«Μην αφήσεις τα προβλήματα να χρονίζουν γιατί θα γιγαντώνονται». Ο Νικκολό Μακιαβέλι, απουσιάζει από την Ελλάδα όπως και η φαντασία του σε στρατηγήματα και τακτικισμούς που μπορούν να φέρουν πλεονεκτήματα σε έναν λήπτη απόφασης που συμμετέχει στο σημαντικό έργο της χάραξης εξωτερικής πολιτικής. Για την έμμεση προσέγγιση και την αξιοποίηση της βυζαντινής παρακαταθήκης, ούτε λόγος... «Μοντέρνες» φωνές, έδιωξαν καθετί διαχρονικό και μετά χαράς, όλα αυτά, μετανάστευσαν στην Τουρκία η οποία χαράσσει την υψηλή της στρατηγική με βάση τη βυζαντινή σκέψη. Με την άτοπο επαγωγή λοιπόν, τι πλαισιώνει την ελληνική εξωτερική πολιτική;
Ένα θλιβερό και αμυντικογενές (στα όρια του παθητικού) «βλέποντας και κάνοντας» το οποίο έχει ως βασικά συστατικά του την προχειρότητα και την στρατηγική κουλτούρα του φόβου. Η Ελλάδα έχει ανάγκη όχι από μια γενικόλογη «Νέα Ελληνική Εξωτερική Πολιτική». Έχει ανάγκη αρχικά από μια νέα περιφερειακή πολιτική. Πρώτα, οφείλουμε να δούμε που βρισκόμαστε στο χάρτη (τόπος). Μετά, να δούμε την εικόνα της περιοχής μας στο παρόν και να υπολογίσουμε τη δυναμική του (τάσεις εξέλιξης της περιοχής μας). Τα Βαλκάνια, είναι ένα υποσύστημα στο οποίο οφείλουμε να έχουμε πρωταγωνιστική παρουσία, αν θέλουμε να μην αναλωνόμαστε σε χρονοβόρες διμερείς συνομιλίες με τα... Σκόπια και με την... Αλβανία.
Η στρατηγική των «super markets» που έγινε «fast food»
Πράγματι, είναι κάτι παραπάνω από κουραστικό να ξεκινούμε από τα λάθη που έχει εφαρμόσει στο παρελθόν η ελληνική εξωτερική πολιτική, καθώς τέτοιες αναδρομές, κλέβουν χρόνο από τη δημιουργία προτάσεων. Τι γίνεται όμως όταν μέσα στα λάθη υπάρχουν οι προτάσεις;
Η διείσδυση της ελληνικής επιχειρηματικότητας στα Βαλκάνια μετά το 1990 και η ανάληψη από την Ελλάδα του ρόλου της χώρας που θα προετοιμάσει τις χώρες των Βαλκανίων για την εισδοχή τους στην Ε.Ε, ήταν χονδρικά, η βαλκανική πολιτική της χώρας μας. Μάλιστα, ακόμη και σήμερα, όταν αναφέρονται αρκετοί στα Βαλκάνια και στο τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα, μιλούν με νοσταλγία για την ελληνική διείσδυση. Τότε δηλαδή, δεν είχαμε Σκοπιανό, τότε δεν είχαμε τις αλβανικές διεκδικήσεις και τις θηριωδίες στη Βόρειο Ήπειρο απέναντι σε ελληνικό πληθυσμό; Αν αυτός δεν είναι μινιμαλισμός, τότε ποιος είναι; Η οικονομική διπλωματία είναι μέσο (instrument) και όχι αυτοσκοπός. Η οικονομική διείσδυση, έγινε και στην Τουρκία. Λύθηκε κάτι από αυτήν; Κάθε άλλο. Πρώτον, η επιχειρηματική διείσδυση στα Βαλκάνια, είχε τα χαρακτηριστικά μιας απλής πράξης υπολογισμού κερδών για τους επιχειρηματίες. Δεν έγινε ποτέ στα πλαίσια στρατηγικής που συνδιαμορφώθηκε από το ΥΠΕΞ και τους επιχειρηματίες. Αυτά, γίνονται σε σοβαρά κράτη. Δεύτερον, θα χρειαστεί να επικαλεστούμε τον George Friedman και μέρος ομιλίας του σε ρουμάνικο μέσο ενημέρωσης «...είναι σύνηθες για τις ΗΠΑ, όταν επιθυμούν μια στρατιωτική συνεργασία με κάποια χώρα, να επιθυμούν πρώτα την εξυγίανση της οικονομίας της χώρας αυτής. Να διεισδύουν οικονομικά». [1]
