Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ
Πριν ένα περίπου μήνα ο Alon Liel, ο οποίος διετέλεσε Γενικός Διευθυντής του Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών (2000-1) καθώς και πρέσβης στην Τουρκία (1981-83), δήλωσε πως η Τουρκία είχε στη διάθεσή της 4 βδομάδες για να αποκαταστήσει πλήρως τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Αν δεν το πράξει, υποστήριξε, τα γεγονότα και συγκεκριμένες υπό εξέλιξη διεργασίες για περιφερειακές συνεργασίες στην περιοχή, θα την ξεπερνούσαν.
Όχι τυχαία οι δηλώσεις του Ισραηλινού παράγοντα, ο οποίος μετά την αφυπηρέτησή του δημιούργησε επαγγελματικές/επιχειρησιακές σχέσεις με την Τουρκία με επίκεντρο ενεργειακά ζητήματα- και υποστηρίζει ένθερμα την κατασκευή αγωγού Ισραήλ-Τουρκίας- δόθηκαν στη δημοσιογράφο Verda Ozer της Χουρριέτ (“Turkey-Israel must reconcile in 4 weeks” Hurriyet 26/12/15), η οποία εξειδικεύεται στις σχέσεις Τουρκίας- Ισραήλ.
Η πιο πρόσφατη στήλη της για το θέμα, που δημιούργησε εντύπωση και αναδημοσιεύθηκε στο Ισραήλ αλλά και διεθνώς και η οποία είχε ως πηγή υψηλόβαθμο Τούρκο αξιωματούχο, (“Turkey-Israel relations will normalise soon”, 17/1/16) ήταν πως ήταν θέμα ημερών η πλήρης αποκατάσταση των σχέσεων. Είχαν προηγηθεί, περί τα τέλη Νοεμβρίου, θετικές δηλώσεις από Νετανιάχου και Ερντογάν αντίστοιχα αλλά και αποκαλύψεις για μυστικές συναντήσεις στην Ελβετία, τον Δεκέμβριο, μεταξύ Τούρκων και Ισραηλινών οι οποίοι επεξεργάζονταν τις τελευταίες λεπτομέρειες της συμφωνίας.
Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν πως ενώ το Ισραήλ- και παρά τον εγγενή αντισημιτισμό του τουρκικού κράτους- έχει κάθε καλή διάθεση για την αποκατάσταση των σχέσεων, είναι η Άγκυρα που συνέχιζε να παρεμβάλλει εμπόδια. Όμως τα πολλαπλά αδιέξοδα της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, με επίκεντρο την αδυναμία της Άγκυρας να διαχειριστεί τη διεθνή κρίση στην Συρία, ειδικά μετά την δυναμική παρέμβαση της Μόσχας στην περιοχή, οδήγησαν τον Ερντογάν να αναζητήσει στηρίγματα στο Ισραήλ και από την εβραϊκή διασπορά.
Η αναφορά του Liel στο περιθώριο των 4 βδομάδων έγινε με γνώμονα την εξαγγελθείσα ήδη τριμερή συνάντηση της 28ης Ιανουαρίου στη Λευκωσία μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδας, που μόλις ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Η συνάντηση της Λευκωσίας υπήρξε η κορύφωση διμερών και τριμερών συναντήσεων και επίσημων επισκέψεων στις τρεις πρωτεύουσες, εδώ και δύο περίπου χρόνια.
Στρατηγικός στόχος της τριμερούς αυτής συνάντησης είναι η οικοδόμηση περιφερειακής συνεργασίας σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο και, σε βάθος χρόνου και με την διεύρυνση των συμμετασχόντων κρατών, στην εγκαθίδρυση ενός περιφεριακού υποσυστήματος συνεργασίας και ασφάλειας το οποίο θα έχει ως πρώτο και θεμελειακό πυλώνα του την πολυμερή συνεργασία σε ζητήματα ενέργειας.
Μια τέτοια εξέλιξη θα καταστήσει την Ανατολική Μεσόγειο ως ένα αυτόνομο περιφερειακό δρώντα μέσα στο διεθνές σύστημα, ανάλογο, για παράδειγμα, με περιοχές όπως είναι ο Περσικός Κόλπος, η Νοτιοανατολική Ασία, η Βορειοδυτική Ευρώπη, κλπ. Θα γίνει δηλαδή η Ανατολική Μεσόγειος περιοχή ειδικού γεωπολιτικού βάρους που θα παραγάγει πολιτική και ασφάλεια σε παγκόσμια κλίμακα.
Ταυτόχρονα με τις συναντήσεις αυτές, υπήρξαν παράλληλες και αντίστοιχες συναντήσεις μεταξύ Λευκωσίας- Καΐρου- Αθήνας, με μια παρόμοια ατζέντα. Η συμμετοχή της Αιγύπτου στο υπό διαμόρφωση σύστημα είναι εκ των ων ούκ άνευ. Για τον λόγο αυτό Λευκωσία και Αθήνα κρατούν το Κάϊρο ενήμερο. Με την Αίγυπτο, ας μην ξεχνάμε, το Ισραήλ διατηρεί συμμαχία βασισμένη στην Συνθήκη Ειρήνης του Καμπ Ντέϊβιντ του 1978. Μαζί με την Αίγυπτο, “παίζουν” και ενημερώνονται σχετικά η Ιορδανία, ο Λίβανος και η Παλαιστινιακή Αρχή, που έχουν όλες εκφράσει βούληση για συμμετοχή και συνεργασία.
