Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Την τελευταία εικοσιπενταετία ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά, αφού το γεωπολιτικό πεδίο παρουσιάζει μια καινοφανή μεταβλητότητα, έτσι που η συνολική επανεκτίμηση είναι επιβεβλημένη. O κόσμος μας, έχει εισέλθει σε μια φάση που θα τολμούσα να την ονομάσω, “φάση της γεωπολιτικής δημιουργικής καταστροφής”. Υπ’ αυτό το πρίσμα οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ προετοιμάζονται για τη Σύνοδο Κορυφής του Ιουλίου στη Βαρσοβία, όπου αναμένεται η συμμαχία να εγκαινιάσει την επόμενη φάση στην εξέλιξη της. Όπως διαφαίνεται θα αναγγελθεί μια ενισχυμένη παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα ταχείας ανάπτυξης των δυνάμεων του, με σκοπό, να αποσταλεί ένα σαφές μήνυμα προς τη Ρωσία.
Βρισκόμαστε στη διαδρομή μιας περιόδου όπου τα έθνη της παγκόσμιας κοινότητας ξεδιπλώνουν την ισχύ τους
Είμαστε αντιμέτωποι με μια ριζική αναθεώρηση, διότι όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν ακόμη η μοναδική στρατιωτική υπερδύναμη παγκοσμίως, δεν ακολούθησαν μια συνεκτική και συνετή στρατηγική εξωτερικής πολιτικής, μετά από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, και διαδραμάτισαν ηγεμονικό ρόλο ενεργώντας δαπανηρούς πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν καθώς και διά αντιπροσώπων στη Συρία, στη Λιβύη, στην Υεμένη και οπουδήποτε αλλού θεωρούσαν χώρο επιρροής τους. Αυτή η εμπειρία κάνει την Ουάσινγκτον σήμερα, πιο απρόθυμη να αναλάβει κινδύνους και περισσότερο αντιδραστική από κάθε άλλη φορά από τη δεκαετία του 1930.
Όμως η Ρωσία επανεμφανίζεται στο γεωπολιτικό προσκήνιο, μάλιστα σε μια ιστορική αναγνωρίσιμη μορφή ανάκαμψης που παραπέμπει στη ρωσική αυτοκρατορία, στηριζόμενη σε παραδοσιακές αξίες, όπως η αίσθηση του ιστορικού μεγαλείου, ο πατριωτισμός και η πίστη στην Ορθόδοξη Εκκλησία, συστατικά τα οποία δυστυχώς λείπουν από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία καθώς δεν υφίστανται ηγεσίες που να εμπνεύσουν.
Προσθέστε μια πιο δυναμική και εξωστρεφή Κίνα, μια όλο και πιο ασταθή Μέση Ανατολή, μια διακεκαυμένη Αφρική και την Ευρώπη να εξακολουθεί να αναζητά τη μοίρα της, αφού γνωρίζουμε πολύ καλά πως η ΕΕ όπως υπάρχει σήμερα, δεν είναι μια εφεύρεση των Ευρωπαίων, αλλά ένα κατασκεύασμα των ΗΠΑ αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι ώστε να διατηρήσουν την Ευρώπη υπό τον έλεγχό τους και να δημιουργήσουν μια ουδέτερη ζώνη έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Δούλεψε μέχρι στιγμής. Αυτή η ιδέα εξακολουθεί να επικρατεί. Όπως βλέπουμε κάθε μέρα, με ιδιαίτερο ζήλο, να δαιμονοποιείται από τους δυτικούς, η Ρωσία και ο ηγέτης της Β. Πούτιν.
Η παγκόσμια τάξη πραγμάτων βρίσκεται προ μιας διάλυσης
Σ’ αυτό το “γεωπολιτικό εργόχειρο” αν διαπλέξουμε το άγχος που προκαλείται από τις εθνοτικές και θρησκευτικές διαμάχες, καθιστά πιο δύσκολα τα θέματα για όποια κυβέρνηση, ώστε να αγνοήσει τα προβλήματα των γειτόνων της. Μπορεί οι προκλήσεις να είναι παγκόσμιες, αλλά οι απαντήσεις παραμένουν τοπικές. Για όλους τους παραπάνω λόγους μπορούμε να πούμε ότι παγκόσμια τάξη πραγμάτων βρίσκεται προ μιας διάλυσης βάζοντας τέλος στον πολιτικό, οικονομικό και ιδεολογικό ανταγωνισμό της Ανατολής-Δύσης. Οι καθοδηγούμενη από τη Δύση, φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη που προέκυψε στην αυγή της δεκαετίας του 1990 βιώνει τώρα πολύπλευρους μετασχηματισμούς, παρά τη φαινομενική σταθερότητα της. Αυτή η παρουσία έχει αποδυναμωθεί, ακόμη και αν εξακολουθεί να εμφανίζεται εδραιωμένη μέσω φαινομενικά καθολικής αποδοχής των πολιτικών και οικονομικών αξιών καθώς και των θεσμών της.
