Γράφει η Γεωργία Μαυραγάνη
Σε νέα περίοδο κλυδωνισμών και αστάθειας έχει εισέλθει η Τουρκία με εντελώς απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για την ίδια τη χώρα, όσο και την ευρύτερη περιοχή, την Ευρώπη και βεβαίως την Ελλάδα. Το γεγονός που δημιουργεί την έντονη κατάσταση αστάθειας είναι βεβαίως η εξαναγκαστική απομάκρυνση από την πρωθυπουργία του πιο μετριοπαθή Αχμέτ Νταβούτογλου από τον Πρόεδρο της χώρας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Η ανακοίνωση παραίτησης του πρωθυπουργού έλαβε χώρα μετά από συνάντηση που είχε με τον Ερντογάν στις αρχές Μαΐου. Ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι παρόλο που η θητεία του ήταν επιτυχημένη, η παραίτησή του αποτελούσε αναγκαιότητα και όχι επιλογή του. Επιπρόσθετα, τόνισε ότι «η σχέση εμπιστοσύνης μας με τον πρόεδρο θα συνεχιστεί».
Φήμες το τελευταίο διάστημα ήθελαν τους δύο άνδρες να διαφωνούν σε μια σειρά σημαντικών ζητημάτων εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, όπως για τις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την προοπτική της ένταξης, το Κουρδικό και τις διώξεις δημοσιογράφων από την κυβέρνηση.
Ειδικότερα, οι λόγοι της «παραίτησης» του Νταβούτογλου, αν και όχι απολύτως ξεκάθαροι, δύνανται να συνοψισθούν ως ακολούθως:
Ο πρώην πρωθυπουργός φαίνεται να στάθηκε εμπόδιο στην φιλοδοξία του Ερντογάν για μετάβαση του συστήματος της Τουρκίας από πρωθυπουργικό σε προεδρικό με την εκχώρηση ιδιαίτερα αυξημένων αρμοδιοτήτων στον πρόεδρο και περιορισμό των εξουσιών του πρωθυπουργού.
Εκτός αυτού ο Αχμέτ Νταβούτογλου μέμφεται ως ιδιαίτερα «δραστήριος» σε μία σειρά θεμάτων. Ο πρώην πρωθυπουργός προσπάθησε να περάσει τον «νόμο περί διαφάνειας», υποστήριξε ότι τέσσερις πρώην υπουργοί, κατηγορούμενοι για διαφθορά θα έπρεπε να παραπεμφθούν σε δίκη σε αντίθεση με τον Ερντογάν και διαφώνησε δημόσια μαζί του με τις φυλακίσεις αντιπολιτευόμενων δημοσιογράφων. Ο Ερντογάν δεν δεχόταν τον Νταβούτογλου να λειτουργεί σαν ανεξάρτητος πόλος εξουσίας. Η αποπομπή του Νταβούτογλου φαίνεται να ανοίγει το δρόμο στον Ερντογάν για τη δημιουργία ενός καθεστώτος όπου αυτός και μόνο θα είναι κυρίαρχος.
Κατηγορήθηκε επίσης ως «προδότης» και ότι ξεπουλήθηκε στη Δύση. Ο απελθών πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο την έκφραση του φιλοευρωπαϊκού προσανατολισμού της Τουρκίας, με άλλα λόγια εκτιμούσε ότι το μέλλον και η θέση της χώρας είναι στην ΕΕ και ως εκ τούτου αναζητούσε τρόπους για να επανενεργοποιήσει τη διαπραγματευτική διαδικασία για την ένταξη, διαδικασία που ως γνωστόν ξεκίνησε το 2005, αλλά κινήθηκε μέχρι σήμερα με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς.
Η προσφυγική κρίση προσέφερε στην Τουρκία και ιδιαίτερα στον πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου πλεονεκτήματα και ταυτόχρονα ευκαιρίες για να διαπραγματευτεί αποτελεσματικά με την ΕΕ τόσο την προοπτική της μελλοντικής ένταξης, όσο και μία δέσμη επιμέρους σχετικών ζητημάτων. Όπως είναι γνωστό, μεγάλος αριθμός προσφύγων από τη Συρία (περίπου 2.800.000) έχει συγκεντρωθεί στο τουρκικό έδαφος και ένα μεγάλο ποσοστό των προσφύγων αυτών κατέφυγε στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου προκειμένου στη συνέχεια να επιδιώξει την πρόσβαση στις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, κυρίως στη Γερμανία.
