Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ακτιβιστικές ομάδες για τα ανθρώπινα δικαιώματα προειδοποίησαν την Τρίτη πως η δοκιμαστική συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιστρέφει τους παράνομους μετανάστες στην Τουρκία σε αντάλλαγμα για πολιτικά και οικονομικά οφέλη μπορεί να είναι παράνομη.
«Έχω βαθιά ανησυχία για οποιαδήποτε διαρρύθμιση που θα εμπεριείχε τη γενική επιστροφή οποιουδήποτε από μια χώρα σε μια άλλη χωρίς να ξεκαθαριστούν οι διασφαλίσεις για την προστασία των προσφύγων υπό τον διεθνή νόμο» είπε ο ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Φιλίππο Γκράντι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο.
Μιλούσε λίγες ώρες αφότου οι 28 ηγέτες της ΕΕ προσχεδίασαν μια συμφωνία με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου στις Βρυξέλλες, η οποία θα παρείχε περισσότερα χρήματα στην Άγκυρα για να κρατήσει τους πρόσφυγες στην Τουρκία, συντομότερη ελεύθερη μετακίνηση χωρίς βίζα για τους τούρκους πολίτες και επιτάχυνση των παγωμένων διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Άγκυρας στην ένωση.
Η ομάδα ανθρωπίνων δικαιωμάτων Διεθνής Αμνηστία χαρακτήρισε την προτεινόμενη μαζική επιστροφή των μεταναστών ως «θανάσιμο χτύπημα στο δικαίωμα αίτησης ασύλου». Η φιλανθρωπική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα την περιέγραψε ως κυνική και απάνθρωπη.
Όμως ο Νταβούτογλου επέμεινε πως η προκαταρκτική συμφωνία δε θα εμποδίζει τους σύρους πρόσφυγες να ζητούν νόμιμα άσυλο στην Ευρώπη.
«Ο στόχος εδώ είναι να αποθαρρύνουμε την παράνομη μετανάστευση και να αναγνωρίσουμε εκείνους τους σύρους στους καταυλισμούς μας που θα δεχτεί η ΕΕ – παρ’ ότι δε θα αναγκάσουμε κανέναν να πάει παρά τη θέληση του – με νόμιμους τρόπους» ανέφερε σε συνάντησή του με τον έλληνα ομόλογό του στην παραλιακή πόλη της Σμύρνης.
Η Ευρωπαϊκή Κομισιόν επίσης είπε πως η συμφωνία για να δοθεί τέλος στη μαζική εισροή περισσότερων από ένα εκατομμύριο ανθρώπων που διαφεύγουν από τον πόλεμο και τη φτώχια στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής, που αναμένεται να ολοκληρωθεί την επόμενη εβδομάδα, είναι νομικά βάσιμη.
Η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, η οποία πίεσε για τη συμφωνία για να καθησυχάσει τους ψηφοφόρους πριν από περιφερειακές εκλογές την Κυριακή, είπε πως τα πράγματα κινούνται επιτέλους στη σωστή κατεύθυνση, αφού σχεδόν ένα εκατομμύριο σύροι, ιρακινοί, αφγανοί και άλλοι πλημμύρισαν τη Γερμανία μόνο πέρυσι.
Αρνούμενη γερμανικές κριτικές πως η Τουρκία χρησιμοποίησε τους πρόσφυγες για να εκβιάσει την Ευρώπη, είπε σε προεκλογική εκδήλωση πως η Άγκυρα έχει υποδεχτεί 2,7 εκατομμύρια σύρων προσφύγων. «Για αυτόν τον λόγο είναι δίκαιο να αναρωτηθούμε: μπορούμε να προσφέρουμε στην Τουρκία λίγη βοήθεια για να αντιμετωπίσει αυτό το έργο;» είπε η Μέρκελ.