Τι το σημαντικό λέει ο Friedman; Ότι η οικονομία και η οικονομική διείσδυση, ακολουθείται από σκληρή ισχύ (ευρύτερη αμυντική πολιτική). Στην Ελλάδα, ακόμη και σε πανεπιστήμια, προωθείται η ιδέα ότι η οικονομία και το win-win που ευαγγελίζονται τα πλουραλιστικά μοντέλα, σε συνδυασμό με την επίκληση στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, (κυρίως ο φιλελευθερισμός της αλληλεξάρτησης) αρκούν για να έχεις...εξωτερική πολιτική. Ειλικρινά, μακάρι να ήταν τόσο αληθινά, όσο απλά παρουσιάζονται.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική, αφού ήταν αποκομμένη από τα επιχειρηματικά συμφέροντα των Ελλήνων επενδυτών, δεν κατόρθωσε να πάρει από τα Βαλκάνια, τίποτε. Υποδομές στα Βαλκάνια; Ελληνικές. Σήμερα, ακόμη και όταν στα Σκόπια η ξένη γλώσσα που προτιμάται μαζί με τα Αγγλικά, είναι τα Ελληνικά, τα Σκόπια «σηκώνουν» ελικόπτερα πάνω από την Ειδομένη. Η Ελλάδα, ποτέ δεν έθεσε από την αρχή θέμα λύσης του ονόματος και ανταλλαγή αυτού με επενδύσεις. Πρώτα επένδυσε (επιχειρηματίες) και για το Σκοπιανό...είχε ο Θεός. Αυτά, αναφορικά με τον μύθο της «οικονομικής δορυφοριοποίησης».
Θρησκεία και Πολιτισμός
Από τα μέσα της δεκαετίας του 90’ για κάποιον ανεξήγητο λόγο, η Ορθοδοξία, η πολιτιστική διπλωματία και η προώθηση των ελληνικών ιδεωδών στα Βαλκάνια, συνδέθηκε και ταυτίστηκε με... αλυτρωτισμούς και εθνικισμούς. Για κάποιους, η «Μεγάλη Ιδέα», έφταιγε που υποστήκαμε Μικρασιατική Καταστροφή και όχι η κακή υλοποίησή της. Έτσι, το «μετατραυματικό στρες» της Μεγάλης Ιδέας, έχει γίνει σωστός σύμμαχος στο σύνδρομο φόβου και αδράνειας που διακατέχει την Ελλάδα στην εξωτερική της πολιτική. Όπως αναφέραμε, η βάση κάθε στρατηγικού σχεδιασμού, είναι πνεύμα, είναι στρατηγική κουλτούρα. Αν η Ελλάδα δηλαδή μπορούσε να ιδρύσει πληθώρα πολιτιστικών και μορφωτικών ιδρυμάτων σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Σκόπια, Αλβανία και κράτη της Πρώην Γιουγκοσλαβίας, θα ήταν ένα rogue state; Αυτό λοιπόν το έκανε η Τουρκία.
Αφού στην Ελλάδα θεωρήσαμε «μπανάλ» κάθε συστατικό της ταυτότητάς μας η οποία μπορούσε να γίνει και γέφυρα επικοινωνίας με άλλες χώρες, οι Τούρκοι έκαναν πάρτι στα Βαλκάνια! Θα μπορούσε το Ελληνικό ΥΠΕΞ να δίνει σε συνεργασία με το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων υποτροφίες σε μαθητές και φοιτητές που είναι πολίτες βαλκανικών χωρών; Βεβαίως θα μπορούσε, αλλά προτιμούσε να στηρίζεται σε βιβλία «συνωστισμών». Θα μπορούσε η Ελλάδα να προτείνει έναν ελεύθερο τρόπο ζωής μέσα από τον πολιτισμό που μπορεί να εξάγει σε πραγματικά, ταλαιπωρημένους λαούς; Βεβαίως και θα μπορούσε, απλά προτιμούσαμε να δημιουργούμε «άγονες γραμμές» επικοινωνίας μέσω επιτροπών για οικοδόμηση εμπιστοσύνης με κυβερνήσεις που εκλέγονται από τον λαϊκισμό (π.χ. Σκόπια και Αλβανία).
