ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΚΑΙ Η ΑΘΛΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Ε.Ε.- ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Σε ανησυχητικό βαθμό κλιμακώνονται, μέρα με τη μέρα, οι εντάσεις στο Αιγαίο. Εκδοτικά συγκροτήματα βομβαρδίζουν την κοινή γνώμη με ρεπορτάζ περί “ανελέητου πολέμου” Αθήνας και Άγκυρας, με αλλεπάλληλες εκδόσεις NOTAM και NAVTEX, με αφορμή μεγάλης κλίμακας τουρκικές ασκήσεις (Efes, Beyaz Firtina) που δεσμεύουν μεγάλες περιοχές του Αιγαίου και αμφισβητούν ελληνικά, κυριαρχικά δικαιώματα, ιδίως στην περιοχή Χίου- Οινουσσών- Ψαρών. Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς δεν έκρυψε, μάλιστα, με συνέντευξή του στην “Καθημερινή” της Κυριακής, τους φόβους του για ενδεχόμενο “θερμό επεισόδιο”.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία ενισχύουν την αβεβαιότητα και την αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η τροπή που έχει πάρει ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία (και για την οποία η “νεο- οθωμανική” πολιτική της τουρκικής ηγεσίας επωμίζεται σημαντικό μερίδιο ευθύνης) ενισχύει την πιθανότητα δημιουργίας ντε φάκτο κουρδικής οντότητας στα νότια σύνορα της Τουρκίας, πράγμα που αποτελεί τον χειρότερο εφιάλτη της Άγκυρας. Η νευρικότητα που προκαλεί στη τουρκική ηγεσία αυτή η προοπτική εκδηλώθηκε με τον πιο δραματικό τρόπο με τη μείζονα κρίση που προκάλεσε η κατάρριψη του ρωσικού, μαχητικού αεροπλάνου, τον περασμένο Νοέμβριο.
Η υποτροπή του Κουρδικού τροφοδοτεί και την επιδείνωση των σχέσεων Ε.Ε.- Τουρκίας, απειλώντας με κατάρρευση τη συμφωνία τους για το προσφυγικό, ιδίως μετά την αποπομπή Νταβούτογλου. Ο Ταγίπ Ερντογάν ξεκαθάρισε πρόσφατα ότι δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει την “αντιτρομοκρατική” νομοθεσία του, που στοχοποιεί πρωτίστως τους Κούρδους (αλλά και τους αντιπολιτευόμενους δημοσιογράφους, ακτιβιστές και ακαδημαϊκούς), όπως αξιώνει η Ε.Ε. προκειμένου να προχωρήσει στην κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους υπηκόους. Ήδη, η εφαρμογή αυτής της απόφασης μετατέθηκε από τον Ιούνιο για τον Οκτώβριο και πολλοί θεωρούν ότι η συμφωνία για το προσφυγικό τελικά θα καταρρεύσει, επιβαρύνοντας για απροσδιόριστο διάστημα τις σχέσεις Ε.Ε.- Τουρκίας.
Υπό την πιέση των συσσωρευόμενων αδιεξόδων, ο Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται να επιχειρεί μείζονα αναπροσανατολισμό των εσωτερικών του συμμαχιών και των εξωτερικών του προτεραιοτήτων. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι, στα 14 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, το ΑΚΡ του Ταγίπ Ερντογάν περιόρισε το στρατό στους στρατώνες και, στο μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιόδου, προσπάθησε να εξομαλύνει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους γείτονές της. Σε ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά, η (μέχρι τώρα) εποχή Ερντογάν ήταν η πιο ήρεμη περίοδος, χωρίς κανένα “θερμό” επεισόδιο- και πάντως πολύ καλύτερη από την εποχή που κυριαρχούσε το εθνικιστικό, Κεμαλικό κατεστημένο.
Τελευταία συσσωρεύονται, ωστόσο, ενδείξεις ότι ο Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί να στηριχθεί πιο ενεργά στο στρατό (ο οποίος, λόγω Κουρδικού και Συριακού επωμίζεται ντε φάκτο αυξημένες ευθύνες) στο πλαίσιο μιας γενικότερης στροφής προς τον εθνικισμό, η οποία περιλαμβάνει και τα ολοένα και πιο τολμηρά ανοίγματα προς το ακροδεξιό ΜΗΡ (πρώην Γκρίζοι Λύκοι). Αν μονιμοποιηθεί, αυτή η “φυγή προς τα εμπρός” του Τούρκου προέδρου, μπορεί να αποδειχθεί πολύ επικίνδυνη και στο μέτωπο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Θα εθελοτυφλούσε, ωστόσο, κανείς αν απέδιδε όλα τα προβλήματα για τις κλιμακούμενες εντάσεις στην Άγκυρα. Η αλήθεια είναι ότι οι διαδοχικές, κατά τα τελευταία χρόνια, κυβερνήσεις της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ, δεν είναι καθόλου άμοιρες ευθυνών. Η στρατηγική τους επιλογή για στενή συμμαχία με το Ισραήλ και το απολυταρχικό καθεστώς Σίσι, στην Αίγυπτο, στο πλαίσιο μιας λογικής οικοδόμησης “αντιαξόνων” εναντίον της Τουρκίας, κάθε άλλο παρά ευνοούσε μια πολιτική ειρήνης και φιλίας στο Αιγαίο.
Πάνω σ' αυτά ήρθε να προστεθεί η απαράδεκτη, τόσο από ανθρωπιστική, όσο και από πολιτική άποψη στρατιωτικοποίηση του προσφυγικού προβλήματος, που προκάλεσε συσσώρευση ναυτικών και στρατιωτικών δυνάμεων της Ελλάδας, της Τουρκίας, αλλά και του ΝΑΤΟ στα νερά του Αιγαίου, δημιουργώντας ντε φάκτο ιδανικό σκηνικό για τριβές, αμφισβητήσεις, εντάσεις, ή ακόμη και θερμά επεισόδια. Ενδεχομένως, σημαίνοντα κυβερνητικά στελέχη είχαν την αυταπάτη ότι, δίνοντας το πράσινο φως για τη μετατροπή του Αιγαίου σε ΝΑΤΟϊκή λίμνη, θα εξασφάλιζαν ισχυρή στήριξη από τον αμερικανικό παράγοντα, κάτι που θα λειτουργούσε αποτρεπτικά έναντι της Άγκυρας.
Διαψεύστηκαν οικτρά. Απέναντι στη βροχή των τουρκικών παραβιάσεων, ουδείς Αμερικανός ή Δυτικοευρωπαίος αξιωματούχος αισθάνθηκε την ανάγκη να πάρει δημόσια θέση. Μόνο η Ρωσία, για τους δικούς της λόγους, καταδίκασε απερίφραστα τις τουκρικές παραβιάσεις διά στόματος υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, κάτι που σχεδόν αποσιωπήθηκε στην Ελλάδα. Για άλλη μία φορά, επιβεβαιώνεται ότι μόνο μία ανεξάρτητη από ευρωατλαντικές δεσμεύσεις, πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις για την ειρήνη στο Αιγαίο και τη φιλία των λαών Ελλάδας και Τουρκίας, μακριά από τους εκατέρωθεν, δυνητικά ολέθριους εθνικισμούς.
ΙΣΚΡΑ