Υπάρχει ένας δρόμος για να γίνει η Ελλάδα μια επιτυχημένη αυτοχρηματοδοτούμενη οικονομία μέσα στην ευρωζώνη. Τι θα χρειαζόταν για να τεθεί σε αυτόν τον δρόμο; Αυτές είναι οι μεγάλες ερωτήσεις για τα οικονομικά δεινά της Ελλάδας και τις κακές της σχέσεις με τους εταίρους της. Καμία από αυτές δεν έχει σχέση με αυτό που συμβαίνει, δηλαδή το «παρατείνουμε και προσποιούμαστε»: η ευρωζώνη προσποιείται ότι η Ελλάδα δεν έχει χρεοκοπήσει, η Ελλάδα προσποιείται ότι θα κάνει μεταρρυθμίσεις, και οι δύο κερδίζουν χρόνο. Πώς θα έμοιαζε ένα τίμιο ξεκαθάρισμα;
Το σημείο
έναρξης θα πρέπει να είναι η τελευταία ανάλυση της βιωσιμότητας του
χρέους από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Μπορεί κανείς να την συνοψίσει
απλά: θα θέλαμε να απολογηθούμε για τον χαμό που προκαλέσαμε.
Το ταμείο
παραδέχεται πως το πρόγραμμα που συμφωνήθηκε το 2010 ήταν εξαιρετικά μη
ρεαλιστικό. Επιπλέον, ακόμη και η ελάφρυνση χρέους που δόθηκε το
2011-2012 ήταν ανεπαρκής, εκτός κι αν πιστεύει κανείς στην αξιοπιστία
των «πολύ φιλόδοξων στόχων για την ανάπτυξη, το δημοσιονομικό πλεόνασμα
και τις ιδιωτικοποιήσεις» που πρότεινε η ελληνική κυβέρνηση, με τη
στήριξη των εταίρων της στην ευρωζώνη.
Τα
ακόλουθα γεγονότα, ωστόσο, δείχνουν πως αυτοί οι στόχοι ήταν πράγματι
ανέφικτοι. Εν τέλει, «σε όλους τους βασικούς τομείς πολιτικής –
δημοσιονομική, σταθερότητα χρηματοπιστωτικού τομέα, εργασία, αγορές
προϊόντων και υπηρεσιών – τα υπάρχοντα πολιτικά σχέδια των αρχών δεν
αγγίζουν αυτά που θα χρειάζονταν για να πετύχουν τους φιλόδοξους στόχους
τους».
Αυτή
είναι μια απόπειρα ρεαλισμού. Υποστηρίζει, σωστά, πως η Ελλάδα δε θα
πετύχει ένα σταθερό πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 3,5% του ακαθάριστου
εγχώριου προϊόντος. Η επιπλέον δημοσιονομική προσαρμογή ύψους 4,5% του
ΑΕΠ που χρειάζεται δε θα συμβεί. Αυτό θα ήταν δύσκολο οπουδήποτε. Σε μια
χώρα με δυσλειτουργικό φορολογικό σύστημα και διοίκηση, εν μέσω μιας
τεράστιας ύφεσης, αποκλείεται. Αντίθετα, το ΔΝΤ υπολογίζει σε πρωτογενές
πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ.
Επιπλέον,
το ΔΝΤ έχει μειώσει την μακροπρόθεσμη τάση ανάπτυξης σε 1,25% ανά έτος.
Υποθέτει επίσης πως τα επιτόκια του χρέους της ευρωζώνης με βαθμό ΑΑΑ
θα ανέβουν τελικά από τα σημερινά επίπεδα, οδηγώντας σε αύξηση στα
επιτόκια που χρεώνονται στο επίσημο χρέος της Ελλάδας προς την ευρωζώνη
(κατά μέσο όρο 1,2%). Εν τέλει, υπολογίζει πως η Ελλάδα θα πρέπει να
πληρώσει ένα αρχικό επιτόκιο 6% όταν επιστρέψει στην αγορά. Τέλος, το
χρέος είναι μη βιώσιμο, τόσο σε όρους αποθέματος όσο και «ακαθάριστων
αναγκών χρηματοδότησης» - τα χρήματα που χρειάζονται για την εξυπηρέτηση
του χρέους.
Για να
γίνει το χρέος βιώσιμο, χωρίς να μειωθεί η ονομαστική του αξία – κάτι
που τα μέλη της ευρωζώνης θέλουν να αποφύγουν – θα πρέπει να υπάρξουν
περαιτέρω ουσιαστικές παρατάσεις προθεσμιών και αναβολές των πληρωμών,
καθώς και το πάγωμα των επίσημων επιτοκίων σε όχι περισσότερο από 1,5%.
Στην πράξη, τα μέλη της ευρωζώνης θα πρέπει να αποζημιώσουν τον
Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, το ταμείο διάσωσης της ΕΕ, για τις
απώλειες που θα προκληθούν από το πάγωμα των επιτοκίων στα ελληνικά
δάνεια. Αυτό θα δημιουργούσε εμφανώς μια «ένωση μεταφορών».