Οι ειρωνείες για «μουσουλμανικά τόξα» και η σημερινή σιωπή
Ο κόσμος της πολιτικής ορθότητας, δεν μπορεί να χωρέσει σε έναν κόσμο κυνικό και άναρχο όπως είναι αυτός των διεθνών σχέσεων. Σε φοιτητές, ερευνητές και σε προσωπικό που ετοιμάζεται να ασχοληθεί επαγγελματικά με τις διεθνείς σχέσεις από κάθε πόστο, «διδάσκεται» πως το διεθνές δίκαιο, η ύπαρξή μας σε Ε.Ε και ΝΑΤΟ, ολοκληρώνουν την εξωτερική μας πολιτική. Με άλλα λόγια στον Αδόλφο Χίτλερ, αν δείχναμε τις διατάξεις για παράνομη εισβολή σε τρίτο κράτος, θα είχε αναστείλει την πολεμική του εκστρατεία εκτός και αν την είχε αναστείλει πιο πριν, στην Κοινωνία των Εθνών. Στην εξωτερική πολιτική, τα παραμύθια έχουν άσχημο τέλος.
Καμπάνιες στη χώρα μας για βαλκανική πολιτική, αναλώθηκαν στο να πάψουμε να αποκαλούμε τα Βαλκάνια, ως Βαλκάνια και να τα αποκαλούμε «Νοτιο-ανατολική Ευρώπη». Όποτε τα πράγματα στη χώρα μας δεν πήγαιναν καλά, τότε λέγαμε με ύφος μπλαζέ πως ήμαστε «Βαλκάνια». Μακάρι να ήμασταν και «Βαλκάνια», καθώς σήμερα δε θα ακούγαμε κάποιον Έντι Ράμα να διεκδικεί στην ουσία ελληνικά εδάφη. Η ταλαιπωρημένη ελληνική μειονότητα στην Αλβανία; Πώς και πότε στηρίχθηκε; Στα χρόνια της επίπλαστης οικονομικής ευμάρειας και της «ισχυρής Ελλάδας», η απάντηση ήταν «μην ανοίξουμε μέτωπο, θα μας πουν ταραξίες». Σήμερα, η απάντηση του ελληνικού ΥΠΕΞ, είναι περίπου η ίδια. Αντί η Ελλάδα να προσπαθήσει να εξάγει πολιτισμό δικό της στις χώρες αυτές και οι πολίτες των Βαλκανίων να έχουν ως δεύτερη χώρα τους την Ελλάδα, η Ελλάδα μέσα από «λέσχες σκέψης» προωθούσε τον «εξευρωπαϊσμό» των Βαλκανίων. Κάπου εκεί, η Τουρκία έκανε την «κίνηση»...
Η γεωπολιτική, έχει σχέση με τον χάρτη και ο χάρτης, δεν είναι «αριθμοί». Δε θα σας πει ποτέ ψέματα. Η περίοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή του Γηραιού, συνοδεύτηκε από μια συντονισμένη προσπάθεια ώστε να εκλείψουν οι τριβές με τους κινδύνους προερχόμενους από τον Βορρά. Αν υπάρχει πρόβλημα με τα Σκόπια, την Αλβανία και την Τουρκία, τότε η Ελλάδα αποκτά πρόβλημα στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. Την περίοδο που αναφέρθηκε ο όρος «μουσουλμανικό τόξο», οι δυνάμεις της «προόδου» και οι «εκσυγχρονιστές», θεωρούσαν τον όρο και το περιεχόμενό του ως προϊόντα συνωμοσιολαγνείας και πως δεν μπορεί να λάβει χώρα κάτι τέτοιο. Σήμερα, η Τουρκία έχει ειδικό «κόκκινο τηλέφωνο» και επικοινωνεί άμεσα με την Αλβανία και τα Σκόπια. Χρηματοδοτεί ό,τι μπορεί να σταθεί απειλητικό για την Ελλάδα και αν η Βουλγαρία δεν είχε τα αντανακλαστικά να αντιληφθεί τις τουρκικές «χάρες» και στο πού αυτές αποσκοπούν, τότε το πρόβλημά μας θα ήταν ακόμη μεγαλύτερο.
