ΑΝΝΑ ΦΑΛΤΑΙΤΣ
Η αδιαφορία της Τουρκίας να συμβάλει στην επίλυση της προσφυγικής κρίσης και η αδυναμία Βερολίνου-Βρυξελλών να επιβάλουν την τάξη. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ και το «βαστάτε γερά» της Μέρκελ. Στενά τα περιθώρια κινήσεων, μετά το μπλοκάρισμα των συνόρων.
Stratfor: Πόσο κινδυνεύει η Ελλάδα να γίνει «αποθήκη ψυχών»
Αν η Ελλάδα νόμιζε πως το 2015 ήταν μια χρονιά που καλύτερα να ξεχάσει, το 2016 δείχνει πως θα είναι εξίσου άσχημο. Το βασικό πρόβλημα για την Αθήνα φέτος δεν είναι τόσο οικονομικό, όσο φυσικό –αν και η οικονομία εξακολουθεί να πλήττεται ως συνέπεια των capital controls που επιβλήθηκαν πέρυσι και της πτώσης των επενδύσεων.
Το πρόγραμμα διάσωσης ανάγκασε την Αθήνα να μειώσει τις δαπάνες και να αυξήσει τους φόρους, κάτι που προκαλεί ασφυξία στην οικονομία. Τώρα, η Ελλάδα κινδυνεύει να πέσει θύμα μιας πιθανής λύσης του προσφυγικού προβλήματος της Ευρώπης. Αν δεν μπορούν να εμποδιστούν οι πρόσφυγες/μετανάστες να φτάνουν στην Ελλάδα από την Τουρκία και δεν μπορεί να τους επιτραπεί να φθάσουν στον «κορμό» της Ευρώπης λόγω των δραματικών πολιτικών προβλημάτων που προκαλούν, τότε ίσως η λύση είναι απλά να χτιστεί ένας μεταφορικός τοίχος γύρω από την Ελλάδα. Η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο ενοχλεί ξεκάθαρα την Ελλάδα, ο πρωθυπουργός της οποίας, ο Αλέξης Τσίπρας, την Τετάρτη αρνήθηκε σθεναρά να επιτρέψει η χώρα του να μετατραπεί σε μια «αποθήκη ψυχών».
Ευτυχώς για την Ελλάδα, φαίνεται πως ούτε οι Βρυξέλλες και το Βερολίνο θέλουν αυτό το αποτέλεσμα -ακόμα τουλάχιστον. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ καθώς και διάφοροι θεσμοί της ΕΕ εξακολουθούν να ελπίζουν πως θα λυθεί το πρόβλημα στην Τουρκία -ένα βήμα πιο κοντά στη ρίζα του προβλήματος. Ευελπιστείται πως οι Τούρκοι μπορούν να πειστούν να σοβαρευτούν σε ό,τι αφορά στο σταμάτημα της ροής των προσφύγων/μεταναστών, στη σύνοδο που θα πραγματοποιηθεί στις 7 Μαρτίου. Στο μεταξύ, το μήνυμα της Μέρκελ προς την Ελλάδα είναι: «βαστάτε γερά».
Ο ρόλος του ΝΑΤΟ
Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί πλοία του ΝΑΤΟ στα ύδατα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, σε μια άλλη προσπάθεια να υπάρξει λύση στο ζήτημα. Ο βασικός προσφυγικός δρόμος περνά μέσα από την υδάτινη έκταση που διαχωρίζει τα ελληνικά νησιά από την Τουρκία. Όμως οι προσπάθειες για να σταματήσουν οι βάρκες και να γυρίσουν πίσω στην Τουρκία περιπλέκονται λόγω των τεταμένων σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας αλλά και των εκκρεμών εδαφικών διαφορών των δύο χωρών για τα νησιά και τα ύδατα αυτά. Αυτό δημιουργεί εμπόδια στη συνεργασία μεταξύ των ακτοφυλακών της Ελλάδας και της Τουρκίας.
