Σε έναν υπερχρεωμένο πλανήτη, το μεγάλο ερώτημα είναι το κατά πόσον
μπορεί να επιτευχθεί ανάπτυξη, χωρίς νέα καταναλωτικά χρέη και χωρίς
υπερβολές – ενώ προβλέπονται μαζικές αθετήσεις πληρωμών και ευρύτερες
τραπεζικές κρίσεις
Η άποψη μας για την Ελλάδα σήμερα είναι
ότι, χωρίς τη διαγραφή δημοσίου και ιδιωτικού χρέους δεν πρόκειται να
διενεργηθούν επενδύσεις – δεν θα επιτευχθούν οι απαραίτητες αλλαγές στη δομή της οικονομίας της, δεν θα ακολουθήσει μία βιώσιμη ανάπτυξη και δεν θα ξεφύγει από την κρίση.
Επειδή όμως οι δανειστές δεν πρόκειται να συμφωνήσουν, όπως συνήθως συμβαίνει, οφείλει η χώρα να προβεί σε στάση πληρωμών – έτσι ώστε στη συνέχεια να υποχρεωθούν οι πιστωτές της να διαπραγματευθούν μαζί της.
Ειδικά όσον αφορά τη στάση πληρωμών, η Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να το επιχειρήσει με την ταυτόχρονη επιστροφή της στο εθνικό νόμισμα – επειδή είναι εγκλωβισμένη
στην Ευρωζώνη, όπως έχουμε τεκμηριώσει πολλές φορές. Εάν βέβαια
υποχρεωθεί εκ των πραγμάτων να το κάνει, δεν θα πρόκειται ασφαλώς για το
τέλος του κόσμου – αφού τίποτα δεν είναι ανέφικτο.
Εκτός αυτού, η Ευρωζώνη ευρίσκεται σε πορεία διάλυσης, επειδή πολλαπλασιάζονται οι φυγόκεντρες δυνάμεις εντός της – οπότε έτσι ή αλλιώς θα οδηγηθούμε κάποια στιγμή στη δραχμή, εάν δεν ακολουθήσει η δημοσιονομική και πολιτική ένωση της.
Θεωρούμε πάντως πως δεν έχουμε πολύ χρόνο στη διάθεση μας, επειδή η επόμενη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση πλησιάζει (άρθρο). Πιθανότατα δε θα είναι πολύ χειρότερη από την προηγούμενη, ενώ οι δυνατότητες αντιμετώπισης της είναι πολύ μικρότερες
– αφού οι κεντρικές τράπεζες έχουν καταναλώσει όλα τους τα όπλα, τα
δυτικά κράτη είναι υπερχρεωμένα και το χρηματοπιστωτικό σύστημα
ευρίσκεται σε οριακή κατάσταση.
Ειδικότερα, το ΔΝΤ έχει αναθεωρήσει
ακόμη μία φορά προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την παγκόσμια
ανάπτυξη – στο 3% πλέον για το 2017. Το 2007 όμως ήταν της τάξης
του 5%, ενώ τότε αυξανόταν η παραγωγικότητα τόσο στης βιομηχανικές
χώρες, όσο και στις μεγάλες αναπτυσσόμενες (Κίνα, Βραζιλία, Ρωσία).
Αντίθετα σήμερα, οι Η.Π.Α. αναπτύσσονται με μεγάλη δυσκολία, η Ευρώπη είναι στάσιμη, η Ιαπωνία βαδίζει στην άκρη του γκρεμού, η Βραζιλία βιώνει μία μεγάλη οικονομική και πολιτική κρίση, η Κίνα αγωνίζεται να ανταπεξέλθει με τις πολλαπλές κρίσεις στο εσωτερικό της, η Ρωσία
είναι βυθισμένη στην ύφεση κοκ. – ενώ επικρατεί παντού πεσιμισμός, όταν
η ανθρώπινη αισιοδοξία είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας της
οικονομικής ανάπτυξης.
Φυσικά η στασιμότητα είναι ένα απίθανο σενάριο σε μακροπρόθεσμη βάση – αφού η
οικονομία λειτουργεί κυκλικά, χαρακτηριζόμενη από καθοδικές και
ανοδικές «διαδρομές» που εναλλάσσονται πάντοτε στη διάρκεια του χρόνου. Το
μεγάλο ερώτημα όμως είναι το κατά πόσον μπορεί να επιτευχθεί η ανάπτυξη
χωρίς τη βοήθεια της επί πιστώσει υπερβολικής κατανάλωσης, όπως αυτή
στις Η.Π.Α. πριν το 2008 (στην Ελλάδα επίσης), χωρίς τις υπερβολικές
επενδύσεις (όπως στην Κίνα), καθώς επίσης χωρίς την υπερβολική αύξηση
των δημοσίων δαπανών (όπως σε αρκετές χώρες της Ευρώπης).
Η απάντηση βέβαια στα ερωτήματα αυτά θα δοθεί στο μέλλον, αφού όμως προηγηθεί ένα γενικότερο ξεκαθάρισμα των χρεών, επάνω στα οποία έχει χτιστεί το σημερινό, χάρτινο οικοδόμημα –
γεγονός που σημαίνει ότι, θα βιώσουμε πιθανότατα μαζικές αθετήσεις
πληρωμών τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, αφού τα χρέη που
δεν μπορούν να πληρωθούν τελικά δεν πληρώνονται.
Προφανώς ο κλάδος που θα επηρεαστεί
περισσότερο από όλους τους άλλους, εάν και εφόσον επαληθευτούν οι
προβλέψεις μας, θα είναι ο χρηματοπιστωτικός – κάτι που ίσως επεξηγεί την πτώση των τιμών των τραπεζικών μετοχών κυρίως στην Ευρώπη, όπου οι χρεοκοπίες είναι πολύ πιθανότερες. Επειδή όμως οι μεγάλες τράπεζες έχουν γίνει ακόμη μεγαλύτερες (too, too big to fail),
αντί να μικρύνουν μετά τα προβλήματα που προκάλεσαν το 2008, οι
συνέπειες δεν είναι εύκολο να προβλεφθούν – ειδικά επειδή δεν είναι σε
θέση πλέον να τις διασώσουν ούτε οι κεντρικές, ούτε τα κράτη.
Ως εκ τούτου, δεν θα το αποφύγουν οι μέτοχοι, οι ομολογιούχοι και οι καταθέτες τους, εάν δεν μεσολαβήσει κάτι εξαιρετικό
– όπως, για παράδειγμα, η μείωση του παγκοσμίου χρέους με τη βοήθεια
του πληθωρισμού, καθώς επίσης με μία συνδιάσκεψη ανάλογη με αυτήν του
Bretton Woods.
Ολοκληρώνοντας, δεν ισχυρισθήκαμε ποτέ
πως οι εκτιμήσεις και οι προβλέψεις μας δεν εμπεριέχουν λάθη ή/και ότι
γνωρίζουμε επακριβώς τι είναι σωστό για την Ελλάδα – θα ήταν άλλωστε
ανόητο. Εν τούτοις, προσπαθούμε πάντοτε να τις τεκμηριώνουμε όσο καλύτερα μπορούμε – πιστεύοντας πως αποφεύγονται τα χειρότερα, όταν κανείς είναι έγκαιρα και σωστά προετοιμασμένος.