Η γεωπολιτική σκακιέρα σε Ευρώπη και Ευρασία έχει πάρει φωτιά. Τα οικονομικά- πολιτικά-τεχνολογικά δεδομένα διαφοροποιούνται ραγδαία. Παλαιές «συμμαχίες»-λυκοφιλίες αποδιαρθρώνονται, ενώ διαμορφώνονται και συνδιαμορφώνονται νέες.
Το Brexit, το προσφυγικό, η αναβαθμισμένη παρουσία του ΝΑΤΟ (ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και στη Μεσόγειο) και οι αναμενόμενες Ρωσικές αντιδράσεις, η αντιμετώπιση του «Ελληνικού προβλήματος», η διαχείριση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης μέ νέους ενεργειακούς δρόμους και η απεξάρτησή της από τη σχεδόν μονοσήμαντη παρουσία της Ρωσίας , η παρατεταμένη ύφεση με τις συνακόλουθες αναταράξεις στην Ευρωζώνη, η απόπειρα της Γερμανίας να φορτώσει στο Νότο τα δομικά οικονομικά/κοινωνικά προβλήματά της, η σταδιακή υλοποίηση του Κινέζικου OBOR (One Belt One Road)-που τείνει να συναντηθεί με το ξεχασμένο(?) Γερμανικό όραμα της «Μεγάλης Οδού προς Ανατολάς», οι συνεχιζόμενες μάχες στο Συριακό έδαφος, οι απόπειρες διαμόρφωσης Κουρδικού κρατικού μορφώματος, η αναδίπλωση του Ερντογάν (παρά τους φραστικούς λεονταρισμούς), η αποσταθεροποίηση ευρύτατων γεωγραφικών ενοτήτων στη Μέση Ανατολή είναι ορισμένες από τις συνιστώσες του τοπίου της κινούμενης άμμου σε Ευρώπη και Ευρασία. Άλλωστε στη διεθνή σκηνή, ο πολιτικός, οικονομικός και γεωστρατηγικός τομέας είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι.
Παρατηρούμε τις άλλοτε χοντροκομμένες, άλλοτε χειρουργικές επεμβάσεις των Αμερικανών στην ευρύτερη περιοχή, πολλές εκ των οποίων φαίνονται αντιφατικές. Στήνουν (και μέσω ΝΑΤΟ) «αντιπυραυλική ασπίδα» σε πρόθυμες χώρες, όπως πχ η Ρουμανία με πρόσχημα την αντιμετώπιση του Ιράν, στην ουσία ξαναζεσταίνουν το άνοστο φαγητό του Ρώσικου κινδύνου, προειδοποιώντας ευσχήμως και τους Γερμανούς περί του πραγματικού Αμερικάνικου ζωτικού χώρου στην Ευρώπη . Ανοίγουν ένα ακόμα μέτωπο με τη Ρωσία και υποχρεώνουν την χειμαζόμενη οικονομία της σε κούρσα εξοπλισμών, αλλά και ισχυροποιούν τη θέση του Πούτιν στο εσωτερικό μέτωπο.
Αναβαθμίζουν το ρόλο του Ισραήλ (δίνουν το δαχτυλίδι του αντιπροσώπου τους στη Μέση Ανατολή), αφού υποχρέωσαν και τους Τούρκους να αποδεχτούν τη μόνιμη αντιπροσώπευση του Ισραήλ στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλες. Παράλληλα δεν αντιδρούν, (αίροντας την απαγόρευση πώλησης οπλικών συστημάτων) στην ενίσχυση των Αιγυπτιακών ενόπλων Δυνάμεων με σύγχρονα Γαλλικής προέλευσης στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας άνω των 8 δις. Έμμεσα και άμεσα στηρίζουν τη δημιουργία Κουρδικού κρατικού μορφώματος, παρά την αντίδραση της Τουρκίας. Σχεδιάζουν και τη λειτουργία δικής τους στρατιωτικής βάσης σε «κουρδικό έδαφος» υποβαθμίζοντας τη βάση του Ιντσιρλίκ στέλνοντας σιωπηρό μήνυμα προς την Τουρκία.
