ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ
Η επίσημη επικοινωνιακή μάχη 10 σημείων για να κερδίσουν την κοινή γνώμηΟι σχέσεις Δύσης - Ρωσίας μοιάζουν πλέον με σχοινί που δεν είχε τεντωθεί ποτέ τόσο πολύ μετά το 1990, παρά την τωρινή πρόσκαιρη συμμαχία στη Συρία. Το τελευταίο διάστημα οι δυο πλευρές έχουν επιδοθεί σε έναν σκληρό επικοινωνιακό αγώνα, που παραπέμπει στα ψυχροπολεμικά χρόνια, προκειμένου να κερδίσουν την κοινή γνώμη. Μια μάχη εντυπώσεων που εντείνεται ειδικά σε μια εποχή που τα ανοιχτά μέτωπα αυξάνονται διαρκώς.
Η αντιπαράθεση ΝΑΤΟ - Ρωσίας, μάλιστα, είναι απόλυτα οργανωμένη, αφού οι δυο πλευρές κοντράρονται σε συγκεκριμένα σημεία τριβής με επίσημα διατυπωμένες τοποθετήσεις από την ηγεσία τους. Τόσο το ΝΑΤΟ όσο και οι Ρώσοι έχουν δημοσιοποιήσει, με κάθε επισημότητα, την αντιπαράθεσή τους, η οποία επικεντρώνεται σε 10 «γήπεδα».
1. Πολιτική ανοιχτών θυρών στην Ευρώπη
ΡΩΣΙΑ: Η πολιτική του ΝΑΤΟ δημιουργεί νέες διαχωριστικές γραμμές στην Ευρώπη, βαθαίνοντας τις ήδη υπάρχουσες. Είναι πολιτικά παιχνίδια του ΝΑΤΟ με σκοπό να «συρθούν» χώρες εντός της Συμμαχίας. Η ΝΑΤΟϊκή εξάπλωση στην πρώην κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη αποτελεί απειλή για τη Ρωσία και φέρνει μια εχθρική συμμαχία δίπλα στα σύνορά της. Με αφορμή τις συζητήσεις περί ένταξης του Μαυροβουνίου, ο Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι «η Συμμαχία προχωρά σε παράτολμη εξάπλωση του γεωπολιτικού της χώρου, σε τεχνητό διαχωρισμό κρατών σε ‘‘εμείς’’ και ‘‘εκείνοι’’ και προμοτάρισμα ιδεών για τη δική της ασφάλεια σε βάρος της ασφάλειας των άλλων».
ΝΑΤΟ: Η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ δεν επιβάλλεται στις χώρες. Κάθε κυρίαρχο κράτος έχει το δικαίωμα να επιλέξει αν θα συμμετάσχει σε οιεσδήποτε συμμαχίες. Η πολιτική ανοιχτών θυρών της Συμμαχίας βοήθησε στο να κλείσουν οι διαχωρισμοί της εποχής του Ψυχρού Πολέμου στην Ευρώπη. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ συνέβαλε στην εξάπλωση της δημοκρατίας, της ασφάλειας και της σταθερότητας. Οι χώρες που επέλεξαν να υιοθετήσουν αυτές τις αρχές έλαβαν τη δέσμευση ότι το ΝΑΤΟ θα τις προστατεύει.
2. Περί αποσταθεροποίησης στα Βαλκάνια
ΡΩΣΙΑ: Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην τελευταία περίπτωση του Μαυροβουνίου και στις συνομιλίες για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία θεωρεί ότι η συγκεκριμένη πρόταση δρα αποσταθεροποιητικά στη χώρα κι έχει δημιουργήσει εντάσεις καθώς η κοινωνία είναι ιδεολογικά διχασμένη, αφού μεγάλο κομμάτι της αντιτίθεται στην ένταξη. Πρόκειται για γεωπολιτική απόφαση που θα οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση και χειροτέρευση της ασφάλειας γενικά στα Βαλκάνια.
ΝΑΤΟ: Όλες οι χώρες της Κεντροανατολικής Ευρώπης που εντάχθηκαν τα τελευταία χρόνια στο ΝΑΤΟ απολαύουν ειρήνης, ασφάλειας και συνεργασίας με τις γειτονικές τους χώρες. Όσοι στην περιοχή επιθυμούν ένταξη στη Συμμαχία πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις για να πλησιάσουν στα στάνταρ που θέτει το ΝΑΤΟ. Οι μεταρρυθμίσεις ισχυροποιούν τη δημοκρατία και την ασφάλεια των κρατών. Οι χώρες στην περιοχή έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις σε Κόσοβο και Αφγανιστάν. Αυτό αποτελεί άμεση συνεισφορά στη σταθερότητα στον ευρύτερο ευρωατλαντικό χώρο.
