Καθώς μπαίνουμε αισίως στον δεύτερο χρόνο εφαρμογής των capital controls, μπορεί να κατανοήσει κανείς πόσο μάταια είναι η προσπάθεια να προβλέψει κανείς χρονικά την άρση των περιορισμών. Μπορεί το τραπεζικό σύστημα να θωρακίστηκε προσωρινά με την τελευταία ανακεφαλαιοποίηση αλλά οι αβεβαιότητες που οδήγησαν στην ανάγκη για επιπλέον χρήματα και έλεγχο αναλήψεων παραμένουν στο σύνολό τους.
Λογικά μετά τις διασφαλίσεις εγχώριων και κοινοτικών θεσμικών παραγόντων ότι οι ελληνικές τράπεζες είναι επαρκώς κεφαλαιοποιημένες, θα περίμενε κανείς μαζική επιστροφή καταθέσεων. Ιδίως καθώς τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια μοιάζουν δελεαστικά, συγκρινόμενα για παράδειγμα με τις αρνητικές αποδόσεις των Γερμανικών ομολόγων. Ιδίως καθώς πλέον η Ελλάδα είναι σε “πρόγραμμα” και άρα θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας είναι διασφαλισμένη.
Το αποτέλεσμα όμως δεν ήταν όσο εντυπωσιακό περιμέναμε. τον μήνα Μάιο επέστρεψαν στο “σύστημα” από 2 έως 2,5 δισ. ευρώ. Ποσό διόλου ευκαταφρόνητο αλλά όχι αρκετό για να μιλήσει κανείς για αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Είχαν άλλωστε προηγηθεί τρεις συνεχόμενοι πτωτικοί μήνες. Με την αβεβαιότητα που προκαλεί στις αγορές το ενδεχόμενο ενός brexit η αναιμική αυτή τάση αναμένεται να ανακοπεί. Διεθνώς οι άνθρωποι αναζητούν “ασφαλή καταφύγια”, εκτοξεύοντας εύλογα τον χρυσό. Η Ελλάδα ακόμη τουλάχιστον δεν θεωρείται ασφαλές καταφύγιο.
Υπάρχουν ακόμη σκιές για την επάρκεια των κεφαλαίων που δόθηκαν στις τράπεζες. Το ΔΝΤ θεωρεί ότι το ύψος των κεφαλαίων που δόθηκαν στις τράπεζες ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού. Ανάλογες αμφιβολίες υπάρχουν και για την επιτυχία του προγράμματος. Αν η χώρα βρεθεί εκτός στόχων, το κλίμα ασφάλειας που δημιουργεί η πρόσβαση σε κεφάλαια θα διαλυθεί.
Επιπλέον, παραμένει πρακτικά άλυτο ένα από τα βασικά θέματα που οδήγησαν τις τράπεζες στην ανυποληψία. Ο γόρδιος δεσμός των κόκκινων δανείων, θεωρητικά λύθηκε αλλά η ουσιαστική διαχείρισή τους θα είναι πιο δύσκολη από την νομοθέτηση της λύσης. Όσο το πρόβλημα παραμένει, οι τράπεζες είναι πιθανό να χρειαστούν επιπλέον κεφάλαια. Θα ήταν παράλογο την ίδια ώρα να προχωρούσε η Κυβέρνηση σε άρση των κεφαλαιακών περιορισμών. Όλοι θα έπαιρναν τα λεφτά τους από το σύστημα.
Υπάρχει άλλωστε και η συνεχιζόμενη επιδείνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Η Κυβέρνηση πανηγυρίζει για τον περιορισμό της μείωσης του ΑΕΠ, αλλά δεν παύει να αποτελεί γεγονός ότι κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους η οικονομία της χώρας κινήθηκε πτωτικά κατά 0,4% σε σχέση με το τελευταίο τρίμηνο του 2015 και κατά 1,3% συγκρινόμενη με το αντίστοιχο περσινό τρίμηνο. Δεδομένου ότι οι νέοι φόροι επιβλήθηκαν μετά το πρώτο τρίμηνο, οι υποψίες ότι η ύφεση θα επεκταθεί, είναι βάσιμες. Οι πολίτες συνεχίζουν να μην εμπιστεύονται την ελληνική οικονομία.
Γεγονός που αποτυπώνεται και στον δείκτη οικονομικού κλίματος που καταρτίζει το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών. Ο δείκτης υποχώρησε τον μήνα Μάιο κάτω από τις 90 μονάδες (89,7) ενώ τον προηγούμενο μήνα ήταν ουσιαστικά αμετάβλητος. Σε σχέση με έναν χρόνο νωρίτερα η πτώση είναι σημαντική καθώς ο δείκτης την εποχή του Βαρουφάκη ήταν 92 μονάδες.
Ούτε οι ίδιες οι τράπεζες δεν έχουν εμπιστοσύνη στην οικονομία. Ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης (ήτοι ο ρυθμός μεταβολής της συνολικής χρηματοδότησης του εγχώριου ιδιωτικού τομέα) ήταν αρνητικός τον μήνα Μάιο και διαμορφώθηκε σε -2%. Χωρίς δανειοδότηση των επιχειρήσεων, η ανάπτυξη που ονειρεύονται οι πολιτικοί δεν έρχεται. Οι τράπεζες υποστηρίζουν σε γενικές γραμμές -και ενδεχομένως ορθά- ότι οι υγιείς επιχειρήσεις δεν θέλουν να δανειστούν και όσες ζητούν δάνεια δεν είναι υγιείς.
Τα capital controls δεν θα αρθούν με μια κυβερνητική απόφαση. Όσοι κάνουν προβλέψεις κινδυνεύουν με τη δημόσια χλεύη, όπως συνέβη και με όσους είχαν σπεύσει να κάνουν προβλέψεις πριν την εφαρμογή τους. Τότε που υποστήριζαν ότι δεν θα υπάρξουν κεφαλαιακοί περιορισμοί. Η κατάσταση είναι τόσο ρευστή που καμία χρονική πρόβλεψη δεν είναι ασφαλής. Τα σημάδια όμως δεν είναι ευνοϊκά και πρέπει κανείς να έχει κατά νου ότι η απαλλαγή από τα capital controls απαιτεί σταδιακή μετάβαση.
Η ίδια η οικονομία θα υποδείξει πότε και πώς θα αλλάξει το περιοριστικό μέτρο. Μπορεί η διεθνής συγκυρία να μην βοηθά, αλλά ουδείς μπορεί να υποστηρίξει ότι η Ελλάδα έκανε ότι έπρεπε όλο το προηγούμενο διάστημα, όπως έκανε η Κύπρος. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στη συμφωνία σίγουρα θα βοηθήσει. Το ίδιο και η ορθολογική αντιμετώπιση των “κόκκινων” δανείων. Προαπαιτούμενη φυσικά είναι και η πολιτική σταθερότητα.
Είναι μια επίπονη διαδικασία. Αν την φέρουμε σε πέρας θα μπορούμε να συζητήσουμε για άρση των περιορισμών διαφορετικά, οι επόμενες γενεές θα πιστέψουν ότι κάποιο τεχνικό πρόβλημα κάνει τα ΑΤΜ στην Ελλάδα να βγάζουν μόνο μέχρι 420 ευρώ την εβδομάδα…