Επιδιώκουν τη διατήρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αντιδρούν πολλαπλά στη Γερμανοποίηση της Ευρώπης. Η επιβολή του ΔΝΤ ως ισότιμου παίκτη στα οικονομικά-ιδεολογικά-πολιτικά πράγματα χωρών της Ε.Ε. εξυπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντα των ΗΠΑ, που επιδιώκουν την αποσταθεροποίηση της Γερμανικής οικονομικής επικυριαρχίας στην Ε.Ε. Υπενθυμίζουν οι ΗΠΑ, έντονα, ότι τα κράτη-μέλη του του ΝΑΤΟ θα έπρεπε να ξοδεύουν τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ τους στην άμυνα. Τι δαπανούν σήμερα; Δείτε στο γράφημα:
(πηγή: http://www.fortunegreece.com/article/pies-chores-tou-nato-xodevoun-ta-perissotera-se-stratiotikes-dapanes/)
Από τα 28 κράτη-μέλη της συμμαχίας, μόνο πέντε – οι ΗΠΑ, η Πολωνία, η Εσθονία, το Ηνωμένο Βασίλειο και, φυσικά, η χρεωκοπημένη Ελλάδα – καλύπτουν αυτό τον στόχο, ενώ κάποιοι δανειστές μας, όπως η Γερμανία μόνον το 1,18% του ΑΕΠ.
Εκεί που οι ΗΠΑ έχουν, όμως, την ισχυρότερη παρέμβαση είναι στον τομέα της ενέργειας. Έτσι στις 23 Μαρτίου 2016 το πλοίο Intrepid της αμερικανικής εταιρείας INEOS μεταφέροντας 27 500 κυβικά «σχιστολιθικού» φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ προσεγγίζει στο Rafnes της Νορβηγίας και παραδίδει για πρώτη φορά στους Ευρωπαίους καταναλωτές φυσικό αέριο, που παράγεται στις ΗΠΑ.
Η Αμερικάνικη εταιρεία INEOS επένδυσε δύο (2) δις δολλάρια για ένα Project μεταφοράς του φυσικού αερίου από ΗΠΑ σε δύο δικές της πλέον εγκαταστάσεις της στην Νορβηγία (Rafnes) και στην Σκωτία (Grangemouth). Με 8 πλοία που θα χρησιμοποιεί για την μεταφορά, δημιουργεί έναν οιονεί πλωτό αγωγό μεταφοράς καλύπτοντας τις ανάγκες σε κατανάλωση φυσικού αερίου περιοχών της Βόρειας Θάλασσας ( http://www.ineos.com/).
Είναι η έμπρακτη πλέον απάντηση των ΗΠΑ σε Γερμανία-Ρωσία κυρίως, αλλά και σε Κατάρ, Ιράν ότι προτίθεται όχι μόνον να γευτεί ένα μέρος από την Ευρωπαϊκή ενεργειακή πίττα, αλλά και ως συνήθως να καθορίσει και τους όρους. Η διαχείριση, αξιοποίηση, χρήση και κατανάλωση των ενεργειακών πόρων είναι στρατηγικής σημασίας ζήτημα για τις ΗΠΑ (να θυμηθούμε και την παρουσία του Άμος Χόκστιν ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ στα εγκαίνια του «δικού μας» ΤΑΡ).
Η Γερμανία αντιμετωπίζει σοβαρά εσωτερικά δομικά προβλήματα, που επι του παρόντος τα καλύπτει, αλλά ήδη άρχισαν να γίνονται αισθητά και απεικονίζονται στην νευρικότητα και κόπωση της πολιτικής της ελίτ. Το 15% του πληθυσμού της βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχιας, το 19% των νέων της ζουν σε σχετική φτώχια, το εκπαιδευτικό της σύστημα χρεωκοπημένο και αναποτελεσματικό (γιαυτό και κάνουν εισαγωγή έτοιμων επιστημόνων πχ Ελλήνων Ιατρών). Στοιχεία του 2013 δείχνουν ότι το 52% των περιουσιακών στοιχείων στη Γερμανία τα κατέχει το 10% του πληθυσμού. Αντίστροφα, το 50% του πληθυσμού των 81 εκατομμυρίων κατοίκων της χώρας κατέχει το 1% του πλούτου. Αλλά και ο τραπεζικός της τομέας δεν πάει καλά. Δείτε τι γίνεται με τη ναυαρχίδα τους τη Deutsche Bank:
Πηγή: http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-05-17/deutsche-bank-faces-fresh-investor-ire-a-year-after-shakeup
