Του Γιώργου Καπόπουλου
Αν στις αρχές του 1989 κάποιος αποτολμούσε να προβλέψει ότι μέχρι το τέλος του χρόνου θα είχαν καταρρεύσει όλα τα καθεστώτα του Υπαρκτού Σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη θα κατατασσόταν στην κατηγορία των συγγραφέων πολιτικής μυθοπλασίας. Σήμερα, όμως, την επομένη του Brexit, το ερώτημα για τον κίνδυνο ενός ντόμινο αποσταθεροποίησης σε πολλαπλά επίπεδα και μέτωπα στην Ε.Ε. - Ευρωζώνη ρίχνει βαριά τη σκιά του στις πολιτικές ελίτ της Γηραιάς Ηπείρου.
Το κυρίαρχο γεγονός είναι ότι η νίκη του Brexit σπάει με θεαματικό τρόπο το ταμπού της μη αντιστρέψιμης δυναμικής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για πρώτη φορά μετά την ίδρυση της ΕΟΚ των 6 με τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957. Πολύ μικρή σημασία έχει το ιδιαίτερο στίγμα της Βρετανίας το ότι δηλαδή η χώρα δεν ανήκει ούτε στην Ευρωζώνη, ούτε στη ζώνη Σένγκεν.
Θα γίνει το 2016 δεύτερο 1989; - Ο φόβος γενικευμένης αποσταθεροποίησης
Η Ευρωζώνη έζησε για δύο και πλέον χρόνια στη σκιά ενός ντόμινο αποσταθεροποίησης λόγω των συνεχών πιέσεων των αγορών από την άνοιξη του 2010 μέχρι και τη δέσμευση του Ντράγκι τον Ιούλιο του 2012 ότι θα κάνει ό,τι χρειασθεί για να θωρακίσει το ευρώ.
Την ώρα που το Βερολίνο είχε επιβάλει την άποψή του ότι η κρίση στην Ελλάδα είναι αποκλειστικά ελληνικό πρόβλημα και όχι σύμπτωμα γενικότερης κρίσης στον Νότο ήλθε η ολέθρια απόφαση Μέρκελ - Σαρκοζί στην Ντοβίλ για ελεγχόμενη χρεοκοπία, που έστειλε εκτός αγορών πρώτον την Ιρλανδία αμέσως μετά την Πορτογαλία και ταρακούνησε την Ιταλία και την Ισπανία, με την πίεση να γίνεται αισθητή μέχρι τη Γαλλία και το Βέλγιο.
Θα γίνει το 2016 δεύτερο 1989; - Ο φόβος γενικευμένης αποσταθεροποίησης
Νότος και Γαλλία
Το πρώτο μέτωπο ενός ντόμινο πιθανών παρενεργειών του Brexit είναι ο Νότος, όπου η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την παραμονή ή όχι στην Ε.Ε.-Ευρωζώνη έχει τεθεί στη Γαλλία από τη Λεπέν και στην Ιταλία από το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπεπε Γκρίλο.
Θα γίνει το 2016 δεύτερο 1989; - Ο φόβος γενικευμένης αποσταθεροποίησης
Το δεύτερο, η άκαμπτη στάση που υιοθέτησαν απέναντι στην απόφαση των Βρετανών για Brexit τόσο ο Σόιμπλε στη συνέντευξή του στο Spiegel πριν από δέκα ημέρες όσο και ο επικεφαλής του Eurogroup Ντάισελμπλουμ χθες, για κανένα βήμα εμβάθυνσης ή περαιτέρω διεύρυνσης σταθεροποίησης στο σημερινό status quo, μια πιο ευπρεπής διατύπωση του παραγγέλματος βήμα σημειωτόν στην Ε.Ε. -Ευρωζώνη που θέλει η Γερμανία να τηρηθεί μέχρι και τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2017.
