φιλολόγου – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
«Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους Νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό τη δυσφορώτατην τυραννίαν του οθωμανικού δεσποτισμού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια δια να γλιτώσουν από τον βαρύν ζυγόν, όλοι λέγω, χωρίς κανέναν ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόμενοι ότι ο τύραννος επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθέστατους αυλικούς, λησμόνησε και καταφρόνησε την ανθρωπότητα και το πλέον ωραιότερο βασίλειο του κόσμου, [η Ελλάς] που εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατάντησε εις μια βδελυρή αναρχία τόσο, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια τη ζωή του, μήτε δια την τιμή του, μήτε δια τα υποστατικά του. Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμή να γίνει ελεεινή θυσία των τοποτηρητών και ανάξιων μεγιστάνων των τυράννων ή των κακότροπων μιμητών του…» Πρόκειται για το προοίμιο του έργου «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» (1797) του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού).
Στα Άρθρα 1 και 2 ο Ρήγας γράφει: «Ο σκοπός οπού απ’ αρχής οι άνθρωποι εσυμμαζώχθησαν από τα δάση δια να κοτοικήσουν όλοι μαζί χώρας και πόλεις είναι δια να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι και όχι να συναντιτρώγωνται ή να ρουφά το αίμα ο ένας του αλλουνού…. Τα Φυσικά Δικαιώματα είναι να είμαστε όλοι ίσοι, και όχι ο ένας ανώτερος του άλλου. Να είμαστε ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του άλλου. Να είμαστε σίγουροι για τη ζωή μας και τα κτήματα οπού έχουμε κανένας να μην μπορεί να μας τα αγγίξει, αλλά να είναι δικά μας και των κληρονόμων μας…».
Το Πολιτικό Σύνταγμα του Ρήγα μαζί με το εγερτήριο άσμα «Θούριος» είναι τα επαναστατικά κείμενα που πυροδότησαν την αντίδραση των συντηρητικών δυνάμεων της εποχής εκείνης και οδήγησαν στη σύλληψη από τις αυστριακές αρχές του Ρήγα και των συνοδοιπόρων του και στη συνέχεια την άδικη και βάναυση εκτέλεσή τους από τις οθωμανικές αρχές στον πύργο Νεμπόισα (Небојша) στο Βελιγράδι στις 24 Ιουνίου του 1798. Αξίζει να μνημονεύσουμε τα ονόματα των συντρόφων του Ρήγα που στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους τα έριξαν στον Δούναβη. Πρόκειται για τους: Ευστράτιο Αργέντη (31 ετών, έμπορο από τη Χίο), Δημήτριο Νικολίδη (32 ετών, γιατρό από τα Ιωάννινα), Αντώνιο Κορωνιό (27 ετών, έμπορο και λόγιο από τη Χίο, μεταφραστή του βουκολικού ειδυλλίου του Gesner σχετικά με τον έρωτα δύο νέων από τα Κύθηρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, που συμπεριέλαβε ο Ρήγας στον «Ηθικό Τρίποδα» ), Ιωάννη Καρατζά (31 ετών, λόγιο από τη Λευκωσία Κύπρου), Θεοχάρη Γεωργίου Τουρούντζια (22 ετών, έμπορος από τη Σιάτιστα), Ιωάννη Εμμανουήλ (24 ετών, φοιτητής ιατρικής από την Καστοριά) και Παναγιώτη Εμμανουήλ (22 ετών, αδελφός του προηγούμενου, υπάλληλος του Αργέντη). Στο Βελιγράδι υπάρχει προτομή του Ρήγα και οδός με το όνομα Riga od Fere.