3. Εξέγερση Μαϊντάν, Ουκρανία
ΡΩΣΙΑ: Τον Νοέμβριο του 2013 χιλιάδες κόσμου διαμαρτυρήθηκαν για να απαιτήσουν αλλαγή. Αλλά στη διάρκεια του βίαιου πραξικοπήματος που υποστηρίχθηκε από τη Δύση έριξαν τον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο Γιανουκόβιτς, έναν μόλις χρόνο πριν από τις εκλογές. Στη Μαϊντάν υπήρξε υποστήριξη από αξιωματούχους Ε.Ε., ΗΠΑ. Έπειτα από δυο δεκαετίες εξάπλωσης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, η κρίση προκλήθηκε από την προσπάθεια της Δύσης να τραβήξει την Ουκρανία στη δική της τροχιά και αμυντική δομή μέσω μιας αντι-ρωσικής συμφωνίας με την Ε.Ε. Η απόρριψη της συμφωνίας αυτής οδήγησε στα βίαια γεγονότα της Μαϊντάν και στην εγκαθίδρυση αντι-ρωσικής διοίκησης που απορριπτόταν από τη μισή χώρα.
ΝΑΤΟ: Οι διαδηλώσεις προκλήθηκαν από την επιθυμία των Ουκρανών για στενότερη σχέση με την Ε.Ε. και από τη δυσαρέσκεια που δημιουργήθηκε όταν ο Γιανουκόβιτς, πιεζόμενος από τη Ρωσία, πάγωσε κάθε πρόοδο προς αυτόν τον στόχο. Τα αιτήματα των διαδηλωτών περιλάμβαναν συνταγματική μεταρρύθμιση, ισχυροποίηση του ρόλου του Κοινοβουλίου, σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, τέλος στη διαφθορά, πρόωρες εκλογές και παύση της βίας. Δεν υπήρχε, τότε, καμία αναφορά περί ΝΑΤΟ ή ανάμειξή του. Η Ουκρανία άρχισε να συζητά την εγκατάλειψη του non-bloc status τον Σεπτέμβριο του 2014, έξι μήνες μετά την παράνομη κι αθέμιτη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Η τελική ουκρανική απόφαση, μάλιστα, πάρθηκε τον Δεκέμβριο 2014, πάνω από έναν χρόνο από τότε που ξεκίνησαν οι φιλοευρωπαϊκές διαδηλώσεις.
4. Βάσεις
ΡΩΣΙΑ: Η Ρωσία έχει μειώσει την παρουσία της στο εξωτερικό και ο συνολικός αριθμός των ρωσικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων είναι σχετικά μικρός. Οι ΗΠΑ, όμως, εξακολουθούν να διατηρούν πολλαπλάσιο αριθμό βάσεων και στρατιωτική παρουσία σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, τις χώρες του Περσικού Κόλπου, το Αφγανιστάν, τη Ν. Κορέα, την Ιαπωνία, την Αυστραλία. Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Ρωσίας στο εξωτερικό βρίσκονται στην πλειονότητά τους σε εδάφη της πρώην ΕΣΣΔ.
ΝΑΤΟ: Οι στρατιωτικές υποδομές του ΝΑΤΟ, εκτός του εδάφους των Συμμάχων, περιορίζονται στις περιοχές αυτές που η Συμμαχία διεξάγει επιχειρήσεις. Έτσι το ΝΑΤΟ έχει στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε Αφγανιστάν, Κόσοβο. Το ΝΑΤΟ έχει πολιτικά γραφεία σε χώρες - εταίρους, όπως τη Γεωργία ή την Ουκρανία, δεν μπορεί να θεωρηθούν «στρατιωτικές βάσεις». Οι μεμονωμένες συμμαχικές χώρες έχουν υπερπόντιες βάσεις που δημιουργήθηκαν στη βάση διμερών συμφωνιών και της αρχής της συγκατάθεσης του κράτους που τις φιλοξενεί. Σε αντίθεση με τις ρωσικές βάσεις σε περιοχές της Μολδαβίας (Υπερδνειστερία), της Ουκρανίας (Κριμαία) και της Γεωργίας (Αμπχαζία και Ν. Οσσετία).
5. ΝΑΤΟ και σύνορα Ρωσίας
ΡΩΣΙΑ: Το ΝΑΤΟ έχει αυξήσει σταθερά την παρουσία του στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας με προκλητικές, μεγάλης κλίμακας ασκήσεις κατά μήκος των ρωσικών συνόρων. Το νέο δόγμα ασφαλείας που υπέγραψε ο Πούτιν για το 2016 αναφέρει το ΝΑΤΟ ως πρωταρχική απειλή για την ειρήνη. Η Μόσχα κατηγορεί το ΝΑΤΟ για παραβίαση των διεθνών νομοθεσιών και για εξάπλωση των στρατιωτικών του εγκαταστάσεων κατά μήκος των ρωσικών συνόρων, με στόχο τον περιορισμό και την περικύκλωση της Ρωσίας.