Από την πλευρά της η ΕΕ συνειδητοποίησε επίσης, ότι για να αντιμετωπίσει το προσφυγικό- μεταναστευτικό ζήτημα είχε ανάγκη την Τουρκία και επομένως θα έπρεπε να συνεργαστεί στενά μαζί της, προσφέροντας ορισμένα σημαντικά ανταλλάγματα για τη συνεργασία αυτή.
Ο Ερντογάν φάνηκε να δυσαρεστήθηκε από το γεγονός ότι ο Νταβούτογλου σε μεγάλο βαθμό διαπραγματεύτηκε μόνος του τη συμφωνία ΕΕ- Τουρκίας. για την προσφυγική κρίση, διαπραγμάτευση που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες μετά και την ιστορική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την, η οποία αποτελεί προσωπική διπλωματική επιτυχία του Νταβούτογλου.
Τι σημαίνει όμως η «παραίτηση» του Νταβούτογλου για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας; Όλα δείχνουν ότι με την εκδίωξη του Νταβούτογλου η Τουρκία απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την ΕΕ. Θύμα της απομάκρυνσης του Νταβούτογλου πιθανόν να είναι η συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία για το μεταναστευτικό.
Όσον αφορά την κατάργηση του καθεστώτος βίζας, βασικό σημείο της συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, ο Ερντογάν δεν δείχνει τη διάθεση να προχωρήσει στην εκπλήρωση των κριτηρίων που εκκρεμούν, ειδικότερα σε ό,τι αφορά την αλλαγή της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «εμείς θα ακολουθήσουμε τον δικό μας δρόμο. Εσείς ακολουθήστε τον δικό σας». Από τη στιγμή όμως που η Τουρκία δεν πληροί όλα τα κριτήρια, δεν θα προχωρήσει και η απελευθέρωση της βίζας. Συνεπώς, το μέλλον της συμφωνίας μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας κρίνεται αβέβαιο.
Στην ΕΕ, ο Νταβούτογλου θεωρείται ως ένας ήπιος, μετριοπαθής μεταρρυθμιστής που φρόντισε να ξαναζωντανέψει και να εμβαθύνει τους δεσμούς της Τουρκίας με τη Δύση. Ο απελθών πρωθυπουργός ανέπτυξε στενές σχέσεις με ευρωπαίους ηγέτες, όπως η Άγκελα Μέρκελ και ο Ντόναλτ Τουσκ και οικοδόμησε μία σχέση εμπιστοσύνης, σε αντίθεση με τον Ερντογάν ο οποίος αντιμετωπίζεται κατά κύριο λόγο με σκεπτικισμό και επιφύλαξη.
Ο Ερντογάν ουσιαστικά εκδίωξε τον σημαντικότερο συνομιλητή της ΕΕ. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου επιθυμούσε να οδηγήσει την Τουρκία προς την Ευρώπη. Ο Ερντογάν από την άλλη φαίνεται να μην επιθυμεί τόσο μια Ευρωπαϊκή Τουρκία, καθώς οραματίζεται την Τουρκία ως περιφερειακή και παγκόσμια δύναμη, στρέφοντας την προσοχή του στον μουσουλμανικό κόσμο. Κατά τον πρόεδρο της γειτονικής χώρας ο στόχος της εδραίωσης της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης δεν μπορεί να επιτευχθεί στο στενό πλαίσιο της ΕΕ. Ο Ερντογάν δεν έχει πρόθεση να κάνει καμία θυσία προς την Ένωση. Η προσπάθεια του Νταβούτογλου να οδηγήσει την Τουρκία πιο κοντά στην Ευρώπη ήταν ένας από τους βασικούς λόγους της αποπομπής του.
