Όταν το επιτελείο του πρωθυπουργού χάραζε το περασμένο φθινόπωρο – αμέσως μετά την εκλογική νίκη του Σεπτεμβρίου – τη στρατηγική της τετραετίας, γνώριζε ότι η πρώτη αξιολόγηση θα αποτελέσει πραγματικό «Γολγοθά» για την κοινωνία, αλλά και για τις Κοινοβουλευτικές Ομάδες του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝ.ΕΛΛ.
Πίστευε όμως ότι, αμέσως μόλις μπουν οι υπογραφές, η κυβέρνηση – παρά τον βαρύ λογαριασμό των μέτρων – θα μπορούσε να βγει στο... ξέφωτο και ουσιαστικά να έχει μια τριετία στη διάθεσή της για να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις αλλά και λήψη μέτρων ανακούφισης των πληγέντων από τα μνημονιακά μέτρα. Αυτός ο σχεδιασμός φαίνεται τώρα να ανατρέπεται.
Είτε η κυβέρνηση υποχρεωθεί να ψηφίσει προληπτικά μέτρα είτε όχι – η συμβιβαστική πρόταση βρίσκεται ήδη από την περασμένη Δευτέρα πάνω στο τραπέζι, αλλά προς το παρόν δεν γίνεται αποδεκτή από τους δανειστές, με αποτέλεσμα την αναβολή του Eurogroup της Μεγάλης Πέμπτης – το «φάντασμα» των νέων περικοπών θα εξακολουθήσει να πλανάται ουσιαστικά μέχρι το τέλος της κυβερνητικής θητείας.
Ο... καθαρός πολιτικός ουρανός που ονειρευόταν η κυβέρνηση για την εποχή μετά την πρώτη αξιολόγηση δεν θα υπάρξει. Όποια λοιπόν και αν είναι η κατάληξη των διαπραγματεύσεων, αυτή θα είναι και η μεγαλύτερη ζημιά. Το οικονομικό επιτελείο θα υποχρεωθεί, ενώ θα ξεδιπλώνονται τα μέτρα των 5,4 δισ. ευρώ ροκανίζοντας το διαθέσιμο εισόδημα, να κρατάει σφιχτά τα... λουριά της οικονομικής πολιτικής μόνο και μόνο για να αποφύγει την επιβολή ακόμη πιο σκληρών πρόσθετων μέτρων.
Μπορεί αυτά τα πρόσθετα μέτρα να μην τα κατονομάσει κανείς ή να τα κατονομάσει μερικώς. Όλοι όμως θα γνωρίζουν ότι οι πιθανές μελλοντικές περικοπές θα αφορούν πλέον σχεδόν αποκλειστικά μισθούς και συντάξεις.
Διά της πολιτικής οδού
Με την τροπή που πήραν οι διαπραγματεύσεις τη Μεγάλη Τρίτη, η κυβέρνηση, κυρίως διά της πολιτικής οδού, θα πασχίσει να αποφύγει τη νομοθέτηση των «προληπτικών» μέτρων, κάτι που θα προκαλέσει τεράστια προβλήματα, κυρίως σε πολιτικό επίπεδο.
Έχοντας εξαντλήσει κάθε περιθώριο αύξησης φόρου – ήδη ετοιμάζεται η νομοθετική διάταξη με το πακέτο των έμμεσων φόρων, το οποίο θα συνοδεύει το πολυνομοσχέδιο – τα προληπτικά μέτρα θα πρέπει να στραφούν στο σκέλος των δαπανών και ουσιαστικά να χτυπήσουν τις κοινωνικές ομάδες που επί μήνες προσπαθεί να προστατέψει η κυβέρνηση: συνταξιούχους (ήδη πλήττονται, αλλά αυτοί που θα επιβαρυνθούν αισθητά είναι περίπου 400 - 500.000 σε σύνολο 2,8 εκατομμυρίων) και δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι προς το παρόν μένουν στο απυρόβλητο, τουλάχιστον όσον αφορά τις αποδοχές τους.
Είναι προφανές το γιατί η κυβέρνηση δεν θέλει μέτρα εναντίον αυτών των ομάδων, έστω και με το επιχείρημα ότι αυτά θα ενεργοποιηθούν μόνο αν... πάνε όλα στραβά.