Ο τραπεζικός τους κλάδος, που βρίσκεται σε διαρθρωτική παρακμή, μπορεί να πυροδοτήσει ένα ανεξέλεγκτο Γερμανικό και ίσως παγκόσμιο δράμα. Η Deutsche Bank παρουσίασε υστέρηση καθαρών εσόδων κατά 61%, ενώ η μετοχή της υποχώρησε κατά 35%. Η αρχιτεκτονική του Ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος και η Γερμανικής έμπνευσης λιτότητα οδηγούν σε συρίκνωση όχι μόνον τις Γερμανικές, αλλά και τις λοιπές ευρωπαϊκές τράπεζες. Δείτε στο γράφημα:
Πηγή: http://www.bloomberg.com/view/articles/2016-05-17/europe-and-investment-banking-are-a-bad-match
Οι τράπεζες των ΗΠΑ – αν και έχουν δει επίσης συρρίκνωση των κερδών τους τα τελευταία χρόνια – εξακολουθούν να είναι ισχυρές. Μερικοί ανησυχούν ότι οι Ευρωπαίοι, λόγω κυρίως των Γερμανικών επιλογών, εγκαταλείπουν τις κεφαλαιαγορές εξ ολοκλήρου στις τράπεζες των ΗΠΑ. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να μειώσει την πρόσβαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση με συνέπεια την πτώση του ρυθμού μεγέθυνσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η στρατηγική των Γερμανών (όπως και των ΗΠΑ) κινείται σε περισσότερα από ένα επίπεδα και εναλλακτικές λύσεις. Παρουσιάζει τρεις επιλογές της γερμανικής πολιτικής ασφαλείας, που θα ξεδιπλώνονται σταδιακά. Η πρώτη επιλογή ισχύει για το ζωτικό και προνομιακό της χώρο, την υπερεθνική οντότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να επιβεβαιώνεται διαρκώς η Γερμανική κυριαρχία. Είτε υπάρξει BREXIT, είτε όχι η ατμομηχανή τουλάχιστον της Κεντρικής Ευρώπης θα πρέπει να είναι η Γερμανία.
Μιά Γερμανία, που λόγω της άνισης ανταλλαγής, που επιβάλλει,θα παρουσιάζει πλεονάσματα, ενώ οι λοιπές χώρες θα πρέπει να πληρώνουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: « στα δέκα χρόνια προ της εισόδου της Ελλάδας στο ευρώ οι γερμανικές εξαγωγές στη χώρα μας ανήλθαν στα 35 δις δολάρια και στα δέκα πρώτα χρόνια μετά την υιοθέτηση του ευρώ αυξήθηκαν στα 70 δις δολάρια, καταγράφοντας άνοδο της τάξης του 100%. Στα έτη 1997-1998 (προ ευρώ) οι ελληνικές εισαγωγές γερμανικών προϊόντων είχαν ανέλθει στα 7,7 δις δολάρια. Δέκα χρόνια αργότερα, στα έτη 2007-2008, η Ελλάδα εισήγε γερμανικά προϊόντα ύψους περίπου 21,5 δις δολαρίων σε μια αύξηση κοντά στο 300%. Μέσα σε λίγα χρόνια απ’ την υιοθέτηση του ευρώ το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας ξεπέρασε αυτό της Ιαπωνίας και της Κίνας, φέρνοντάς τη στην πρώτη θέση στον κόσμο σε εξαγωγές χάρη στον ευρωπαϊκό Νότο και στα υπόλοιπα κράτη της Ευρωζώνης, αφού σε αυτά στηρίχτηκε το μεγαλύτερο ποσοστό της ανάπτυξης των εξαγωγών της.Η άποψη ότι οι μεταρρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Γερμανία την έκαναν πιο ανταγωνιστική είναι ένας μύθος που δεν υποστηρίζεται απ’ τα στοιχεία, καθώς το εμπορικό ισοζύγιο με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα από το 2000 μέχρι το 2009 παρέμεινε σταθερό και μόνο αυτό με τα κράτη της Ευρωζώνης άλλαξε υπέρ της Γερμανίας, που «έφαγε» το «μεσημεριανό» και το «δείπνο» της Γαλλίας και των «PIIGS» με τη βοήθεια και τις ευλογίες της ΕΚΤ» (http://analitis.gr/efthines-tis-germanias-gia-tin-krisi-sto-evro/).