Ο λόγιος, έμπορος και πολιτικός Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε στο Βελεστίνο του Βόλου (αρχαίες Φέρες) το 1757 από εύπορη οικογένεια. Από τη νεανική του ζωή είναι γνωστά όσα αναφέρει ο ίδιος στην «Επιπεδογραφία της Φεράς νυν λεγομένης Βελεστίνος, στο 4ο φύλλο της 12φυλλης «Χάρτας της Ελλάδος» που είναι και ένας ύμνος στη γενέτειρά του. Το όνομα του πατέρα του ήταν Κυρίτζης, όνομα συνηθισμένο της περιοχής που διατηρείται ως σήμερα. Η σύντομη ζωή του ήταν γεμάτη δημιουργική ένταση και πολλές περιπέτειες ανά τα Βαλκάνια, τότε που η Χερσόνησος του Αίμου ήταν ένας ενιαίος χώρος με κυρίαρχη lingua franca την ελληνική γλώσσα και οι οσποδάροι – ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας (σημ. Ρουμανίας) ήταν ελληνικής – φαναριώτικης καταγωγής και παιδείας. Οι σπουδές του Ρήγα ξεκίνησαν στη φημισμένη Σχολή της Ζαγοράς, η οποία χάρη στις ενέργειες του πατριάρχη Καλλινίκου του Γ’ (ή Δ’, 1713 – 1791) και του εμπόρου Ιωάννη Πρίγγου είχε αναδειχθεί σε σημαντικό πνευματικό κέντρο της Θεσσαλίας, και συνεχίστηκαν στο παρακείμενο σχολείο του Κισσού. Στη συνέχεια ο Ρήγας πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου χρημάτισε γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη και είχε την ευκαιρία να συγχρωτισθεί με τη φαναριώτικη κοινωνία και να διευρύνει τις γνώσεις του. Η επαφή του, μετέπειτα, στο Βουκουρέστι, με τον κύκλο του Φαναριώτη Δημητρίου Καταρτζή υπήρξε αποφασιστικής σημασίας παράγοντας για τον προσανατολισμό της σκέψης του. Εκεί γνωρίστηκε με σημαντικούς εκφραστές των ιδεωδών του Διαφωτισμού, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν ο Νεόφυτος Δούκας, ο Παναγιώτης Κοδρικάς, οι Δημητριείς (Δ. Φιλιππίδης και Γρ. Κωνσταντάς) ο Κων. Σταμάτης και ο Αθανάσιος Χριστόπουλος που τον επηρέασαν ώστε να εκδώσει, σύμφωνα με το πνεύμα του Εγκυκλοπαιδισμού της εποχής, ένα corpus επιστημονικών, λογοτεχνικών και πολιτικών κειμένων προς όφελος των ομογενών του. Καθοριστική επίδραση πάνω του είχε η προσωπικότητα του Ιώσηπου Μοισιόδακα, τον οποίο απομνημονεύει σε σημείωση της Χάρτας του.
Λόγω της μόρφωσής του και της γνώσης ξένων γλωσσών ο Ρήγας αναρριχήθηκε σε υψηλόβαθμες θέσεις δίπλα σε ανθρώπους ισχυρούς, όπως τον σκληρό ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαο Μαυρογένη, τον ελληνικής καταγωγής βαρώνο ντε Laggefeld (Χριστόδουλο Κιρλιάνο) κ.ά. Ως συνοδός – γραμματέας του Κιρλιάνου ο Ρήγας επισκέφθηκε στα 1790 το enfant gate της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Μόνο που ο βαρώνος δεν ήταν και τόσο comme il faut και δεν έδωσε στον Ρήγα τον μισθό των 960 τάλιρων για τους οχτώ μήνες που ήταν στην υπηρεσία του, με αποτέλεσμα να βρεθούν αντίδικοι στα δικαστήρια. Όπως παραδέχτηκε ο Ρήγας για το αφεντικό του, «αυτός είναι σαν ρίνη (λίμα) του Αισώπου στο σιδεράδικο, που όποιος τη γλείφει τρώει τη γλώσσα του»(!)
