΚ στη Συρία ως αντίβαρο στην απόφαση της Αγκύρας να ελέγξει τους υδάτινους πόρους του Τίγρη και του Ευφράτη και να θέσει σε κατάσταση ομηρείας τη Συρία και το Ιράκ.

Την άνοιξη του 1991 δημιουργήθηκε στο Βόρειο Ιράκ την επόμενη μέρα της Καταιγίδας της Ερήμου Αυτόνομο - de facto Ανεξάρτητο Κουρδιστάν που μετά από μια αρχική φάση καχυποψίας, ανάπτυξε μια ισορροπία ταυτόχρονης συνεργασίας και συνύπαρξης μεταξύ Αγκύρας και Βαγδάτης. Την πολιτική αυτή την εμβάθυνε ο Ερντογάν μετά το 2002, όταν προωθούσε ταυτόχρονα πολιτική διευθέτηση εκτός συνόρων, σε σημείο όπου η κατάσταση πραγμάτων στο Βόρειο Ιράκ θύμιζε περισσότερο τουρκικό προτεκτοράτο, παρά αυτόνομη περιοχή του Ιράκ.

Όλα τα παραπάνω ανατράπηκαν από την απόφαση του Ασαντ στα τέλη του 2011 να παίξει το κουρδικό χαρτί, να αποδεχθεί τη δημιουργία κουρδικής οντότητας στη Βορειοανατολική Συρία υπό τον έλεγχο οργάνωσης ομογάλακτης με το ΡΚΚ ως σφήνα απέναντι στους Τζιχαντιστές και την Τουρκία. Έτσι ο Ερντογάν στο όνομα της αυτοδυναμίας του ΑΚΡ στη Βουλή μετά τις εκλογές της άνοιξης άρχισε τον πόλεμο κατά του ΡΚΚ, την ώρα που η αδελφή συριακή κουρδική οργάνωση πρόβαλε ως πολύτιμος σύμμαχος των ΗΠΑ.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