ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
Έχω μόλις επιστρέψει (βράδυ Κυριακής 28 Φεβρουαρίου 2016) από επίσκεψη και έρευνα στους προσφυγικούς καταυλισμούς της Ειδομένης και των Διαβατών. Θα προσπαθήσω να συνοψίσω όσα είδα και να διατυπώσω κάποια συμπεράσματα. Χρειάστηκε να καταβάλω μεγάλη προσπάθεια για να αφήσω στην άκρη, γράφοντας αυτό το κείμενο, τα συναισθήματα που ένιωσα, την άφατη οδύνη, τον σπαραγμό από τον ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής.
Θα αποφύγω, επίσης, να διατυπώσω στο κείμενο αυτό γενικότερες σκέψεις για το προσφυγικό. Εκτός από μία, που πλέον έχει αποκτήσει διαστάσεις κοινού τόπου. Η παρούσα κυβέρνηση έπαιξε με το προσφυγικό και «κάηκε». Προσπάθησε να το χρησιμοποιήσει ως μέσο εκβιασμού και πίεσης στους εταίρους και δανειστές για να χαλαρώσουν τις απαιτήσεις τους στην οικονομική διαπραγμάτευση. Ηττήθηκε κατά κράτος, ο εκβιασμός δεν πέρασε, τα θαλάσσια σύνορα άνοιξαν διάπλατα και η χώρα είναι αντιμέτωπη με ανεξέλεγκτες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, έτοιμη να διαλυθεί.
Το ηφαίστειο
Πλησιάζοντας κανείς στην Ειδομένη, παίρνει μια πρόγευση από το τι πρόκειται να δει, 20 χιλιόμετρα πριν, στον καταυλισμό που έχει στηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη σ’ ένα βενζινάδικο της ΕΚΟ, στο ύψος του Πολυκάστρου. Περίπου 500 πρόσφυγες και μετανάστες, σε σχετικά ανεκτές συνθήκες, που όμως το μόνο που τους απασχολεί είναι πώς θα φύγουν· οι Σύριοι και οι Ιρακινοί προς την Ειδομένη και οι Αφγανοί είτε επιστρέφουν άπρακτοι στην Αθήνα είτε μέσω διακινητών εισέρχονται από παράνομα περάσματα στη Φυρομακεδονία.
Όταν αντικρίζει κανείς για πρώτη φορά τον καταυλισμό της Ειδομένης, σοκάρεται. Χιλιάδες ατομικά αντίσκηνα, στημένα σε μια μεγάλη πεδινή έκταση, μέσα σε χωράφια. Πολύ λίγα μεγαλύτερα αντίσκηνα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και ορισμένα κοντέινερ. Χιλιάδες άνθρωποι, πάνω από 7.000 την Κυριακή, κυρίως Σύριοι και Ιρακινοί, περιφέρονται ή στήνονται στις ουρές για το συσσίτιο και τα ρούχα. Άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Ακροβολισμένοι διακινητές που παζαρεύουν για παράνομη προώθηση σε ευρωπαϊκές χώρες. Χάος.
Θερμοκέφαλοι και μετριοπαθείς
Όταν φτάσαμε, υπήρχε μεγάλη συγκέντρωση στον χώρο απ’ όπου περνάει η σιδηροδρομική γραμμή. Ακόμα και αν δεν καταλάβαινε κανείς τη γλώσσα, ήταν σαφές ότι υπήρχαν έντονες διαφωνίες και δύο αντίθετες γραμμές. Οι θερμοκέφαλοι ήθελαν να κάνουν ντου και να περάσουν στη Φυρομακεδονία. Κάτι που προσπάθησαν να κάνουν, αποτυχημένα, και τη Δευτέρα 29 Φεβρουαρίου, προκαλώντας τη ρίψη δακρυγόνων από την αστυνομία της γειτονικής χώρας. Οι μετριοπαθείς αντιδρούσαν και φώναζαν ότι αυτό είναι λάθος. Κάποια στιγμή τα πνεύματα οξύνθηκαν και τα ΜΑΤ (περίπου 20 άτομα) που φύλαγαν τη διάβαση ετοιμάστηκαν να δεχτούν επίθεση. «Αν μας επιτεθούν, υποχωρούμε, δεν τους χτυπάμε», ήταν η εντολή, που άκουσα με τα αυτιά μου. Οι μετριοπαθείς οργανώνουν αλυσίδα περιφρούρησης για να μη γίνει επίθεση, ακολουθούν θερμοί διάλογοι, συνθήματα «open the border» και η κατάσταση προσωρινά εκτονώνεται.
Σε λίγη ώρα ακούγεται ήχος από τρένο. Στο άκουσμά του, δεκάδες πρόσφυγες ξαπλώνουν στις γραμμές. Οι μετριοπαθείς δεν έχουν καμία τύχη. Αναγκάζονται να ακολουθήσουν και οι ίδιοι. Το τρένο κάνει όπισθεν και εξαφανίζεται. Πανηγυρισμοί για μια «νίκη» που μπορεί ν’ αποδειχτεί μπούμερανκ. Στο μεταξύ, πούλμαν και πεζοί καταφτάνουν συνεχώς. Κανείς δεν καταγράφει, οι νεοφερμένοι προσπαθούν να βολευτούν όπου μπορούν.