Η έγνοια αλλά και η αγωνία του Ισραηλινού Liel και η δημόσια προειδοποίησή του, είναι πως αν προχωρήσουν περισσότερο τα πράγματα, ειδικά στον καθοριστικό
τομέα της ενέργειας, θα δημιουργηθούν μή ανατρέψιμες καταστάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο κατοχυρωμένες από πολιτικές δεσμεύσεις σε επίπεδο αρχηγών κρατών, σε επίπεδο επενδύσεων-υποδομών αλλά και διεθνών συμβάσεων και υποχρεώσεων που να αποκλείουν, πρακτικά, την Τουρκία. Η τελευταία δεν θα αποκλείεται εσαεί αλλά για να παίξει θα πρέπει να “προσχωρήσει”, αποδεχόμενη τις συμφωνίες και όχι με τους δικούς της όρους και κανόνες.
Το ερώτημα, γιατί ενώ τρέχουν όλα αυτά, Άγκυρα και Ιερουσαλήμ δεν έχουν ακόμη συμφιλιωθεί, παραμένει αναπάντητο. Εκείνο που είναι γνωστό είναι η ριζική τους διαφορά αναφορικά με την Γάζα. Ο Ερντογάν επιμένει να αρθεί ο αποκλεισμός της από στους Ισραηλινούς και ουσιαστικά να αναλάβουν οι Τούρκοι τον ρόλο του “προστάτη” των Παλαιστινίων της Γάζα. Το Ισραήλ είναι κάθετα αντίθετο σε μια τέτοια εξέλιξη και σε αυτό έχει και την Αίγυπτο ισχυρό σύμμαχο.
Υπάρχει όμως και ένα ακόμη ζήτημα που αφορά στην τριμερή που είναι ανομολόγητο και είναι τούτο. Με την γνωστή προπέτεια που τους χαρακτηρίζει,
οι Τουρκαλλάδες απαιτούν, για να κάνουν την “μεγαλόψυχη” χάρη και να επιτρέψουν στούς Ισραηλινούς να γίνουν ξανά “φίλοι” τους, να ακυρώσει το Ισραήλ όλα τα σχετικά και συναφή που έχουν μέχρι τώρα συμφωνηθεί στην τριμερή συνεργασία μεταξύ Ιερουσαλήμ, Λευκωσίας και Αθήνας. Και όχι μόνο. Απαιτούν επίσης
την εκ των προτέρων επίσημη δέσμευση του Ισραήλ, ως κράτος, πως το υπό εξαγωγή υγραέριο από τα πλούσια κοιτάσματα στα αλίπεδα του, Ταμάρ και Λεβιάθαν, να διοχετευθεί στην Τουρκία, αφήνοντας στα κρύα του λουτρού Κύπρο και Ελλάδα!
Ο πρωθυπουργός Νετανιάχου αλλά και άλλοι αξιωματούχοι έχουν, προς τιμή τους, δηλώσει επανειλημένα πως η ανάπτυξη των σχέσεων του Εβραϊκού κράτος με Κύπρο και Ελλάδα είναι ανεξάρτητη των οποιοδήποτε εξελίξεων ανάμεσα σε Ιερουσαλήμ και Άγκυρα.
Η πιο πρόσφατη σχετική δήλωση του Νετανιάχου έγινε την παραμονή της τριμερούς της Λευκωσίας, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Πρωθυπουργού Τσίπρα. (Την ίδια μέρα υπήρξε και δήλωση του στο Τουΐτερ- “Israel-Greece-Cyprus cooperation makes all of us more secure & prosperous. It’s long overdue, but it is happening now at a very rapid pace”, 27/1/16).
Σε κοινή διάσκεψη τύπου, ο Ισραηλινός ηγέτης δήλωσε ευθαρσώς πως “η συνεργασία μας με Ελλάδα και Κύπρο έχει αυτόνομη υπόσταση” (“our cooperation between Greece and Cyprus stands on its own”- (Herb Keinon, “Israel and Greece send message to Turkey: our friendship is not against you”, Jerusalem Post, 27/1/16).
Υπογραμμίσθηκε, δηλαδή, πως η συνεργασία δεν είναι “αιχμάλωτη” των όποιων εξελίξεων στο μέτωπο Τουρκίας-Ισραήλ, ένα γεγονός που ίσχυε και καθόριζε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις στρατηγικές εξελίξεις για δεκαετίες στην Ανατολική Μεσόγειο και τερματίστηκε με τη ρήξη ανάμεσα σε Ισραήλ και Τουρκία. Στρατηγικό αίτιο της ρήξης υπήρξε η βούληση της Τουρκίας να καταστεί ηγεμόνας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στην Ανατολική Μεσόγειο οικοδομείται σταδιακά και μεθοδικά ένα περιφερειακό υποσύστημα συνεργασίας και ασφάλειας που γίνεται αναγκαίο από τα πράγματα. Ο στρατηγικός διάλογος με όλα ανεξαιρέτως τα γειτονικά κράτη είναι αναπόφευκτος. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας ενός τέτοιου (πολυμερούς) διαλόγου είναι η συμμετοχή των δρώντων ως αυτοτελή στρατηγικά υποκείμενα και όχι ως ενεργούμενες οντότητες για την άντληση πρόσκαιρων ωφελημάτων. Εφόσον Λευκωσία και Αθήνα λειτουργήσουν στη βάση αυτής της παραδοχής δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα. Αντίθετα θα επωφεληθούν τα μέγιστα μέσα από μια συλλογική προσπάθεια. Και ο κάθε επίδοξος ηγεμόνας θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα αδιαπέραστο τείχος. Διότι το διακρατικό σύστημα είναι, εξ´ορισμού, αντιηγεμονικό.