Η δεύτερη Γερμανική επιλογή αναφέρεται στην ισότιμη γερμανο-αμερικάνικη συλλογική ηγεσία της Ευρώπης. Οι ΗΠΑ (και μέσω ΝΑΤΟ) στον στρατιωτικό βραχίωνα, οι Γερμανοί στον οικονομικό-πολιτικό.Φαντασιώνονται οι Γερμανοί, ότι θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να το αποδεχτούν λόγω και του βάρους που ρίχνουν στην Ασία-Ειρηνικό. Ψιλοεκβιάζουν μάλιστα χρησιμοποιώντας και το χαρτί της Ρωσίας. Εμφανίζονται ως η βάση του ευρωπαϊκού αντιρωσικού μπλοκ, πρωτοστατούν στις κυρώσεις κατά της Μόσχας και την ίδια στιγμή καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες με φυσικό αέριο αγορασμένο από τη Ρωσία κατασκευάζοντας και τον αγωγό Nord Stream 2, ενισχύοντας την χειμαζόμενη οικονομία του Πούτιν (http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2016/580875/EPRS_ATA(2016)580875_EN.pdf και https://mignatiou.com/2016/04/ta-leaks-gia-ta-panama-papers-to-dnt-o-rolos-ton-amerikanon-ke-i-ellada/ ). Η απάντηση των ΗΠΑ πολύπλευρη, με στόχο την αποσταθεροποίηση της γερμανικής επικυριαρχίας στην Ευρώπη. Πολωνία, χώρες της Βαλτικής, Ρουμανία, Σλοβακία, Τσεχία, Ουγγαρία περιμένουν το Αμερικάνικο νεύμα για την αποσταθεροποίηση της συνοχής της Ε.Ε. Οι θέσεις και πολιτική συμπεριφορά τους στο θέμα του προσφυγικού ήταν μια καλή εξάσκηση.
Το προδομένο από το Βερολίνο Παρίσι αξιοποιεί για τα γαλλικά συμφέροντα τις αμερικάνικες κινήσεις σε Αίγυπτο και Ιράν υπογράφοντας συμφωνίες δις με αυτές τις χώρες. Ταυτόχρονα η Γαλλική Εθνοσυνέλευση με ψήφισμά της καλεί την Γαλλική Κυβέρνηση να άρει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενώ ο Πρόεδρος Ολάντ δηλώνει: «Ως εκ τούτου, σε αυτό το στάδιο των διαπραγματεύσεων, η Γαλλία λέει “όχι” στη διατλαντική συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών, καθώς δεν τάσσεται υπέρ του ελεύθερου εμπορίου χωρίς κανόνες». (Πηγή: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/30915/olant-prosorino-oxi-apo-ti-gallia-stin-ttip#ixzz498K7wfK7). Ενώ δηλώσεις υπάρχουν και από Ιταλία: «Η Ε.Ε. είναι σαν την ορχήστρα που έπαιζε στον Τιτανικό» είπε οργισμένα ο Ρέντζι στο Bloomberg, βάλλοντας κατά του Βερολίνου, των Βρυξελλών, της συνταγής λιτότητας και της γραφειοκρατίας (http://www.topontiki.gr/article/160055/i-teleia-kataigida-stin-eyropi). Σε σύνοδο κορυφής μάλιστα της ΕΕ :Ματέο Ρέντσι προς την Μέρκελ «δεν πρέπει να μας λες πως η Γερμανία δίνει το αίμα της για την Ευρώπη» και πρόσθεσε, πως στην πραγματικότητα την εκμεταλλεύεται την Ευρώπη και αναφέρθηκε σε ενδεικτικές περιπτώσεις, μεταξύ αυτών και στην αγορά των περιφερειακών αεροδρομίων στην Ελλάδα από γερμανική εταιρεία. «Ο Ρέντσι ζήτησε εξηγήσεις από τη Μέρκελ, θυμίζοντας ότι η Ευρώπη τα τελευταία χρόνια έχασε τόσο σε θέσεις εργασίας όσο και σε ανταγωνιστικότητα, συγκρινόμενη με την Αμερική. Τη στάση του Ιταλού πρωθυπουργού στήριξαν ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, ο Γάλλος πρόεδρος Ολάντ, ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Κόστα και ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Μπορίσοφ», σημειώνει η Κοριέρε Ντέλα Σέρα (http://tvxs.gr/news/eyropi-eop/rentsi-kata-merkel-mi-mas-les-pos-dineis-aima-soy-gia-tin-ee). Άλλο ένα αντιγερμανικό μέτωπο.
Η τρίτη γερμανική επιλογή αλλά όχι τελευταία ιεραρχικά, είναι η παρέμβασή τους σε θέματα Ευρασίας από τη θέση του πρωταγωνιστή. Είναι, σε νεώτερη έκδοση, το Γερμανικό όραμα της «Μεγάλης Οδού προς Ανατολάς», η υλοποίηση του οποίου απαιτεί τη δημιουργία μιας χερσαίας γέφυρας μέσω Βαλκανίων-Ουκρανίας-Τουρκίας-Ιράν, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στην ανερχόμενη αγορά της Ασίας και κυρίως σε Κίνα και Ινδία. Για την Ινδία αναφέρουν έγκυροι αναλυτές ότι θα αποτελέσει τη νέα ατμομηχανή της Παγκόσμιας Οικονομίας με ετήσια αύξηση του ΑΕΠ κατά 6% ως 6,5%.