Αυτό το
ξεκαθάρισμα είναι βάναυσα απαισιόδοξο. Είναι όμως υπερβολικά απαισιόδοξο
και απαιτεί άμεσες ενέργειες; Το επιχείρημα για το ότι είναι υπερβολικά
απαισιόδοξο είναι πως με μικρές βελτιώσεις και με την ανανέωση της
στήριξης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η ελληνική οικονομία και
συνεπώς και η θέση του χρέους της μπορεί να καταλήξει σε πολύ καλύτερη
κατάσταση από ότι προβλέπεται. Εάν συμβεί αυτό, οι όροι με τους οποίους η
Αθήνα θα μπορούσε να δανειστεί από τον ιδιωτικό τομέα μπορεί να είναι
πολύ καλύτεροι. Το επιχείρημα για το ότι η ευρωζώνη μπορεί να περιμένει
είναι πως οι πληρωμές για την εξυπηρέτηση του επίσημου χρέους είναι τόσο
ευνοϊκές που δε χρειάζονται ενέργειες αυτή τη στιγμή. Η καλύτερη
πολιτική είναι να περιμένει, όπως επιθυμεί ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο
υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας.
Τι θα πρέπει λοιπόν να συμβεί με όλα αυτά τα δεδομένα; Υπάρχουν τρεις ρεαλιστικές επιλογές για την ευρωζώνη.
Η πρώτη
είναι να συνεχίσει, όπως τώρα, πιθανώς για δεκαετίες, δίνοντας αρκετά
χρήματα για να συνεχιστεί η ελληνική παράσταση, επιμένοντας παράλληλα σε
στόχους που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε βιωσιμότητα αλλά δε θα
εκπληρωθούν ποτέ. Την ίδια στιγμή, η ελληνική κυβέρνηση θα συνεχίσει να
διαμαρτύρεται, σαν ένας μόνιμος έφηβος, για την αυστηρότητα εκείνων που
λειτουργούν ως κηδεμόνες της.
Μια
δεύτερη επιλογή θα ήταν να σπάσει αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς
παραδεχόμενη πως τα προβλεπόμενα πρωτογενή πλεονάσματα δεν είναι
ρεαλιστικά. Επιπλέον, μόνιμες μειώσεις στην παρούσα αξία του χρέους θα
πρέπει να ανταλλαχθούν με μετρημένες μεταρρυθμίσεις και μόνο μετά από
την εκπλήρωσή τους. Οι μεταρρυθμίσεις θα καλύπτουν την κατάσταση της
διοίκησης, το φορολογικό σύστημα και τη λειτουργικότητα της αγοράς.
Ακόμη και οι πιο μικρές μεταρρυθμίσεις μπορούν να αλλάξουν τη σημερινή
κατάσταση προς το καλύτερο. Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε
πως η Ελλάδα αποτελεί τόσο πρόκληση ανάπτυξης όσο και μακροοικονομικής
προσαρμογής. Οι θεσμοί αλλάζουν αργά.
Μία τρίτη
επιλογή, η οποία έχει απορριφθεί ως τώρα από τον ελληνικό λαό και την
ευρωζώνη, είναι η παραδοχή πως δεν μπορεί να ευημερήσει μέσα στην
ευρωζώνη. Ο πιο ανησυχητικός παράγοντας της μακροοικονομικής κατάστασης
της Ελλάδας είναι η εξωτερική της θέση, όχι η δημοσιονομική, στην οποία
εστιάζει το ΔΝΤ. Ωστόσο, παρά τη μεγάλη της ύφεση, το ελληνικό εμπόριο
συνεχίζει να μη βρίσκεται σε πλεόνασμα.
Ακόμη χειρότερα, οι όγκοι των
εξαγωγών είναι λίγο πολύ επίπεδοι, όλες οι προσαρμογές έχουν γίνει μέσω
της συρρίκνωσης των εισαγωγών. Εάν η εγχώρια ζήτηση ανακάμψει, το
εξωτερικό έλλειμμα αναμφίβολα θα ξεκινήσει να αυξάνεται σημαντικά και
πάλι. Ποιος θα το χρηματοδοτήσει αυτό; Εάν δεν το κάνει κανείς, η
χρηματοδότηση του εξωτερικού ελλείμματος θα αποδείξει τον δεσμευτικό
περιορισμό. Η Ελλάδα θα παγιδευόταν σε μια μόνιμη καθίζηση. Υπάρχουν
μόνο δύο πιθανοί τρόποι να ξεφύγει από αυτό: μόνιμες μεταφορές ή
τεράστια πραγματική υποτίμηση. Ο δεύτερος δεν μπορεί να συμβεί αρκετά
γρήγορα μέσα στην ευρωζώνη. Η επιλογή του Grexit θα αναδυόταν και πάλι,
όσο δύσκολο κι αν θα ήταν να πραγματοποιηθεί.
Την ίδια
στιγμή, το ΔΝΤ θα πρέπει να αποφασίσει για τη δική του θέση. Έχει πλέον
ρίξει το γάντι στην ευρωζώνη. Η Γερμανία θέλει τη συμμετοχή του ΔΝΤ,
αλλά όχι και τις απαιτήσεις του ΔΝΤ για το χρέος. Το Βερολίνο λοιπόν θα
πρέπει να επιλέξει. Εάν το ΔΝΤ δε λάβει τις υποχωρήσεις που ζητά, έχει
την ηθική υποχρέωση να αποχωρήσει από το ελληνικό χάος. Θα πρέπει να το
κάνει. Ίσως να μη μπορεί να σώσει την Ελλάδα. Αλλά μπορεί τουλάχιστον να
σώσει τον εαυτό του.