Οι 28 ηγέτες της ΕΕ εξεπλάγησαν από τη γενναία τουρκική πρωτοβουλία της τελευταίας στιγμής, η οποία ξεπερνούσε τα προηγούμενα σχέδια για πιο περιορισμένη συνεργασία. Αδυνατώντας να υπογράψουν ρητές δεσμεύσεις άμεσα, συμφώνησαν να ολοκληρώσουν τη συμφωνία στην επόμενη σύνοδο κορυφής στις 17 και 18 Μαρτίου, όμως αρκετά σημεία παραμένουν ευαίσθητα.
Οι μετανάστες που έχουν παγιδευτεί σε άθλιες συνθήκες στα σύνορα της Ελλάδας με την ΠΓΔΜ λόγω του κλεισίματος των συνόρων βορειότερα υποσχέθηκαν να συνεχίσουν να προσπαθούν να διασχίσουν την Ευρώπη προς την πλούσια Γερμανία, ενώ οι σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία είπαν πως δε θα αποθαρρυνθούν από το κλείσιμο.
«Θα μείνουμε εδώ ακόμη κι αν πεθάνουμε όλοι» είπε η Κάντρια Γιασέμ, 25χρονη από το Χαλέπι της Συρίας, μία από τους 13.000 που μένουν σε πρόχειρο καταυλισμό στην Ειδομένη στην ελληνική πλευρά των συνόρων με την ΠΓΔΜ.
Υπό τη δοκιμαστική συμφωνία, η ΕΕ θα δέχεται έναν πρόσφυγα απευθείας από την Τουρκία για κάθε σύρο που θα παίρνει πίσω από τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου, και όσοι επιχειρούν το επικίνδυνο θαλάσσιο πέρασμα θα επιστρέφονται και θα πηγαίνουν στο τέλος της σειράς.
Ο στόχος είναι να πειστούν σύροι και άλλοι πως θα έχουν καλύτερες προοπτικές εάν παραμείνουν στην Τουρκία, με αυξημένη χρηματοδότηση από την ΕΕ για στέγαση, σχολεία και συντήρηση.
Αξιωματούχοι της ΕΕ εξέφρασαν αμφιβολίες για το πώς θα δουλέψει το σχέδιο στην πράξη, με αρκετές χώρες της ΕΕ να απορρίπτουν οποιοδήποτε σύστημα ποσοστών για τη μετεγκατάσταση προσφύγων.
Μπορεί επίσης να καταβληθεί εάν ο όγκος των μεταναστών που διασχίζουν το Αιγαίο παραμείνει υψηλός παρά τις αυξημένες περιπολίες με τη βοήθεια του ΝΑΤΟ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Εκφράζοντας την αποφασιστικότητά τους να συνεργαστούν για να σταματήσουν την παράνομη μετανάστευση, ο Νταβούτογλου και ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας υπέγραψαν μια τροπολογία της συμφωνίας επανεισδοχής τους για να κάνουν την επιστροφή πολιτών τρίτων χωρών ευκολότερη.
Ο Νταβούτογλου είπε πως η ΕΕ μπορεί να καλύψει το κόστος της επανεισδοχής παράνομων μεταναστών από την Τουρκία. Είπε επίσης πως η Άγκυρα θα περάσει εσπευσμένα τους νόμους που απαιτεί η ΕΕ για να προσφέρει ελεύθερη μετακίνηση χωρίς βίζα στους τούρκους πολίτες, αποκαλώντας το ως «σημαντική νίκη για τους πολίτες μας».
Οι Βρυξέλλες επεδίωξαν να εξαλείψουν τις ανησυχίες για τη νομιμότητα των προτεινόμενων ρυθμίσεων επανεισδοχής.
«Μπορείτε να είστε βέβαιοι πως η συμφωνία που θα προκύψει στο τέλος θα συμμορφώνεται τόσο με τον ευρωπαϊκό όσο και με τον διεθνή νόμο» είπε ο εκπρόσωπος της Κομισιόν Αλεξάντερ Γουίντερσταϊν σε συνέντευξη τύπου.