Για το λόγο αυτό άλλωστε συστήνει και τον άξονα Βερολίνου, Κιέβου, Άγκυρας και Ριάντ,που δεν «ελέγχουν» οι ΗΠΑ, το αντίθετο μάλιστα, είναι ένας άξονας που αμφισβητεί την ηγεμονία των ΗΠΑ και το «μοίρασμα» που έχουν καταλήξει με τη Ρωσία στη περιοχή της Ευρασίας.
Με προσεκτικά βήματα προχωρά και στην συνεργασία με Κίνα, υποστηρίζοντας την σταδιακή υλοποίηση του Κινέζικου OBOR (One Belt One Road) στη λογική της ταύτισης συμφερόντων, αλλά και του χερσαίου OBOR με αυτόν της «Μεγάλης Οδού προς Ανατολάς». Άλλωστε δείτε τη μοιρασιά στην Ελλάδα: Τα Ελληνικά περιφερειακά αεροδρόμια σε Κρατική Γερμανική Εταιρεία, το λιμάνι του Πειραιά σε κρατική Κινέζικη εταιρεία.
Πηγή: https://eurasiangeopolitics.files.wordpress.com/2016/04/china_central_asia_infrastr ucture.jpg?w=940
Είναι εδραία η εκτίμηση ότι συντελούνται σειρά αλλαγών που σφραγίζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλείται να κινηθεί η Ελλάδα. Το κεντρικότερο ζήτημα αυτών των αλλαγών, ιδιαίτερα στον ευρασιατικό και ευρωπαϊκό χώρο, προκύπτει ότι είναι η πορεία των σχέσεων ΗΠΑ και Γερμανίας και το κατά πόσον αυτές κινούνται συναινετικά ή ανταγωνιστικά. Πρόκειται για ουσιώδες ζήτημα για τα ελληνικά συμφέροντα, δεδομένου οτι δεν λειτουργούμε στο κενό, αλλά σε ένα συγκεκριμένο και διαρκώς μετεξελισσόμενο διεθνές περιβάλλον συστήματα ισχύος, οι ισορροπίες των οποίων διαρκώς μεταβάλλονται.
Από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, οι αντιθέσεις των Μεγάλων δυνάμεων έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στον προσανατολισμό της χώρας μας. Όταν μάλιστα δημιουργήθηκε το νεοελληνικό κράτος τα τρία κυρίαρχα κόμματα αποκαλούνταν επισήμως ως το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό κόμμα. Από τότε δεν κατορθώσαμε ποτέ να ξεφύγουμε από αυτόν τον αποφασιστικό ετεροκαθορισμό, ο οποίος ενώ δεν αναιρεί τις ιδεολογικές-πολιτικέςαντιθέσεις διαπλέκεται μαζί τους και τις εκφράζει ή τις διαστρέφει. Τα ξένα συμφέροντα επικεντρώνονται στον έλεγχο του πολιτικού συστήματος- της διανόησης-των ΜΜΕ και των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων.Θα πρέπει, λοιπόν, να ξαναδούμε με καθαρό βλέμμα τις διαμάχες που εκυλίσσονται σήμερα στην Ελλάδα-στην Ευρώπη-στην Ευρασία και να τις τοποθετήσουμε όσο πιο ορθά γίνεται στη γεωπολιτική τους διάσταση.
Οι κινήσεις επομένως της Ελλάδας θα πρέπει να γίνουν στο προνομιακό πεδίο της γεωπολιτικής. Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος- οι χώρες της Βαλκανικής-η Μέση Ανατολή είναι ο ζωτικός μας χώρος. Τα περί συμμετοχής στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης(που πληρώσαμε ακριβά-πληρώνουμε και θα πληρώνουμε) είναι φληναφήματα. Να επιδιώξουμε ειδική σχέση με την Ε.Ε. κατά το πρότυπο των Βρεττανών και να επικεντρωθούμε στο ζωτικό μας χώρο αξιοποιώντας τις διεθνείς συγκυρίες.
Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι Πολιτικός επιστήμων, Πολιτικός Αναλυτής – (skouterisd@gmail.com)