Χωρίς, δηλαδή, καμιά πολιτική πρωτοβουλία φυγής προς τα εμπρός, η Γερμανία δεν ζητά μόνον μεταρρυθμιστική θεσμική ακινησία από τους εταίρους της, αλλά ταυτόχρονα προωθεί την πλήρη εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας: Για πρώτη φορά τίθεται θέμα επιβολής κυρώσεων στην Πορτογαλία για παραβίαση του πλαφόν δημοσιονομικών ελλειμμάτων, μια προειδοποίηση για την επόμενη κυβέρνηση στη Μαδρίτη αλλά και για τους συμπιεσμένους σε ακραίο βαθμό Ολάντ στη Γαλλία και Ρέντζι στην Ιταλία. Με δύο λόγια, διαμορφώνεται μια συγκυρία όπου ο Κόστα στην Πορτογαλία και ο Ιγκλέσιας στην Ισπανία θα εξωθηθούν να επιλέξουν ανάμεσα στην πλήρη αθέτηση των προεκλογικών τους δεσμεύσεων και τη μετωπική σύγκρουση με Βρυξέλλες - Βερολίνο, μια συγκυρία που εγγυάται στον Ρέντζι σίγουρη ήττα στο δημοψήφισμα του Οκτωβρίου για Συνταγματική Μεταρρύθμιση, με πιθανές πρόωρες εκλογές με τον αντισυστημικό Γκρίλο να διεκδικεί την πρωτιά, μια συγκυρία η οποία θέτει υπό αμφισβήτηση την ικανότητα του Ολάντ να τερματίσει ομαλά τη θητεία του την άνοιξη του 2017.
Θα γίνει το 2016 δεύτερο 1989; - Ο φόβος γενικευμένης αποσταθεροποίησης
Πέραν των παραπάνω τα όσα καταγράφονται στη Γαλλία τους τελευταίους μήνες με αφορμή την απόφαση της κυβέρνησης Βαλς να επιβάλει με πράξη νομοθετικού περιεχομένου το νομοσχέδιο για την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο για ένα ντόμινο κοινωνικών κινητοποιήσεων - εξεγέρσεων στο σύνολο του Νότου της Ευρωζώνης.
Ντόμινο μινιμαλιστών
Η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ε.Ε. αφήνει ανοικτό και αναπάντητο ένα κεφαλαιώδες ερώτημα τι θα πράξουν οι υπόλοιποι μινιμαλιστές, όπως η Δανία, η Σουηδία, η Πολωνία,
η Τσεχία και η Ουγγαρία: Θα περιορισθούν στην εκτός ευρώ παραμονή τους ή θα διεκδικήσουν η κάθε μια και άλλες αυτοεξαίρεσεις όπως, για παράδειγμα, έξοδο από τη Ζώνη Σένγκεν, θα ζητήσουν κατοχύρωση εθνικής πολιτικής στην ενέργεια, όπως κάνει στην πράξη η Γερμανία;
Η πρόκληση είναι πολύ πιο σύνθετη από ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως: Η παραδοσιακά ουδέτερη Σουηδία διεκδικεί μέσω ενδεχόμενης ένταξής της στο ΝΑΤΟ ενισχυμένο ευρωατλαντικό ρόλο, όπως η Πολωνία με το άλλοθι της ρωσικής απειλής, μια επιβάρυνση ακόμη για το Βερολίνο, που προσπαθεί με κάθε δυνατό τρόπο να απεγκλωβιστεί από τον φαύλο κύκλο κυρώσεων-αντιποίνων μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας.
Την ίδια στιγμή η τετράδα του Βίζεγκραντ - Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχία- παραμένει συμπαγής μόνο απέναντι στο προσφυγικό - μεταναστευτικό, αλλά είναι όπως είδαμε διασπασμένη απέναντι στη Ρωσία, με την Πολωνία και τις Βαλτικές να πρωτοστατούν σε ψυχροπολεμική ρητορική απέναντι στη Μόσχα και τη Σλοβακία και την Ουγγαρία να θέλουν στενή ενεργειακή και εμπορική συνεργασία με τη Μόσχα.
Σενάρια απόσχισης Σκωτίας και Β. Ιρλανδίας
Απειλείται η ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου
Δεν είναι όμως μόνο η ενότητα της Ε.Ε. - Ευρωζώνης που απειλείται, αλλά η ίδια η μακραίωνη ενότητα εθνικών κρατών της Γηραιάς Ηπείρου.
Πρώτο παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο που απειλείται ευθέως με απόσχιση της Σκωτίας και της Βόρειας Ιρλανδίας.