Ο επικεφαλής της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ επικαλέστηκε τους κανόνες διαδικασίας ασύλου της ΕΕ για να υποστηρίξει πως τα κράτη-μέλη έχουν το δικαίωμα να απορρίψουν να επεξεργαστούν αίτηση από άτομο που φτάνει από ασφαλή τρίτη χώρα.
Κάποιοι αξιωματούχοι έχουν ιδιωτικές διαφωνίες τόσο για την κατάσταση «ασφαλείας» της Τουρκίας, με δεδομένο το ιστορικό της με τα ανθρώπινα δικαιώματα, όσο και με τη συμβατότητα των μαζικών επιστροφών με το δικαίωμα των αιτούντων ασύλου σε ξεχωριστή εξέταση της αίτησής τους, σύμφωνα με πηγή της ΕΕ.
Δεν είναι ξεκάθαρο εάν μια τελική συμφωνία θα μπορούσε να δοκιμαστεί από τα ευρωπαϊκά ή διεθνή δικαστήρια. Οποιαδήποτε υπόθεση θα μπορούσε να χρειαστεί χρόνια για να καταλήξει σε απόφαση, με τα σύνορα της ΕΕ να κλείνουν εν τω μεταξύ.
Εμπειρογνώμονες για τη μετανάστευση είπαν πως οι πρόσφυγες θα επιχειρήσουν πιθανώς άλλους δρόμους εάν δουλέψει το κλείσιμο της Τουρκίας. Η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία έχουν ξεκινήσει να εντατικοποιούν τους ελέγχους εγγράφων και την ανέγερση τειχών στα ανατολικά τους σύνορα, φοβούμενες πως η περιοχή της Βαλτικής θα γίνει το νέο σημείο εισόδου για τους μετανάστες.
Ο επίτροπος της ΕΕ για τη μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καλωσόρισε την προκαταρκτική συμφωνία και είπε: «Θα πρέπει τώρα να διασφαλίσουμε μια γρήγορη εφαρμογή του εθελοντικού ανθρωπιστικού προγράμματος από την Τουρκία και να πραγματοποιήσουμε σχέδια που θα βελτιώσουν περαιτέρω την κατάσταση των σύρων στην Τουρκία».
Πολλοί βουλευτές, ωστόσο, επέκριναν την προσέγγιση του «οχυρού της Ευρώπης», λέγοντας πως η ΕΕ θα πρέπει να εξασφαλίσει πως οι άνθρωποι που χρειάζονται διεθνή προστασία θα μπορούν να ζητήσουν άσυλο.
«Στο όνομα της 'realpolitik', κράτη-μέλη φάνηκα έτοιμα να καταπατήσουν τις αρχές τους και να κλείσουν μια επαίσχυντη συμφωνία με την Τουρκία» είπε η ομάδα των γάλλων Σοσιαλιστών.
Οι επικριτές κατέδειξαν την αλληλουχία κλειστών συνόρων κατά μήκος του κύριου μεταναστευτικού διαδρόμου στα δυτικά Βαλκάνια που έχει αφήσει 33.000 ανθρώπους παγιδευμένους στην Ελλάδα, προκαλώντας μιαν ανθρωπιστική καταστροφή.
Η Σλοβενία ανακοίνωσε την Τρίτη πως θα περιορίσει την είσοδο των μεταναστών από τα μεσάνυχτα, επιτρέποντας να μπουν μόνο όσοι σχεδίαζαν να ζητήσουν άσυλο στη χώρα ή έρχονται για ανθρωπιστικούς λόγους.
Ως απάντηση, η Σερβία είπε πως θα εναρμονίσει τις πολιτικές της με αυτές των κρατών-μελών της ΕΕ, προσθέτοντας πως η απόφαση της Σλοβενίας σήμαινε πως «ο βαλκανικός διάδρομος για τους μετανάστες κλείνει».