ΝΑΤΟ: Ο ρωσικός ισχυρισμός αγνοεί τα δεδομένα της γεωγραφίας. Τα χερσαία σύνορα της Ρωσίας έχουν μήκος πάνω από 20.000 χλμ. Από αυτά, μόλις τα 1.215 συνορεύουν με τωρινά μέλη του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία έχει χερσαία σύνορα με 14 χώρες, από τις οποίες μόνο πέντε είναι μέλη της Συμμαχίας. Οι ισχυρισμοί ότι το ΝΑΤΟ κατασκευάζει βάσεις γύρω από τη Ρωσία είναι ανυπόστατοι. Εκτός του χώρου των κρατών - μελών του ΝΑΤΟ η Συμμαχία διατηρεί σημαντική στρατιωτική παρουσία μόνο σε Αφγανιστάν, Κόσοβο και στον θαλάσσιο χώρο ανοιχτά στο Κέρας της Αφρικής. Οι επιχειρήσεις αυτές διεξάγονται υπό την εντολή του ΟΗΕ, άρα έχουν και την έγκριση της Ρωσίας.
6. Απειλή από στρατιωτικές ασκήσεις
ΡΩΣΙΑ: Μέσα στο 2016 θα ενισχύσει τα στρατεύματά της στις δυτικές - κεντρικές περιοχές της χώρας, λόγω των αυξανόμενων μαζικών ΝΑΤΟκών ασκήσεων στην Ανατολική Ευρώπη. Το ΝΑΤΟ αυξάνει την παρουσία του μετά την επανασύνδεση Κριμαίας - Ρωσίας κι αυτό συνιστά πρόκληση κι απειλή για τη Ρωσία, που στις 25.5.15 ενημέρωσε εκ των προτέρων, ως ένδειξη καλής θέλησης, τα κράτη - μέλη του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη) για μεγάλη αιφνίδια άσκηση ετοιμότητας των μονάδων αεράμυνας.
ΝΑΤΟ: Κάθε κράτος έχει δικαίωμα να διεξάγει ασκήσεις, φτάνει να ακολουθεί τις διεθνείς του υποχρεώσεις. Τα κράτη-μέλη του ΟΑΣΕ δεσμεύονται από το Κείμενο της Βιέννης να ενημερώνουν εκ των προτέρων για τη διεξαγωγή ασκήσεων που περιλαμβάνουν άνω των 9.000 στρατιωτών. Το ΝΑΤΟ τηρεί τους όρους και το πνεύμα του Κειμένου. Από την πλευρά της, όμως, η Ρωσία έχει επανειλημμένα διεξάγει ασκήσεις με δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, κάποιες κοντά σε περιοχές ΝΑΤΟ, χωρίς προειδοποίηση. Αυτή η πρακτική αποτελεί παραβίαση του πνεύματος του Κειμένου της Βιέννης και υπονομεύει την εμπιστοσύνη. Η κατάληψη της Κριμαίας «μεταμφιέστηκε» με μια τέτοια άσκηση. Συνεπώς οι ασκήσεις της Ρωσίας και όχι του ΝΑΤΟ είναι απειλή για τη σταθερότητα.
7. Ενοποίηση Γερμανίας και Ανατολική Ευρώπη
ΡΩΣΙΑ: Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, μπορεί το ΝΑΤΟ να μην δεσμεύτηκε νομικά για τη μη εξάπλωση προς τα ανατολικά όταν ενοποιήθηκαν οι δύο Γερμανίες, όμως υπήρξαν προφορικές υποσχέσεις. Οι Ρώσοι εξετάζουν με το μικροσκόπιο όλα τα αρχειοθετημένα έγγραφα που υπάρχουν κι αναφέρουν πως την εποχή εκείνη η Δύση έκανε ό,τι μπορούσε για να πείσει – προφορικά – τους Σοβιετικούς ότι δεν υπήρχε καμιά πιθανότητα για ένταξη στο ΝΑΤΟ χωρών όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η τέως Τσεχοσλοβακία.