♦ Έχοντας πλήξει τους αγρότες (γλίτωσαν το φορολογικό, αλλά επιβαρύνονται σημαντικά από το ασφαλιστικό),
♦ έχοντας επιβαρύνει τους εισοδηματίες (οι συντελεστές αυξάνονται ακόμη και γι’ αυτόν που εισπράττει ένα ευρώ από ενοίκια),
♦ έχοντας τσακίσει τους ελεύθερους επαγγελματίες με μεσαία και υψηλά εισοδήματα, όπως επίσης όλο το στελεχικό δυναμικό της χώρας μέσα από τη νέα φορολογική κλίμακα και την αύξηση της εισφοράς αλληλεγγύης,
♦ έχοντας μοιράσει επιβαρύνσεις μέσα από ένα καλάθι έμμεσων φόρων,
προφανώς δεν θέλει να χτυπήσει και τις τελευταίες (πλην όμως πολυπληθέστατες) κοινωνικές ομάδες από τις οποίες θα μπορούσε να αντλήσει πολιτική ισχύ σε ενδεχόμενο πολιτικών εξελίξεων. Το τι θα γίνει βέβαια αν οι δανειστές επιμείνουν στο να αποκαλυφθεί το πακέτο των προληπτικών μέτρων, αυτό είναι κάτι που θα φανεί μέσα στις επόμενες ημέρες.
Η πρόταση για τα 3,6 δισ.
Τι θα ήθελε η κυβέρνηση; Έχοντας κάνει ήδη αρκετές υποχωρήσεις στη διαπραγμάτευση για την ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης (σ.σ.: στο θέμα των «κόκκινων» δανείων απελευθερώνονται όλα τα δάνεια εδώ και τώρα, πλην των δανείων της κύριας κατοικίας, τα οποία θα «ανοίξουν» από το 2018, το αφορολόγητο μειώνεται, ενώ ολόκληρες κοινωνικές ομάδες έχουν ξεσηκωθεί υπό το βάρος των νέων φόρων) πίστευε ότι θα μπορούσε να περάσει έναν «αυτόματο» μηχανισμό λήψης μέτρων σε περίπτωση πρόσθετων αποκλίσεων.
Πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτός ο μηχανισμός;
Η ελληνική πρόταση προβλέπει ότι θα κατατεθεί στη Βουλή νομοθετική διάταξη που θα ορίζει ότι την άνοιξη του 2017 και την άνοιξη του 2018, με το που θα δημοσιεύονται τα τελικά στοιχεία για την πορεία του πρωτογενούς πλεονάσματος του προηγούμενου έτους από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και την Eurostat, ο υπουργός Οικονομικών θα προχωρεί σε αυτόματη περικοπή των δημοσίων δαπανών σε περίπτωση αποκλίσεων έναντι των στόχων (1,75% πλεόνασμα το 2017 και 3,5% το 2018).
Η διάταξη θα προβλέπει αυστηρές κυρώσεις ακόμη και για τον ίδιο τον υπουργό Οικονομικών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τη νομοθετική ρύθμιση προκειμένου να ενισχυθεί η αξιοπιστία της ελληνικής πλευράς. Προκειμένου να μην δεσμευτεί η ελληνική πλευρά ότι τα μέτρα θα προέρχονται αποκλειστικά από το σκέλος των δαπανών – κάτι που παραπέμπει ευθέως σε μειώσεις μισθών στο Δημόσιο αλλά και συντάξεων – η ίδια διάταξη προτείνεται να εξουσιοδοτεί τον υπουργό Οικονομικών να προτείνει ισοδύναμα μέτρα και από το σκέλος των εσόδων (δηλαδή επιβολή πρόσθετων φόρων).
Η νέα νομοθετική ρύθμιση, ουσιαστικά, προτείνεται να «εμπλουτίσει» την ακόλουθη πρόβλεψη του μνημονίου: «Οι αρχές δεσμεύονται να λάβουν περαιτέρω διαρθρωτικά μέτρα (σ.σ.: αναφέρει τον Οκτώβριο του 2016) αν κριθούν αναγκαία για να διασφαλιστούν οι στόχοι του 2017 και του 2018. Τα εν λόγω μέτρα θα περιλαμβάνουν τις αμυντικές δαπάνες, την προγραμματισμένη μεταρρύθμιση του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων και το πάγωμα των υποχρεωτικών δαπανών».