Ο επίσημος ρόλος των πλοίων του ΝΑΤΟ είναι να παράσχει πληροφορίες και συντονισμό, δημιουργώντας ένα «κανάλι» για τη ροή των πληροφοριών μεταξύ των δύο χωρών και πληροφορώντας τες για τον εντοπισμό μετακίνησης προσφύγων/μεταναστών. Αυτά τα πλοία του ΝΑΤΟ θα μπορούν να κινούνται ελεύθερα τόσο στα ελληνικά όσο και στα τουρκικά ύδατα, ενώ οι εθνικές ναυτικές δυνάμεις θα περιορίζονται στα δικά τους χωρικά ύδατα.
Όμως ο βασικός ρόλος του ΝΑΤΟ δεν είναι να γυρίζει πίσω τα πλοία. Η Συμμαχία θα παρεμβαίνει άμεσα μόνο για να διασώζει τους επιβάτες πλοίων και να τους επιστρέφει στην Τουρκία, ασχέτως από τα ύδατα στα οποία έχουν διασωθεί.
Ωστόσο, με 325 ανθρώπους να έχουν πνιγεί από την αρχή του έτους (έναντι των 102.000 ασφαλών αφίξεων στην Ελλάδα), η αναλογία των πλοίων που βρίσκονται σε κίνδυνο φαίνεται χαμηλή. Επιπλέον, αν η ελληνική ακτοφυλακή διασώσει πρόσφυγες/μετανάστες, θα συνεχίσει να μην μπορεί να επιστρέψει αυτούς που διέσωσε από τα ελληνικά χωρικά ύδατα πίσω στην Τουρκία. Αυτό σημαίνει πως η τελική ευθύνη για να σταματήσουν οι πρόσφυγες/μετανάστες να φεύγουν από την Τουρκία εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια των Τούρκων. Και εκεί είναι το πρόβλημα.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή προβλήματα και στα τρία βασικά σύνορά της. Στα νότια έχει τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, στα βόρεια την κλιμακούμενη αντιπαράθεση με τη Ρωσία και στα δυτικά την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση με την Ελλάδα και την Ευρώπη. Από τα τρία, η επίλυση της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης έχει ξεκάθαρα τη χαμηλότερη προτεραιότητα για την Άγκυρα.
Πράγματι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως όσο πιο πολύ κωλυσιεργεί η Τουρκία στο προσφυγικό πρόβλημα, τόσο περισσότερες παραχωρήσεις μπορεί να εξασφαλίσει από την Ευρώπη ως αντάλλαγμα για τη μελλοντική βοήθειά της. Ακόμα και τότε, η Άγκυρα δεν χρειάζεται να δεσμευτεί στην πλήρη επίλυση του προβλήματος, αφού μπορεί να «κρυφτεί» πίσω από υλικοτεχνικές δυσκολίες. Και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα μπορούσε να προσφέρει η Ευρώπη, που θα παρακινούσε την Τουρκία να αναλάβει αποτελεσματικές ενέργειες. Το άνοιγμα του δρόμου για ένταξη στην ΕΕ γίνεται όλο και πιο ανέφικτο λόγω του αυξανόμενου απολυταρχισμού της Τουρκίας. Και αν απλώς δοθούν χρήματα στην Τουρκία, αυτό μπορεί να «ανοίξει» την όρεξη της χώρας να ζητήσει περισσότερα χρήματα. Οι ευρωπαϊκές ελπίδες πως όλα θα πάνε καλά μετά τη σύνοδο της 7ης Μαρτίου φαίνεται πως είναι εσφαλμένες.
Οι μονομερείς κινήσεις
Εν τω μεταξύ, με τη ροή των προσφύγων/μεταναστών να αυξάνεται καθώς βελτιώνεται ο καιρός, και τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο να παρακολουθούν χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, ορισμένες χώρες παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Αυτήν την εβδομάδα, η Αυστρία οργάνωσε διάσκεψη στη Βιέννη και κάλεσε εννέα χώρες από τα Βαλκάνια, μέλη και μη της ΕΕ. Η σύγκληση της διάσκεψης έγινε με σκοπό να συμφωνηθούν οι βασικές αρχές αναφορικά με τη ροή των προσφύγων/μεταναστών στα σύνορά τους. Η συμφωνία που προέκυψε είναι η επισημοποίηση ορισμένων μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί -όπως για παράδειγμα να επιτρέπεται η είσοδος μόνο σε πρόσφυγες εμπόλεμων περιοχών. Η βασικότερη πτυχή, όμως, είναι πως υπήρξε κάποια συμφωνία.