ΝΑΤΟ: Καμία τέτοια υπόσχεση δεν έχει δοθεί ποτέ και η Ρωσία ουδέποτε παρουσίασε κανένα στοιχείο. Κάθε επίσημη απόφαση του ΝΑΤΟ, άλλωστε, είναι συναινετική και καταγράφεται. Επιπρόσθετα, τη χρονική περίοδο της υποτιθέμενης υπόσχεσης ίσχυε ακόμη το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Τα μέλη του δεν συμφώνησαν στη διάλυση του Συμφώνου μέχρι το 1991, άρα δεν είναι δικαιολογημένη η υπόθεση ότι το 1989 υπήρχε στην ατζέντα η ιδέα για ένταξή τους στο ΝΑΤΟ. Αυτό έχει επιβεβαιωθεί από τον ίδιο τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, που στις 15.10.14 δήλωσε: «Το θέμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ δεν συζητήθηκε καθόλου και δεν αναφέρθηκε εκείνα τα χρόνια. Ούτε μία ανατολικοευρωπαϊκή χώρα δεν έθεσε το θέμα».
8. Αφγανιστάν και ναρκωτικά
ΡΩΣΙΑ: Η αποστολή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν παραμελεί το ζήτημα της παραγωγής ναρκωτικών, αφήνοντας το θέμα στον χειρισμό των αφγανικών αρχών. Η παραγωγή ηρωίνης και χασίς συνυπάρχει ειρηνικά με τις ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις στη χώρα. Το 2014 το Αφγανιστάν παρήγαγε 6.400 τόνους ναρκωτικών, 900 τόνους περισσότερους από το 2013.
ΝΑΤΟ: Όπως με κάθε κυρίαρχη χώρα, η βασική ευθύνη για την τήρηση του νόμου και της τάξης στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου ναρκωτικών, ανήκει στην αφγανική κυβέρνηση. Η διεθνής κοινότητα στηρίζει την αφγανική κυβέρνηση στο έργο της με πολλούς τρόπους, όπως μέσω ΟΗΕ, Ε.Ε. Το ΝΑΤΟ δεν είναι κύριος παίκτης στην περιοχή. Αυτός ο ρόλος έχει συμφωνηθεί με τη διεθνή κοινότητα.
9. Κόσοβο και Κριμαία
ΡΩΣΙΑ: Η εισαγωγή στη διεθνή πρακτική ενός άλλου μοντέλου διακήρυξης ανεξαρτησίας μιας περιοχής και η γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για την ανεξαρτησία του Κοσόβου δημιουργεί προηγούμενο. Οι κάτοικοι της Κριμαίας, σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία, επέλεξαν μέσω δημοψηφίσματος να εκφράσουν την ελεύθερη βούλησή τους για ανεξαρτησία από την Ουκρανία κι επανένωση με τη Ρωσία. Στο Κόσοβο, όμως, ο διαχωρισμός από τη Σερβία πραγματοποιήθηκε χωρίς δημοψήφισμα.
ΝΑΤΟ: Στο Κόσοβο οι διεθνείς προσπάθειες για επίτευξη λύσης διήρκησαν πάνω από 3.000 ημέρες. Στην Κριμαία δεν υπήρχε προϋπάρχουσα κρίση, ούτε εμπλοκή του ΟΗΕ και διαπραγμάτευση επίλυσης. Η Ρωσία προσήρτησε μέρος της Ουκρανίας μέσα σε 30 ημέρες. Το δημοψήφισμα της Κριμαίας ήταν ασυμβίβαστο με το ουκρανικό δίκαιο, έγινε υπό συνθήκες ένοπλης κατοχής, χωρίς αξιόπιστους διεθνείς παρατηρητές κι ελευθερία έκφρασης. Το Διεθνές Δικαστήριο, εξάλλου, απεφάνθη ότι η απόφασή του για την ανεξαρτησία του Κοσόβου δεν αποτελεί προηγούμενο.
10. Πυραυλική άμυνα
ΡΩΣΙΑ: Η συμφωνία για περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν «ακυρώνει» αυτόματα τη σημασία της αντιπυραυλικής ασπίδας στην Ευρώπη. Όμως, το ΝΑΤΟ ισχυρίζεται ψευδώς ότι υπάρχει απειλή και γι’ αυτό η πυραυλική ασπίδα του στοχεύει στη στρατηγική αναχαίτιση της Ρωσίας.
ΝΑΤΟ: Η ΝΑΤΟϊκή αντιπυραυλική άμυνα δεν στρέφεται κατά της Ρωσίας. Γεωγραφία και φυσική καθιστούν αδύνατη την κατάρριψη ρωσικών πυραύλων από ΝΑΤΟϊκές τοποθεσίες σε Ρουμανία ή Πολωνία. Ο ισχυρισμός ότι η συμφωνία του Ιράν απαλείφει την ανάγκη για αντιπυραυλική άμυνα είναι λάθος, διότι δεν καλύπτει τη διάδοση της τεχνολογίας βαλλιστικών πυραύλων. Ακόμη, η ΝΑΤΟϊκή άμυνα δεν αφορά συγκεκριμένη χώρα, αλλά τη γενικότερη απειλή από διάφορες χώρες.