Δύο παράγοντες εξηγούν αυτές τις τάσεις. Ο ένας, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι η εμφάνιση των μη-δυτικών αμφισβητιών, Κίνας και η Ρωσίας, που επιθυμούν να αντισταθούν στην κυριαρχία των ΗΠΑ στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η διεύρυνση του χάσματος Βορρά-Νότου, η οποία τονίζει την οικονομική, την κοινωνικοπολιτική ανισότητα, και τα παράπονα του αναπτυσσόμενου κόσμου. Εκτός αυτού, οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης έχουν προκαλέσει θεμελιώδεις μετασχηματισμούς, όχι μόνο για τη σταθερή πτώση της κρατικής κυριαρχίας υπέρ των καθολικών κανόνων και κανονισμών, αλλά και μια επαναστατική άνοδο στο ρόλο ορισμένων εθνοτήτων και διακρατικών θεσμών, οι οποίοι ολοένα και περισσότερο επιθυμούν την πολιτική τους αυτονομία, επιδεικνύοντας φαντασιακές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Τα πενιχρά αποτελέσματα (αν όχι η προφανής αποτυχία) των υφιστάμενων διεθνών πολιτικών και οικονομικών θεσμών για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων του σήμερα, δείχνει ότι η τρέχουσα κατάσταση έχει πάρει το δρόμο προς τον γκρεμό.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα
Και μέσα στην περιδίνηση και το στροβιλισμό που προκαλείται στον φυσικό μας χώρο που είναι η Ευρώπη και η νοτιοανατολική Μεσόγειος, η Αθήνα αντιμετωπίζει τις προκλήσεις περιορίζοντας την ικανότητά της στην επίτευξη διπλωματικών στόχων που θα έπρεπε να θέσει και ίσως υπάρξει μια δυσκολία να γίνουν κατανοητές οι προθέσεις της Ελλάδος.
Πρώτον, η διεθνής παρουσία μας και η συνεχείς υποβάθμιση της επιρροής της, έχουν ως αποτέλεσμα τόσο οι όμοροι γείτονες μας όσο και οι εταίροι μας στην ΕΕ να μην περιμένουν και πολλά πράγματα από την Αθήνα. Είναι ασαφές κατά πόσο η Ελλάδα είναι έτοιμη να ανταποκριθεί σε αυτές τις απαιτήσεις, φοβούμενη μια συσσώρευση επιπλέον βαρών. Αυτό όμως θέτει ερωτήματα σχετικά με την προβλεπτικότητα της Ελλάδος και την αξιοπιστία της.
Δεύτερον, οι πάρα πολλές μάλλον ιδεολογικές παθογένειες του βασικού κορμού της κυβέρνησης, δυσκολεύουν την ικανότητα της εξωτερικής πολιτικής να διαχειριστεί τα εθνικά προβλήματα. Αυτό το κυβερνητικό έλλειμμα περιπλέκει τη διακυβέρνηση της Αθήνας καθώς διαφαίνεται η αδυναμία λήψης δυναμικής απόφασης, καθιστώντας την Ελλάδα έναν αναξιόπιστο παίκτη.
Συμπεράσματα
Η Ελλάδα, λόγω κυρίως των οικονομικών δυσχεριών, δεν έχει εργασθεί σοβαρά στο διαμορφούμενο διεθνές σύστημα για την επίτευξη των στόχων εξωτερικής πολιτικής της. Βλέπει περισσότερους περιορισμούς παρά ευκαιρίες στη χρήση του τρέχοντος συστήματος για την προώθηση των συμφερόντων της. Η διεθνής συμπεριφορά της Ελλάδος δεν καθοδηγείται ιδεολογικά όπως θα όφειλε, και δεν εφαρμόζει εξωτερική πολιτική που να αποσκοπεί στην απόκτηση ισχύος, αλλά προσπαθεί να σφυρηλατεί την εξισορρόπηση των συνασπισμών, ή αποδέχεται μοντέλα για την οικονομική ανάπτυξη και την ασφάλεια που της επιβάλουν οι εταίροι της. Δεν προσπαθεί να αναθεωρήσει ριζικά την τρέχουσα κατάσταση των αποτυχημένων κανόνων, προτύπων, και θεσμών. Αντίθετα, προσπαθεί να προωθήσει τα συμφέροντά της, με μια νέα προσέγγιση που μέχρι σήμερα, έχει αποδειχθεί ανεπιτυχής.
Ο στόχος της Ελλάδας πρέπει να είναι προσανατολισμένος προς τις παραδοσιακές αξίες, την αίσθηση του μεγαλείου του πολιτισμού μας, τον πατριωτισμό των ελλήνων και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Να αναπτύξουμε νέες στρατιωτικές και διπλωματικές συνεργασίες και να αναβαθμίσουμε τις υφισταμένες σε πολλά κέντρα εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων παγκόσμιων και περιφερειακών οργάνων. Ως εκ τούτου, η πατρίδα μας πρέπει όχι μόνο να προσπαθεί να συμπεριληφθεί στις πολιτικές διαδικασίες στη Μέση Ανατολή, αλλά να προσπαθεί επίσης να διαμορφώσει και να ηγηθεί μιας προσπάθειας υποστήριξης των κρατών της περιοχής, με βάση την πολιτιστική διπλωματία, την Ορθόδοξη Εκκλησία και τη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή ως εγγυητές της ειρήνης και ασφάλειας.
* Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.