Οι χώρες αυτές, ιδιαίτερα η ΠΓΔΜ, η Αλβανία και η Βουλγαρία, είναι γεωγραφικά σημαντικές, αφού είναι τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας από την Αδριατική μέχρι την Ευρωπαϊκή Τουρκία. Αφού η συμφωνία αυτή επιτεύχθηκε εκτός δικαιοδοσίας της ΕΕ, η επιρροή των Βρυξελλών και του Βερολίνου είναι περιορισμένη. Ο κίνδυνος είναι μέχρι την επόμενη συνάντησή τους οι εννέα χώρες να συμφωνήσουν σε ένα ολοκληρωτικό lockdown (σ.σ. ήδη περιέκοψαν σε 580 τις ημερήσιες διελεύσεις). Αν και θεωρητικά οι πρόσφυγες/μετανάστες ίσως επιχειρήσουν να προσπεράσουν τα χερσαία μπλόκα και να πάνε μέσω θαλάσσης στη νότια Ιταλία, η εξεύρεση πλοίων που θα τους μεταφέρουν θα ήταν δύσκολη.
Όταν το πρόβλημα είναι της Ευρώπης, η Ελλάδα έχει κάποιο «πάτημα». Για παράδειγμα, έχει γίνει λόγος για μια συμφωνία «μετρητών αντί μεταναστών», στο πλαίσιο της οποίας η ΕΕ θα ελαφρύνει κάπως τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας, με αντάλλαγμα η Ελλάδα να ξεκαθαρίσει και να φροντίσει τους πρόσφυγες/μετανάστες.
Όταν τα ηνία φεύγουν από τα χέρια του Βερολίνου και των Βρυξελλών, όμως, ο Τσίπρας χάνει την όποια δυνατότητα να διαμορφώσει τις εξελίξεις. Ακόμα και έτσι, έχει απειλήσει την ΕΕ με κοινωνική ανυπακοή μέχρι να επιλυθεί η προσφυγική κρίση, λέγοντας πως η Ελλάδα θα εμποδίσει τη νομοθεσία της ΕΕ προκειμένου να αναγκάσει τη Βόρεια Ευρώπη να κινηθεί για την προσφυγική κρίση. Εν τω μεταξύ, η αδυναμία του στα Βαλκάνια φάνηκε πλήρως όταν προχώρησε στην ισχυρότερη ενέργεια που μπορούσε, όταν δηλαδή ανακάλεσε την Ελληνίδα πρέσβειρα στην Αυστρία, για να διαμαρτυρηθεί για τις κινήσεις της ομάδας των εννέα χωρών.
Η κατάσταση της Ελλάδας φαίνεται ζοφερή. Στα ανατολικά, βλέπει τις ροές των προσφύγων/μεταναστών να εξαρτώνται από έναν παλιό και αδιάλλακτο αντίπαλο. Στα βόρεια, βλέπει την πιθανή έξοδο των προσφύγων/μεταναστών να μπλοκάρεται από κράτη που ενεργούν με ίδιο συμφέρον. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Γερμανία, όπου είχε εναποθέσει τις ελπίδες της η Αθήνα, φαίνονται όλο και πιο ανίσχυρες.
Η Ελλάδα μπορεί ακόμα να «κρεμαστεί» στην ιδέα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προσπαθήσει να εξαγοράσει την Τουρκία -ή ότι οι Βρυξέλλες θα πιέσουν την Αυστρία να σταματήσει να περιχαρακώνει τα Βαλκάνια σε ένα μπλοκ, ακόμα και απειλώντας τις προσπάθειες των βαλκανικών χωρών να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως εκ τούτου, το σενάριο της «αποθήκης ψυχών» δεν είναι αναπόφευκτο, όμως οι Έλληνες θα χρειαστούν σύντομα κάποια καλά νέα, αν είναι να αποφευχθεί.