Η επικράτηση της παραμονής στη Βρετανία με ποσοστό 55% υπέρ έναντι 45% της απόσχισης στο Δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου του 2014 στη Σκωτία, είχε ερμηνευθεί ότι οφειλόταν στον φόβο των ψηφοφόρων ότι μια Ανεξάρτητη Σκωτία θα βρισκόταν εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης και επί πλέον στην όποια συμφωνία ένταξής της ως νέας χώρας το Λονδίνο θα διατηρούσε το δικαίωμα βέτο.
Σήμερα η παραμονή της Σκωτίας στην Ε.Ε. έχει ως προαπαιτούμενο την απόσχιση από το Ηνωμένο Βασίλειο!
Όταν η Ιρλανδία διαιρέθηκε το 1922 ανάμεσα στο Ελεύθερο Ιρλανδικό Κράτος στον Νότο και τη Βόρεια Ιρλανδία που παρέμεινε μέλος του Ηνωμένου Βασιλείου, το Λονδίνο δεν θέλησε να ενεργοποιήσει τα σύνορα των δύο χωρών για να διατηρήσει την επιρροή του στο Δουβλίνο.
Σήμερα αν η Βόρεια Ιρλανδία δεν θέλει να δει τελωνειακούς ελέγχους και έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορα με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας θα πρέπει να αποχωρήσει από το Ηνωμένο Βασίλειο για να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η απειλή αποσχιστικών εθνικισμών αναζωπυρώθηκε με την Κρίση στην Ευρωζώνη: Μια παρατεταμένη ακυβερνησία και οικονομική αποσταθεροποίηση στην Ισπανία, και ακόμη χειρότερα μια μετωπική σύγκρουση της Μαδρίτης με Βρυξέλλες-Βερολίνο πριμοδοτεί τον αποσχιστικό πυρετό στην Καταλονία, αλλά και στη χώρα των Βάσκων, και στην ίδια λογική μπορεί να οδηγήσει τη Λέγκα του Βορρά να προτάξει εκ νέου την απόσχιση της Βόρειας Ιταλίας και τέλος να λειτουργήσει ως θρυαλλίδα ολοκλήρωσης της διαίρεσης του Βελγίου σε Φλάνδρα και Βαλονία. Και βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε την απειλή του πρωθυπουργού της Βαυαρίας Ζεεχόφερ ότι θα διατάξει την τοπική αστυνομία να κλείσει τα σύνορα στους πρόσφυγες-μετανάστες.
Ο κίνδυνος του ντόμινο ρίχνει βαριά τη σκιά του στην Ευρώπη, η οποία επιστρέφει από ό,τι φαίνεται στην ρευστότητα και την αβεβαιότητα που κυριαρχούσε μέχρι τα τέλη Ιουλίου του 2012, όταν ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μ. Ντράγκι διαβεβαίωσε ότι θα κάνει ό,τι χρειασθεί για να περιφρουρήσει το ευρώ.
Υπάρχει θέμα αμφισβήτησης στη μετά Brexit εποχή της αξιοπιστίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ντράγκι από τις αγορές; Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στους Σόιμπλε και Βάιντμαν, που τους τελευταίους μήνες μας έχουν συνηθίσει σε επαναλαμβανόμενες επιθέσεις-αμφισβη-τήσεις του κεντρικού τραπεζίτη και της πολιτικής του.
Εσπασε το ταμπού
Το κυρίαρχο γεγονός είναι ότι η νίκη του Brexit σπάει με θεαματικό τρόπο το ταμπού της μη αντιστρέψιμης δυναμικής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για πρώτη φορά μετά την ίδρυση της ΕΟΚ των Εξι με τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957. Ελάχιστη σημασία έχει το ιδιαίτερο στίγμα της Βρετανίας, το ότι δηλαδή η χώρα δεν ανήκει ούτε στην Ευρωζώνη, ούτε στη ζώνη Σένγκεν.
Μέσα στην Ε.Ε., εκτός Μ. Βρετανίας
Σήμερα η παραμονή της Σκωτίας στην Ε.Ε. έχει ως προαπαιτούμενο την απόσχιση από το Ηνωμένο Βασίλειο! Παράλληλα, αν η Βόρεια Ιρλανδία δεν θέλει να δει τελωνειακούς ελέγχους και έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορα με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας θα πρέπει να αποχωρήσει από το Ηνωμένο Βασίλειο για να παραμείνει στην Ε.Ε.