Εάν υπάρχει κάτι που προσφέρει ανακούφιση στον καταυλισμό είναι η δράση κάποιων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, εθελοντών και μεμονωμένων πολιτών. Ενδεικτικά: η Ευαγγελική Εκκλησία της Θεσσαλονίκης προμηθεύει τρόφιμα και έχει εγκαταστήσει μαγειρείο που παρασκευάζει 3-4.000 μερίδες κάθε ημέρα. Η Οικόπολις ετοιμάζει τις μερίδες του φαγητού, η Praksis τις μοιράζει. Συλλέγουν επίσης και μοιράζουν είδη ρουχισμού. Τα Ηνωμένα Έθνη προμηθεύουν σκηνές. Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός λειτουργεί ιατρεία. Πολλοί μεμονωμένοι εθελοντές καθαρίζουν τον χώρο, όσο μπορούν, φέρνουν τρόφιμα και ρούχα. Ο καθένας κάνει ό,τι νομίζει ότι είναι χρήσιμο, χωρίς κάποιον γενικότερο σχεδιασμό και συντονισμό.
Εκείνο που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι η πλήρης απουσία οποιασδήποτε πολιτικής διοίκησης του καταυλισμού της Ειδομένης από την ελληνική κυβέρνηση. Με εξαίρεση τα ΜΑΤ που φυλάσσουν τη σιδηροδρομική γραμμή, και κάποιους ελάχιστους αστυνομικούς που καταγράφουν και ελέγχουν αυτούς που περνούν, με το σταγονόμετρο, στη Φυρομακεδονία, το ελληνικό κράτος απουσιάζει επιδεικτικά σ’ έναν καταυλισμό που κάθε ημέρα έχει εκατοντάδες νέες αφίξεις και ελάχιστες αναχωρήσεις. Μοιάζει να έχει εγκαταλείψει την Ειδομένη στην τύχη της, αναμένοντας το μοιραίο, δηλαδή την ημέρα που ο αριθμός των προσφύγων θα έχει μεγαλώσει και άλλο, οι άθλιες συνθήκες θα εξωθούν όλο και περισσότερους στην απόγνωση, οι μετριοπαθείς δεν θα έχουν πλέον επιρροή και η Ειδομένη θα «εκραγεί». Από την απέναντι πλευρά υπάρχουν ήδη διπλά συρματοπλέγματα και πάνοπλοι φρουροί. Το ελληνικό κράτος νίπτει τας χείρας του και φυσικά για οτιδήποτε συμβεί, κάποιοι άλλοι θα έχουν την ευθύνη.
Ειδομένη – Διαβατά, δύο αντίθετοι κόσμοι
Αντίθετα, φτάνοντας κανείς στα Διαβατά, αισθάνεται να μπαίνει σ’ έναν διαφορετικό κόσμο. Παρότι το Κέντρο των Διαβατών στήθηκε σε χρόνο ρεκόρ σ’ ένα εγκαταλειμμένο στρατόπεδο, εύκολα διακρίνει κανείς τη σωστή οργάνωση. Ο Στρατός έστησε αξιοπρεπείς σκηνές, η Αστυνομία κάνει διακριτικά τη δουλειά της, υπάρχει υπεύθυνος του Κέντρου από το Υπουργείο Εσωτερικών, οι συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές απ’ ό,τι στην Ειδομένη.
Ήδη φιλοξενούνται 1.500 πρόσφυγες και μετανάστες και αναμένονταν άλλοι 500. Συνεχώς έρχονται αυτοκίνητα και ταξί με κατοίκους της περιοχής που φέρνουν τρόφιμα και ρούχα. Ο Στρατός έχει αναλάβει τη σίτιση και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις λειτουργούν συνεχώς με εθελοντές. Προβλήματα υπάρχουν, οι γνωστές παθογένειες της επικάλυψης αρμοδιοτήτων εμποδίζουν την επίλυσή τους, αλλά η λειτουργία του Κέντρου έχει δρομολογηθεί και οι αντιδράσεις ελάχιστων κατοίκων έχουν σταματήσει. Το Κέντρο στα Διαβατά δίνει μια ανάσα σε 2.000 πρόσφυγες, στον δρόμο προς την Ειδομένη και την Κεντρική Ευρώπη.
Συνεχίζω να μην μπορώ να βρω μια απάντηση γιατί η Ειδομένη έχει εγκαταλειφθεί στη μοίρα της. Γιατί η κυβέρνηση δεν εφαρμόζει το μοντέλο των Διαβατών και στην Ειδομένη. Γιατί η κυβέρνηση διακινδυνεύει μια ακόμα έκρηξη που θα την αφήσει εκτεθειμένη διεθνώς για μια ακόμα φορά.
Ανικανότητα, ή σχεδιασμός έτσι ώστε να κάνουμε εκβιαστική εξαγωγή του προβλήματος στη διπλανή χώρα; Ή μήπως και τα δύο. Αυτό το ερώτημα τριβελίζει το μυαλό μου και δεν έχω απάντηση. Αντικειμενικά πάντως, η πολιτική της κυβέρνησης και του αρμόδιου υπουργού Μουζάλα στην Ειδομένη είναι η συνέχεια της ανεύθυνης πολιτικής της Τασίας Χριστοδουλοπούλου με τους πρόσφυγες και μετανάστες που «λιάζονται» και «εξαφανίζονται». Μέσω της εξαθλίωσης, οι πρόσφυγες εξωθούνται να ορμήσουν στη γειτονική χώρα και να ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου. Πρόκειται για επικίνδυνο τυχοδιωκτισμό.
Το σίγουρο, όμως, είναι ότι πολύ σύντομα, εάν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα, η Ειδομένη θα «εκραγεί». Με ανυπολόγιστες συνέπειες.