Ερωτήματα εγείρονται επίσης και για τη διαχείριση του Κουρδικού ζητήματος. Ο περισσότερο μετριοπαθής Νταβούτογλου είχε εκφράσει τη βούλησή του για την έναρξη διαπραγματεύσεων με τους αντάρτες του PKK με στόχο τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας, γεγονός που είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του Ερντογάν.
Η πολιτική αναταραχή στην Τουρκία έχει προκαλέσει ανησυχίες και στην Ουάσιγκτον, καθώς η Τουρκία είναι ένας κρίσιμος εταίρος στην καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, Παρόλα αυτά, αξιωματούχοι της αμερικανικής κυβέρνησης χαρακτήρισαν το θέμα ως «εσωτερικό» και αρνήθηκαν να σχολιάσουν τις πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία.
Όσον αφορά το μέλλον του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), θα πραγματοποιηθεί συνέδριο στις 22 Μαΐου, στο οποίο ο Αχμέτ Νταβούτογλου δήλωσε ότι δεν θα είναι υποψήφιος. Φημολογείται ότι ανάμεσα στους υποψηφίους θα είναι ο γαμπρός του Ερντογάν και νυν υπουργός Ενέργειας, Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Άλλα ονόματα που ξεχωρίζουν για τη διαδοχή είναι επίσης αυτά του Μπιναλί Γιλντιρίμ, υπουργού μεταφορών, του κυβερνητικού εκπροσώπου Νουμάν Κουρτουλμούς και του υπουργού Δικαιοσύνης Μπεκίρ Μποζντάγκ.
Συνοψίζοντας, παρόλο που στο εσωτερικό της γειτονικής χώρας, Τούρκοι αξιωματούχοι κάνουν λόγο για ενίσχυση της σταθερότητας στη χώρα με την αποπομπή του Νταβούτογλου, όλες αυτές οι εξελίξεις φαίνεται να οδηγούν την Τουρκία σε έναν κύκλο αστάθειας και αβεβαιότητας με απρόβλεπτες συνέπειες σε μία σειρά από ζητήματα, όπως τις ευρω-τουρκικές σχέσεις, το Κουρδικό και την αντιμετώπιση του Ισλαμικού κράτους.
Πραγματικό θύμα όμως δεν είναι ο Νταβούτογλου, ο οποίος υπήρξε για πολλά χρόνια συνοδοιπόρος και υποστηρικτής του Ερντογάν στην προσπάθειά εγκαθίδρυσης ενός αυταρχικού καθεστώτος στην γείτονα χώρα. Πραγματικό θύμα για ακόμη μία φορά είναι η Τουρκική δημοκρατία με τη δημιουργία ενός καθεστώτος που αγγίζει τα όρια της δικτατορίας, γεγονός που απομακρύνει την Τουρκία όλο και περισσότερο από τη Δύση.
Πηγές
Filkins D., The Eleventh Hour for Turkish Democracy, (The New Yorker, 6/5/2016)
http://www.newyorker.com/news/news-desk/the-eleventh-hour-for-turkish-democracy?mbid=social_twitter
Kennedy J., Erdogan’s “Yes Man” says no, forcing an exit for the West’s Closest Ally in Turkey (Frontera, 5/5/2016)
Nissenbaum D., Peker E. και Norman L., Turkish Power Struggle Threatens Ties to West, (The Wall Street Journal, 4/5/2016)
http://www.wsj.com/articles/turkish-prime-minister-to-step-aside-in-feud-with-erdogan-1462391014
Winneker C. και Karnitschnig M., Turkey’s ‘good cop’ is off the case (Politico, 5/5/2016)
http://www.politico.eu/article/turkey-ahmet-davutoglu-recep-tayyip-erdogan-oust-prime-minister-good-cop-is-off-the-case/
The Huffington Post (6/5/2016), Η πρώτη γεύση του domino effect της «παραίτησης» Νταβούτογλου και των προθέσεων του Ερντογάν
http://www.huffingtonpost.gr/2016/05/06/diethnes-erntogan-ee_n_9858632.html
Φωτογραφία: sotirovic.eu