Αυτή η πρόταση δεν έγινε δεκτή και η ελληνική κυβέρνηση «δείχνει» κυρίως τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών και το ΔΝΤ ως κύριους υπαίτιους. Τι ζητούν; Το... απλό, αλλά πολιτικά επικίνδυνο για την ελληνική πλευρά: Προληπτική ψήφιση συγκεκριμένων μέτρων. Η Βελκουλέσκου αδυνατούσε να κατανοήσει την περασμένη Τρίτη τον λόγο για τον οποίο το ελληνικό Σύνταγμα δεν αφήνει περιθώρια για λήψη «προληπτικών μέτρων». Ο νόμος στην Ελλάδα πρέπει να εφαρμόζεται, εκτός αν ανατραπεί με άλλον νόμο.
Η... ζημιά ανά μέτρο
Η εμπλοκή με το πακέτο των προληπτικών μέτρων έρχεται να προστεθεί σε ένα ήδη εξαιρετικά βαρύ κλίμα – ειδικά για το ασφαλιστικό –, το οποίο δημιουργήθηκε με το που ήρθαν στο φως οι διατάξεις του πολυνομοσχεδίου. Το γιατί βάρυνε το κλίμα μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό από την έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, η οποία αποκαλύπτει τη... ζημιά ανά μέτρο:
1 Ο επανακαθορισμός του φόρου εισοδήματος – με το αφορολόγητο να έχει οριστεί στα 9.100 ευρώ, καθώς αυτό το νούμερο προβλέπει το νομοσχέδιο – αλλά και η νέα εισφορά αλληλεγγύης προγραμματίζεται να αποφέρει συνολικά 1,7 δισ. ευρώ.
2 Δραματική θα είναι η περικοπή του ΕΚΑΣ, ειδικά από το 2017. Σύμφωνα με το Γενικό Λογιστήριο, η συνολική δαπάνη του επιδόματος, ύψους 900 εκατ. ευρώ, θα μηδενιστεί το 2020. Για φέτος η αλλαγή – προς το χειρότερο – των εισοδηματικών κριτηρίων θα ψαλιδίσει τα 168 από τα 900 εκατ. ευρώ μειώνοντας το συνολικό επίδομα κατά 18% - 19%. Του χρόνου, όμως, η περικοπή θα φτάσει τα 569 εκατ. ευρώ, επομένως μόνο του χρόνου οι τέσσερις στους δέκα θα χάσουν το επίδομα. Για το 2018 η συνολική περικοπή θα φτάσει στα 803 εκατ. ευρώ, το 2019 θα είναι 853 εκατ. ευρώ και από το 2020 δεν θα υπάρχει καν.
3 Το γεγονός ότι το νέο σύστημα υπολογισμού των συντάξεων θα φέρει μειώσεις αποδοχών στους νέους συνταξιούχους προκύπτει και από τους υπολογισμούς του ΓΛΚ. Έτσι αναμένεται εξοικονόμηση 21 εκατ. ευρώ για το 2016 (σ.σ.: την πρώτη χρονιά θα είναι μικρός ο αριθμός των συνταξιούχων που θα πάρει σύνταξη με τον νέο τρόπο υπολογισμού). Από το 2017 όμως αναμένεται κλιμάκωση: 101 εκατ. ευρώ για το 2017, 222 εκατ. ευρώ για το 2018 και 345 εκατ. ευρώ για το 2019.
4 Η κατάργηση της οικογενειακής παροχής για τους νέους συνταξιούχους θα μειώσει τη συνταξιοδοτική δαπάνη κατά 1 εκατ. ευρώ μέσα στο 2016 κατά 7 εκατ. ευρώ μέσα στο 2017, κατά 15 εκατ. ευρώ έως το 2018 και κατά 21 εκατ. ευρώ έως το 2019.
