Ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έχει υποσχεθεί στους ψηφοφόρους πως θα απορρίψει έστω και ένα cent του ευρώ σε παραπάνω δημοσιονομική λιτότητα απ’ ότι χρειάζεται υπό το πρόγραμμα διάσωσης της χώρας. Οι διεθνείς πιστωτές της Ελλάδας λένε πως οι απαιτήσεις του προγράμματος μπορεί να συμπεριλάβουν 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιπλέον δημοσιονομική πειθαρχία από όσα έχουν συμφωνηθεί.
Η απαίτηση από την ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι μια εν δυνάμει βόμβα για την κυβέρνηση, αυξάνοντας τον κίνδυνο μιας νέας αστάθειας στην Ελλάδα.
Ο Τσίπρας ανήλθε στην εξουσία τον Ιανουάριο του 2015 εκστρατεύοντας κατά της λιτότητας και παραλίγο να οδηγήσει την Ελλάδα έξω από το ευρώ προτού πραγματοποιήσει αναστροφή το περασμένο καλοκαίρι και εξασφαλίσει το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης της χώρας μέσα σε έξι χρόνια. Από τότε, η ελληνική οικονομία έχει ξαναπέσει σε ύφεση, η ανεργία έχει παραμείνει επίμονα υψηλά, κοντά στο 25%, ενώ η στήριξη του κόσμου για το ευρώ έχει αποδυναμωθεί.
Το παρόν δίλημμα του πρωθυπουργού πηγάζει από τη διαφωνία μεταξύ ευρωζώνης και ΔΝΤ. Ενώ οι ευρωπαίοι πιστωτές λένε πως η κυβέρνηση στην Αθήνα έχει δεσμευτεί σε αρκετή λιτότητα για να φτάσει το στοχευμένο δημοσιονομικό πλεόνασμα, πριν από τις πληρωμές των τόκων, ύψους 3,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το 2018, το ΔΝΤ υπολογίζει πως τα συμφωνηθέντα ελληνικά μέτρα θα παράγουν πλεόνασμα μόλις 1,5%.
Με τη Γερμανία να επιμένει στη συνεχή παρουσία του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα βοήθειας, οι αντικρουόμενες προβλέψεις έχουν οδηγήσει τους πιστωτές ως σύνολο να ζητήσουν «μέτρα έκτακτης ανάγκης» ύψους 2% του ΑΕΠ. Αυτά θα τεθούν σε ισχύ εάν η κυβέρνηση στην Αθήνα ξεφύγει από τη δημοσιονομική πορεία της, όπως προβλέπει το ΔΝΤ.
Συνεπώς, ο Τσίπρας και ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος βρίσκονται αντιμέτωποι με το δύσκολο έργο του σχεδιασμού των μέτρων που θα ικανοποιήσουν τους πιστωτές χωρίς να διασπάσουν τη συμμαχία τους με τους εθνικιστές Ανεξάρτητους Έλληνες. Αυτή η πράξη ισορροπίας θα ήταν πρόκληση για οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση, πόσο μάλλον για μία με βάση κατά της λιτότητας, βαθειά αντιπάθεια για το ΔΝΤ και με πλειοψηφία τριών εδρών στο κοινοβούλιο.
Ακολουθούν τα τρία σενάρια που μπορεί να πραγματοποιηθούν τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες.
Επιλογή 1: Το πικρό φάρμακο
Δε θα ήταν η πρώτη φορά που ο Τσίπρας υποχωρεί. Αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος και την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη τον περασμένο Ιούλιο, εγκατέλειψε την προεκλογική του υπόσχεση να αντιστρέψει τη λιτότητα δεχόμενος τις απαιτήσεις των πιστωτών σε αντάλλαγμα για ένα νέο πρόγραμμα βοήθειας.
Με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν πλέον ένα ξεκάθαρο προβάδισμα για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τη Νέα Δημοκρατία, και με τα αποθέματα ρευστότητας να εξαντλούνται, ο Τσίπρας μπορεί να αποφασίσει πως δεν έχει άλλη επιλογή από το να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Ο 41χρονος ηγέτης μπορεί να πουλήσει την απόφαση στους βουλευτές και τους ψηφοφόρους υποστηρίζοντας πως αυτό θα άνοιγε τον δρόμο για την αναδιάρθρωση του χρέους, μια πιθανότητα που έχουν αφήσει ανοιχτή οι πιστωτές από το 2012.
Ο Τσίπρας μπορεί επίσης να υποστηρίξει πως, επειδή τα επιπλέον μέτρα λιτότητας θα εφαρμοστούν μόνο εάν η Ελλάδα δεν πετύχει τους δημοσιονομικούς στόχους, αυτό το τμήμα του πακέτου είναι αβλαβές. Και οποιαδήποτε συμφωνία με τους πιστωτές θα γίνει από τον Τσακαλώτο, τον φημισμένη ηγέτη της εσωτερικής αντιπολίτευσης του Τσίπρα, περιορίζοντας το εύρος της διαφωνίας. Όσο λιγότερο λεπτομερή είναι αυτά τα έκτακτα μέτρα, τόσο περισσότερο περιθώριο θα έχουν ο Τσίπρας και ο Τσακαλώτος για να περάσουν το μήνυμα πως πρόκειται για εφεδρικό σχέδιο χωρίς ουσιαστικές συνέπειες.
Οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος, αντιμέτωποι με την προοπτική νέας εκλογικής αναμέτρησης για να κρατήσουν τη θέση τους, μπορεί να μπουν στον πειρασμό να καταπιούν και πάλι το πικρό φάρμακο της λιτότητας, ελπίζοντας σε μια ενίσχυση της οικονομικής εμπιστοσύνης προτού χρειαστεί να αντιμετωπίσουν ξανά τους ψηφοφόρους. Οι επόμενες εκλογές δεν αναμένονται πριν από το 2019.
Η αντίδραση των αγορών στο προσχέδιο της συμφωνίας που έχουν παρουσιάσει οι πιστωτές στον Τσίπρα είναι προς το παρόν αισιόδοξη, δείχνοντας πως οι επενδυτές θεωρούν αυτό ως το πιο πιθανό σενάριο. Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είπε τη Δευτέρα πως η αξιολόγηση του προγράμματος της Ελλάδας θα ολοκληρωθεί «εν τέλει».
Επιλογή 2: Πρόωρες εκλογές
Η αποτυχία στην εύρεση συμφωνίας, ή να πειστούν οι βουλευτές της κυβερνούσας συμμαχίας για τα πλεονεκτήματά της, θα μπορούσε να αναγκάσει τον Τσίπρα να διαλύσει τη Βουλή και να αφήσει τους ψηφοφόρους να αποφασίσουν. Αυτό είναι ένα χαρτί που έπαιξε πέρυσι όταν τα μέλη του κόμματός του εξεγέρθηκαν κατά της απόφασής να δεχτεί τις απαιτήσεις των πιστωτών και του στέρησαν την πλειοψηφία του.
Ο Τσίπρας βγήκε ενισχυμένος από τη συμπλοκή ενώ το ακροαριστερό τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ που τον εγκατέλειψε δεν κατάφερε να κερδίσει κοινοβουλευτικές έδρες στις έκτακτες εκλογές του Σεπτεμβρίου. Μπορεί να δυσκολευτεί να επαναλάβει αυτό το τέχνασμα.
Το περασμένο καλοκαίρι, ο Τσίπρας βρήκε στήριξη στα φιλοευρωπαϊκά κόμματα της αντιπολίτευσης για να περάσει τα σκληρά μέτρα του προγράμματος βοήθειας από τη Βουλή. Όμως ακόμη κι αν οι κατεστημένες δυνάμεις της αντιπολίτευσης στηρίξουν μια συμφωνία για να απελευθερωθεί περισσότερη οικονομική βοήθεια, έχουν πει πως δε στηρίξουν μια κυβέρνηση υπό τον Τσίπρα.
Οι δημοσκοπήσεις, οι οποίες έχουν συχνά αποδειχθεί λανθασμένες στην Ελλάδα, δείχνουν πως το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η συντηρητική Νέα Δημοκρατία, έχει ανακτήσει το προβάδισμα ύστερα από περισσότερα από δύο χρόνια.
Μια νίκη της Νέας Δημοκρατίας θα οδηγούσε πιθανότατα σε σχηματισμό συμμαχίας των μετριοπαθών κομμάτων που είναι αποφασισμένα να κρατήσουν την Ελλάδα στο ευρώ, ή θα δημιουργούσε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Το ερώτημα σε αυτό το σενάριο, όπως και το 2012, είναι εάν θα ήταν πολύ αργά για να επιστρέψει το ελληνικό πρόγραμμα στο σωστό δρόμο ύστερα από την πολιτική εκτροπή της προεκλογικής εκστρατείας και των διαπραγματεύσεων για τον σχηματισμό της κυβέρνησης.
Ένα κοινοβούλιο ακυβερνησίας που θα οδηγήσει σε παρατεταμένη αστάθεια, ή μια νίκη του Τσίπρα με ατζέντα εναντίον της περαιτέρω λιτότητας, αποτελούν επίσης πιθανότητες. Οποιοδήποτε από αυτά τα δύο αποτελέσματα μπορεί να θέσουν την Ελλάδα σε πορεία προς τη χρεοκοπία τον Ιούλιο και σε αποβολή από το ευρώ λίγο αργότερα.
Επιλογή 3: Δημοψήφισμα
Ένα βήμα πριν από την πυρηνική τακτική των έκτακτων εκλογών θα ήταν ένα ακόμη δημοψήφισμα.
Ο Τσίπρας μπορεί να υποστηρίξει πως οι πιστωτές απαιτούν περισσότερα από όσα συμφωνήθηκαν υπό το πρόγραμμα διάσωσης και πως χρειάζεται νέα εντολή για να εφαρμόσει τα μέτρα, όπως είχε υποστηρίξει πριν από το αναπάντεχο δημοψήφισμα του περασμένου Ιουλίου. Δημοσκόπηση της Kapa Research που δημοσιεύτηκε νωρίτερα αυτόν τον μήνα έδειξε πως οι έλληνες θα ψήφιζαν κατά της επιπλέον λιτότητας, όπως έκαναν και πέρυσι, θέτοντας τη θέση της χώρας στη νομισματική ένωση ξανά υπό αμφισβήτηση.
Τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα της αντιπολίτευσης μπορεί να ζητήσουν από τους ψηφοφόρους να απέχουν, σε μια προσπάθεια να απαξιώσουν το δημοψήφισμα του Τσίπρα μειώνοντας παράλληλα τον κίνδυνο μιας αρνητικής ψήφου. Εάν η συμμετοχή αποδειχθεί χαμηλή, η θέση του Τσίπρα μπορεί να γίνει αστήρικτη. Ωστόσο, ένα δημοψήφισμα θα του έδινε μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμού του αποτελέσματος απ’ ότι οι εκλογές.