Η Μολδοβλαχία, λόγω της ημιαυτονομίας της ήταν ευνοϊκός τόπος για τους Έλληνες και το Βουκουρέστι ήταν η έδρα των Μουσών. Όπως μας αναφέρει ο συνεργάτης και βιογράφος του Ρήγα Χριστόφορος Περραιβός, «η Δακία ήν τόπος ελεύθερος και αρμόδιος προς ανάπτυξιν των ιδεών του, το μόνον άσυλο των ελευθεροφρόνων Ελλήνων: Ιώσηπο Μοισιόδακα, Λάμπρο Φωτιάδη, Δημ. Καταρτζή, Μανασσή Ηλιάδη, Παναγιώτη Κοδρικά, Δανιήλ Φιλιππίδη». Επίσης ο Περραιβός περιγράφει τον Ρήγα: «Είχε ανάστημα μεσαίον, λεμαυχένα παχύν, πρόσωπον ερυθρο-λευκόχρουν και στρογγυλόν, στόμα μεσαίον, μύστακα ξανθόν, οφθαλμούς γλαυκούς, κόμην υπομέλαιναν, ήτο καθόλου μεγαλοστρογγυλοκέφαλος και εύρωστος. Ως προς τα ψυχικά του προτερήματα, ήταν χαρίεις, νοημονέστατος, ζωηρός, ετοιμόλογος, φιλόπονος, ολιγαρκής, συμπαθής, χρησιμοποιούσε την πειθώ, δεν εσέβετο την καταγωγή αλλά τη διαγωγή του Έλληνος, ήλεγχε πολλάκις τους επί λαμπρά οικογενεία ή πόλει συμνυομένους, κακοήθεις δε όντας».
Ως φιλόλογος και επιστήμων ο Ρήγας προέβη στην έκδοση κάποιων σημαντικών συγγραμμάτων στη Βιέννη στο περίφημο τυπογραφείο των Ελλήνων τυπογράφων και εκδοτών της πρώτης ελληνόφωνης εφημερίδας, των αδελφών Μαρκιδών Πούλιου. Στη Βιέννη ο Ρήγας πραγματοποιεί και ολοκληρώνει το εκδοτικό του έργο: στα 1790 εκδίδει το «Φυσικής Απάνθισμα», έργο επιστημονικό – φυσιολογίας και το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», λογοτεχνικό κείμενο με ηθικοπλαστικό χαρακτήρα γιατί, όπως λέει ο ίδιος ο Ρήγας: «ο έρωτας οδηγεί στην υπανδρείαν που είναι μυστήριον».
Στα 1796- 1797 στη Βιέννη ο Ρήγας τυπώνει τα πολιτικά και επαναστατικά του έργα. Στις Χάρτες του απεικονίζει ως εθνικό και επαναστατικό σύμβολο το ρόπαλο του Ηρακλή. Γράφει ο Ρήγας στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» : «η Σημαία οπού βάνεται εις τα μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας είναι έν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω. Τα δε μπαϊράκια και οι παντιέρες είναι τρίχροα, από μαύρον, άσπρον και κόκκινον. Το κόκκινον επάνω, το άσπρον εις την μέσην και το μαύρον κάτω. Το κόκκινο σημαίνει την αυτοκρατορική πορφύρα και αυτεξουσιότητα του ελληνικού λαού. Το εμεταχειρίζοντο οι προπάτορές μας ως ένδυμα πολέμου… Το άσπρον σημαίνει την αθωότητα της δικαίας ημών αφορμής κατά της τυραννίας. Το μαύρον σημαίνει τον υπέρ της πατρίδος και ελευθερίας ημών θάνατον… Κάθε Έλλην ή Ελληνίς και κάθε κάτοικος της δημοκρατίας αυτής, πρέπει να φορεί εις την περικεφαλαία του ή την σκούφια του ένα παρόμοιο ρόπαλο [του Ηρακλή], γραμμένο ή κεντημένο εις άσπρο πανί ή ας είναι και από πάφιλον. Τούτο είναι το σημείον του να γνωρίζονται οι ελεύθεροι δημοκράται και ισότιμοι αδελφοί».