5 Η θέσπιση των νέων κριτηρίων για τη χορήγηση των συντάξεων χηρείας (σ.σ.: ηλικιακό όριο στα 55 έτη κ.λπ.) θα μειώσει τη δαπάνη κατά 11 εκατ. ευρώ για το 2016, κατά 59 εκατ. ευρώ για το 2017, κατά 122 εκατ. ευρώ για το 2018 και κατά 177 εκατ. ευρώ έως το 2019.
6 Η θέσπιση ανώτατου πλαφόν στις συντάξεις (τόσο για την κάθε κύρια σύνταξη όσο και για το άθροισμα κύριων και επικουρικών συντάξεων) φέρνει μείωση 22 εκατ. ευρώ για το 2016, 38 εκατ. ευρώ για το 2017 και για το 2018.
7 Από τη μη καταβολή αυξήσεων σε υφιστάμενους συνταξιούχους του Δημοσίου και του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (λόγω του συμψηφισμού των αυξήσεων με τις αρνητικές προσωπικές διαφορές που θα προκύψουν από τον επανυπολογισμό των συντάξεων) η συνταξιοδοτική δαπάνη θα συγκρατηθεί κατά 187 εκατ. ευρώ μέσα στο 2018. Για το 2019, το ποσό εκτιμάται στα 76 εκατ. ευρώ.
8 Από την αύξηση του ανώτατου ορίου ασφαλιστέων αποδοχών (σ.σ.: θα ισχύσει για όλους κοινό όριο 5.860 ευρώ τον μήνα) προϋπολογίζονται πρόσθετα έσοδα 23 εκατ. ευρώ για το 2016, 24 εκατ. ευρώ για το 2017, 25 εκατ. ευρώ για το 2018 και 29 εκατ. ευρώ για το 2019 και μετά.
9 Από τη σύνδεση των ασφαλιστικών εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών και των επιτηδευματιών με το εισόδημα, το ΓΛΚ υπολογίζει ότι θα προκύψει αύξηση εισφορών 137 εκατ. ευρώ για το 2017 και το 2018 και 138 εκατ. ευρώ για το 2019 και μετά.
10 Οι αγρότες θα πληρώσουν 94 εκατ. ευρώ επιπλέον μέσα στο 2016 λόγω της αναδρομικής αύξησης των εισφορών τους, 95 εκατ. ευρώ για το 2017, 112 εκατ. ευρώ για το 2018 και 157 εκατ. ευρώ έως το 2019. Η πρώτη αύξηση μάλιστα θα ισχύσει από τον Ιούλιο του 2015.
11 Από το «κούρεμα» των επικουρικών συντάξεων (θα γίνει σε όσους έχουν άθροισμα κύριας και επικουρικής άνω των 1.300 ευρώ) θα εξοικονομηθούν 174 εκατ. ευρώ το 2016, 291 εκατ. ευρώ το 2017, 284 εκατ. ευρώ το 2018 και 277 εκατ. ευρώ το 2019. Επιπλέον 36 εκατ. ευρώ θα κοστίσει και ο μηχανισμός αυτόματης εξισορρόπησης, που ουσιαστικά είναι η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στις επικουρικές.
12 Μείωση θα υπάρξει και στις καινούργιες επικουρικές με το όφελος για το κρατικό ταμείο να εκτιμάται στα 5 εκατ. ευρώ για το 2016, 27 εκατ. ευρώ για το 2017, 43 εκατ. ευρώ έως το 2018 και 48 εκατ. ευρώ έως το 2019.
13 Η αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών θα αποφέρει 173 εκατ. ευρώ μέσα στο 2016, 351 εκατ. ευρώ έως το 2017, 362 εκατ. ευρώ το 2018 και 365 εκατ. ευρώ έως το 2019.
14 Από τις περικοπές στο εφάπαξ θα εξοικονομηθούν 97 εκατ. ευρώ το 2016, 6 εκατ. ευρώ το 2017, 15 εκατ. ευρώ για καθένα από τα έτη 2018 και 2019.
15 Μόνο το ψαλίδισμα στο μέρισμα του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων θα αποδώσει 207 εκατ. ευρώ για το 2016, 208 εκατ. ευρώ για το 2017, 208 εκατ. ευρώ για το 2018 και 209 εκατ. ευρώ για το 2019.