Έχουμε αναφέρει ξανά πως η Τουρκία θα ματαιώσει αναγκαστικά τα μεγαλόπνοά της σχέδια στη Μέση Ανατολή. Τα Βαλκάνια, θα είναι η διέξοδός της, ειδικά αν στο μέλλον, μια λύση του προσφυγικού ζητήματος από την πλευρά της Ε.Ε, δοθεί με την εγκατάσταση προσφύγων σε βαλκανικές χώρες. Στη Θράκη, τα πράγματα πάνε από το κακό στο χειρότερο και το Τουρκικό Προξενείο, -αφού λειτουργεί σαν Υπερ-υπουργείο και καμία ελληνική κυβέρνηση δεν αντέδρασε δυναμικά- υλοποιεί πολιτική «τράπεζας γης». Αφού συνυπολόγισαν οι Τούρκοι πως αποκαλούμε την θρασύτητά τους ως «ανησυχία» και αφού βρήκαν φωνές που ούτε στα όνειρά τους δε θα φαντάζονταν ότι ακούν, (κατάργηση Αρχαίων Ελληνικών σε σχολεία) προωθούν τον εκτουρκισμό με τις «ευλογίες» του ψευδομουφτή.
Το μήνυμα του ΝΑΤΟ
Η προετοιμασία των εργασιών για την επερχόμενη νατοϊκή Σύνοδο, βρίσκουν την Πολωνία, την Ρουμανία και την Τουρκία, να δημιουργούν ένα «λόμπι» με αφορμή τη Ρωσία. Η αναβάθμιση ρόλου στα πλαίσια ενός διεθνούς οργανισμού, είναι αυτό που ζητούν τα κράτη. Γι’ αυτό εισέρχονται. Η Ελλάδα, αρκείται στη συμμετοχή. Τι θα γίνει αν η Τουρκία αποκτήσει σύμμαχο τη Ρουμανία; Η γεωπολιτική λογική λέει πως η Ελλάδα με τη Βουλγαρία, οφείλουν να δείξουν ως πιο «καχύποπτες απέναντι στην τουρκική ανησυχία», ένα δικό τους πλάνο που θα δώσει συνέχεια στην ηγετική παρουσία των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, μπορεί σε ένα βαθμό να μετριάσει τις νέες υστερίες που ακούγονται από τη Βαλτική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, καθώς μπορεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ρωσίας να είναι σε μεγάλο βαθμό αποκλίνοντα, όμως μην ξεχνάμε πως υπάρχει σταθερός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ των δύο δυνάμεων. Παρόλα αυτά, η Ελλάδα δεν είναι πουθενά. Η αναβάθμιση της Ρουμανίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και πιθανή στενότερη συνεργασία της με την Τουρκία, άμεσα καθιστά τη Θράκη ακόμη πιο ευάλωτη. Αν η Τουρκία καταφέρει να προωθήσει (μαζί με Πολωνία και Ρουμανία) ότι το νατοϊκό κέντρο βάρους πρέπει να πέσει στη Μαύρη Θάλασσα, τότε και το Αιγαίο θα γίνει «ψιλά γράμματα», όπως σταδιακά έγινε από τον Ψυχρό Πόλεμο και μετά.
Η νέα βαλκανική πολιτική είναι αναγκαία για την Ελλάδα. Τα εργαλεία υλοποίησης ενός σχεδιασμού, επίσης υπάρχουν. Το μόνο που λείπει είναι η πολιτική βούληση. Έως να βρεθεί αυτή η πολιτική βούληση, η Ελλάδα, ως απούσα από την ίδια της την περιοχή, (ή παρούσα με επινοήσεις τύπου «start up») θα συνεχίζει να «ποντάρει» στην ανικανότητα της Τουρκίας να διαχειριστεί τις μεγάλες εικόνες που έφτιαξαν γι’ αυτήν, οι Νταβούτογλου και Ερντογάν. Άλλωστε, το τελευταίο στάδιο της στρατηγικής κουλτούρας του φόβου και της αδράνειας, οδηγεί σε απελπισμένες σκέψεις και αφηγήματα «του ώριμου σύκου»*.
*ώριμο σύκο: Οι θιασώτες της πίστης ότι η Τουρκία θα καταστραφεί από μόνη της και έτσι θα πάψει να υφίσταται ως απειλή.
ΥΓ. Για τους αδρανείς που αποκαλούν εαυτούς «ψύχραιμους» και για τους οπαδούς του ωχαδερφισμού που αποκαλούν εαυτούς «ρεαλιστές», λίγο από Γιώργο Σεφέρη: «Μικροί άνθρωποι, μικρά μυαλά, φόβος, φόβος, φόβος...»
*Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ)
[1] H ομιλία του George Friedman σε ρουμάνικο τηλεοπτικό κανάλι.